Centra Doskonałości

Określenie „centrum doskonałości” ewoluuje wraz ze zmianami zasad Programów Ramowych UE. Wymagania stawiane jednostkom przez Komisję Europejską w konkursach Teaming i Twinning w Horyzoncie 2020 pozwalają wskazać na kluczowe cechy centrów doskonałości. Można za nie uznać organizację lub jednostkę, w ramach której realizowane są prace badawczo-rozwojowe odpowiadające światowym standardom, poparte globalnymi wskaźnikami, jak również osiągnięciami na polu nauki oraz technologii. Centrum doskonałości powinno posiadać dobrze zdefiniowaną strukturę z własną agendą badawczą i strategię rozwoju wpisującą się w priorytety polityki regionalnej, krajowej i europejskiej. Pracownicy – badacze i specjaliści od rozwoju technologii – powinni mieć zdolność integrowania pokrewnych lub interdyscyplinarnych pól badawczych oraz umiejętności komplementarnych. Muszą mieć zdolność pozyskiwania i wymiany globalnego kapitału ludzkiego. Centrum powinno pełnić dynamiczną rolę w kształtowaniu regionalnego ekosystemu innowacji, ale też być rozpoznawalne na arenie międzynarodowej. Musi dysponować siecią międzynarodowych kontaktów naukowych i przemysłowych. Stabilność finansową pozwalającą na podejmowanie długofalowych inicjatyw ma mu zapewniać nie tylko dotacja statutowa i granty, ale również środki generowane dzięki współpracy z otoczeniem społeczno-gospodarczym. O nowoczesnej infrastrukturze badawczej nie wspominając.

Tak działająca struktura ma budować regionalny ekosystem badań i innowacji, zapewnić transfer wyników badań do społeczeństwa i gospodarki, przyciągać i generować finansowanie oraz podnosić poziom umiędzynarodowienia regionu.

Jedną z głównych przeszkód w procesie powstawania centrów doskonałości jest uzależnienie od finansowania krajowego lub regionalnego (np. dotacji statutowej, grantów) i niewielki udział w budżecie przychodów generowanych we współpracy z partnerami zewnętrznymi. Kluczowy okazuje się brak masy krytycznej w odniesieniu do partnerów zagranicznych i zaangażowania ich w realizację agend badawczych oraz wymianę pracowników. Przeszkodą są też brak lub niska jakość strategii rekrutacji, strategii zarządzania własnością intelektualną, brak ekspertów w zakresie komercjalizacji i promocji technologii, a także znikoma rozpoznawalność marki na poziomie regionalnym, krajowym i międzynarodowym. Na drodze do rozwoju centrów staje wreszcie niepewność prawa i ciągłe zmiany regulacji w odniesieniu do B+R+I, utrudniające skuteczne długofalowe planowanie.

Wyniki konkursu Teaming-2015-Phase 2 dostarczają wielu ciekawych obserwacji. Teaming nie finansuje badań, ale daje środki na to, aby stworzyć we współpracy z wiodącymi ośrodkami zagranicznymi efektywne ramy do skutecznego transferowania wyników badań do otoczenia społeczno-gospodarczego. Nauka ma przyczynić się do poprawy życia mieszkańców UE oraz zwiększać innowacyjność i konkurencyjność regionów, a także całej europejskiej gospodarki. W procesie ewaluacji programu jako istotne wskazano m.in.: stabilność struktury i finansowania, autonomię oraz strategię rozwoju i model biznesowy. Stabilny budżet, oparty na różnych źródłach finansowania i rozplanowany w czasie (dłuższym niż czas trwania projektu) jest niezbędny do efektywnego działania centrum. Wsparcie instytucjonalne, np. przez jednostkę macierzystą, powinno dotyczyć finansów, struktury i dostępu do infrastruktury, ale nie powinno ograniczać autonomii centrum. Musi ono mieć swobodę decyzyjną w zakresie realizacji celów przedstawionych w strategii rozwoju (jeśli to możliwe także skwantyfikowanych). Celem modelu biznesowego powinno być zbudowanie sieci współpracy z partnerami zewnętrznymi, która pozwala na skuteczny transfer wyników badań i technologii oraz rozwój usług kreowanych w odpowiedzi na potrzeby rynku i społeczeństwa (w wymiarze regionalnym, krajowym i europejskim).

Centra doskonałości, aby skutecznie konkurować o środki z Horyzontu 2020 (w latach 2017-2018 odbędą się konkursy w obszarze Twinning, Teaming i ERA Chairs), powinny dołożyć starań do rozwoju swojej struktury i ram, które pozwolą na aktywne kształtowanie ekosystemu B+R+I i transfer wyników badań do otoczenia społeczno-gospodarczego. Może to wymagać restrukturyzacji, sformułowania nowej strategii czy pozyskania nowych specjalistów. Warto podjąć ten wysiłek nie tylko ze względu na sam Horyzont 2020. Jak pokazują przykłady centrów europejskich i światowych, to szansa na nowoczesny rozwój oraz wypracowanie przewagi konkurencyjnej, która przekłada się na zwiększenie finansowania prac badawczych i rozwojowych i wspiera doskonałość naukową centrum.