Silna kadra, silne uczelnie

Pierwsze w VI kadencji posiedzenie Uniwersyteckiej Komisji Nauki, któremu przewodniczył prof. Stanisław Kistryn (prorektor UJ), odbyło się 20 stycznia 2017 r. na Uniwersytecie Warszawskim. Gośćmi Komisji byli m.in. podsekretarz stanu w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego, dr hab. Teresa Czerwińska oraz dyrektorzy Departamentu Budżetu i Finansów.

Min. Czerwińska przedstawiła główne założenia finansowania nauki i szkolnictwa wyższego w 2017 r., podkreślając, że nakłady na naukę ze środków publicznych ujętych w projekcie ustawy budżetowej na 2017 r. wzrosły o około 2% w stosunku do roku ubiegłego. Uwagę członków UKN zwrócił niski, pozostający na poziomie 0,36%, i efektywnie niezmienny w ostatnich latach udział w PKB nakładów na finansowanie nauki ze środków krajowych. Przedstawiciele MNiSW podkreślili, że starają się podnieść wysokość nakładów na naukę, wskazując jednocześnie, że również uczelnie powinny badaniami na najwyższym poziomie zademonstrować, że warto inwestować w naukę. Prorektorzy wskazali na konieczność określenia i monitorowania etapów zwiększania ułamka PKB przeznaczanego na sektor nauki i szkolnictwa wyższego.

Kolejnym tematem posiedzenia były zmiany w procesie oceny i kategoryzacji jednostek naukowych w 2017 r., który przedstawił prof. Maciej Zabel, przewodniczący KEJN. Zainteresowanie wzbudziła zwłaszcza problematyka oceny jednostek niejednorodnych oraz kwestia kompletności i wiarygodności danych, które pobierane będą z systemu POLON. Prorektorzy zaapelowali do przewodniczącego KEJN o przekazanie kierownictwu resortu sugestii, aby termin składania ankiet ewaluacyjnych przez jednostki naukowe przesunąć na koniec kwietnia 2017.

Głównym punktem obrad było wystąpienie prof. Marka Kwieka (UAM), na temat projektu założeń do nowej ustawy o szkolnictwie wyższym. Zespół prof. Kwieka analizował zagadnienia związane z podniesieniem poziomu polskiej nauki, zwracając uwagę na trzy obszary niepowodzenia: ranking ARWU, liczbę grantów ERC i statystyki publikacji JCR. Według przedstawionych założeń, na reformie skorzystać mają uczelnie, kadra badawcza odnosząca mierzalne sukcesy naukowe oraz ośrodki i zespoły badawcze prezentujące najwyższy stopień doskonałości naukowej. Prof. Kwiek podkreślił, że sukces reformy jest możliwy tylko przy współpracy kadry silnej w badaniach, umiędzynarodowionej, nastawionej na konkurencję i otwartej na światową naukę. Prezentowane założenia oparte są na dwóch filarach – doskonałości naukowej i silnym wsparciu finansowym państwa – promujących prestiż w nauce (silne jakościowo stopnie naukowe i tytuły). Zespół wskazuje potrzebę poprawy systemowej funkcjonowania najlepszych instytucji i naukowców, poprzez zwiększenie ich autonomii w stosunku do ministerstwa i państwa oraz zapewnienie możliwości tworzenia atrakcyjnych miejsc pracy.

Prof. Kwiek wskazał, że międzynarodowa pozycja polskiej nauki zależy od małej liczby bardzo dobrych uczelni, a nie od dużej liczby uczelni „całkowicie nieobecnych”. W propozycji Zespołu prof. Kwieka postawiono m.in. na silne zróżnicowanie systemu (powstanie jednostek o zróżnicowanych profilach badawczych lub dydaktycznych), reformę uczelni jako instytucji – wzmocnienie ciał jednoosobowych („silna ręka rektora i silniejsze dłonie dziekanów”) kosztem ciał kolegialnych (senatów, rad wydziałów), umiędzynarodowienie badań oraz przywrócenie prestiżu stopni i tytułu naukowego. Zespół proponuje trzy typy uczelni: badawcze (lepsza kadra naukowa, specyficzna struktura przychodów oraz produkcji naukowej), badawczo-dydaktyczne (nadawanie stopni naukowych) i dydaktyczne (kształcenie na poziomie licencjackim, kadra bez wymogu habilitacji, brak dotacji statutowej), które są jednakowo istotne dla harmonijnego rozwoju kraju. Ponadto spośród uczelni badawczych powinny być wyłonione uczelnie flagowe (fragmenty uczelni) – bardziej konkurencyjne, lepiej dofinansowane i z dodatkowym finansowaniem „doskonałościowym”, mające pełną swobodę zatrudniania i zwalniania oraz zarządzania przyznanym budżetem na badania.

Celem prezentowanych założeń i propozycji jest stawianie na mobilność najlepszej kadry – „cyrkulacja talentów” na uczelniach badawczych, habilitacje w szerokich dziedzinach jedynie w jednostkach z kategorią A i A+, wprowadzenie nowych kategorii: B1 (możliwość nadania stopnia doktora) i B2, zniesienie pensum dydaktycznego i widełek płacowych, wzmocnienie pozycji CK w procedurach habilitacyjnych i profesorskich. Ponadto zespół wskazał konieczność zwiększenia liczby doktoratów (ale nie doktorantów) oraz wzmocnienie znaczenia oceny okresowej. Prof. Kwiek podkreślił, że propozycje jego zespołu są otwarte na modyfikacje, nie należy ich traktować dogmatycznie, a ich wprowadzanie trzeba rozciągnąć w czasie na okres wielu lat.

(SK)