Wdrożenia, aplikacje, licencje, monografie

Fot. Piotr Kieraciński

Ocena jednostek naukowych ma być przeprowadzona na podstawie rozporządzenia, którego projekt został przedstawiony publicznie we wrześniu. Bazuje on na projekcie z października 2015 r. Obecnie znajduje się on w Rządowym Centrum Legislacyjnym (zapewne ukaże się, zanim ten numer FA ukaże się drukiem). To ważna informacja, gdyż tłumaczy dość krótkie konsultacje tego projektu.

Najważniejszym celem kategoryzacji jest ustalenie kategorii jednostek naukowych na potrzeby dofinansowania działalności statutowej. Mamy 4 kategorie, podobnie, jak w poprzedniej kategoryzacji. Innym celem jest ukierunkowanie rozwoju jednostek naukowych – robią to przygotowując się do kategoryzacji. Zatem parametryzacja jest elementem polityki naukowej. Trzeci to cel poznawczy – informacje pozyskane w trackie procesu oceny wiele mówią o jednostkach. Skalę przedsięwzięcia obrazują liczby: ocenie podlega prawie tysiąc jednostek naukowych, w tym: 750 wydziałów szkół wyższych, ponad 70 instytutów Polskiej Akademii Nauk i 120 instytutów badawczych oraz ok. 20 innych jednostek naukowych. W tych jednostkach pracuje ok. 100 tys. osób, które zgłaszają do oceny około miliona zdarzeń ewaluacyjnych. Z tego 700 tys. to publikacje naukowe, a 25 tys. to monografie. Nie wszystkie z tych zdarzeń wchodzą do ostatecznej oceny. Założenia oceny tworzy KEJN i on ją prowadzi. Komitet tworzy 30 specjalistów ze wszystkich dziedzin. Oni tym procesem kierują, mając do dyspozycji 180 ekspertów powołanych na okres oceny, 6 pracowników MNiSW i dwie instytucje, które wspomagają ewaluację teleinformatycznie: OPI i BSB.

Proces oceny jednostek składa się z trzech elementów. Pierwszy to klasyfikacja jednostki do odpowiedniej grupy wspólnej oceny (GWO) lub uznanie za niejednorodną jednostkę naukową. Jednostki porównujemy pod względem merytorycznym, ale także ich charakteru – oddzielnie tworzymy grupy dla instytutów badawczych, oddzielnie dla PAN czy jednostek uczelnianych. Drugi element to parametryzacja, a więc sam proces oceny parametrycznej na podstawie ankiety, którą jednostki złożą, uwzględniając w niej cztery ostatnie lata, a zatem 2013-16. Chcemy, aby termin składania ankiet upływał 31 marca 2017 r. Dzięki temu, że istnieje system POLon i Polska Bibliografia Naukowa, do których jednostki systematycznie sprawozdają o swojej działalności, nie trzeba będzie danych wpisywać wielokrotnie – pobierzemy je z systemów automatycznie. Jednostki będą mogły do nich zajrzeć i poprawić coś, jeśli zajdzie potrzeba. Resztę danych, którą oceniamy na 15%, trzeba będzie uzupełnić, gdyż nie ma ich w bazach. Trzecim elementem jest kategoryzacja – na podstawie wyników oceny parametrycznej, wskutek porównania parami jednostki naukowej do jednostki referencyjnej ustalana będzie kategoria. Jeśli jednostka będzie lepsza od jednostki referencyjnej kategorii A, uzyska kategorię A. Jeśli będzie gorsza od jednostki referencyjnej kategorii B, uzyska kategorię C (co praktycznie oznacza brak dofinansowania). Inna sytuacja będzie w przypadku jednostki A+. Kategoria A+ będzie przyznawana najlepszym jednostkom kategorii A na podstawie oceny eksperckiej.

Ocena będzie prowadzona na podstawie czterech kryteriów wspólnych dla wszystkich jednostek naukowych, przy czym w różnych grupach będą one miały różne wagi. Dla jednostek typowo naukowych będzie bardziej zaakcentowane kryterium pierwsze, czyli osiągnięcia naukowe i twórcze, natomiast w instytutach badawczych większą wagę będzie miało kryterium trzecie, czyli efekty działalności badawczej. 

Wszystkie jednostki będą porównywane w swoich GWO. Okazało się poprzednio, że część jednostek było bardzo trudno przydzielić do odpowiedniej grupy oceny. Te jednostki będą traktowane jako niejednorodne i będą podlegały odrębnej ocenie. 

Kryterium pierwsze to: publikacje naukowe, monografie, patenty i działalność artystyczna. Patent wdrożony będzie punktowany dwa razy wyżej niż zwykły patent. Punktowane będą też wdrożenia patentów, które były wykazane w poprzedniej parametryzacji. W drugim kryterium będą brane pod uwagę uprawnienia do nadawania stopni naukowych, uzyskane stopnie i tytuły, czyli rozwój kadry, rozwój bazy laboratoryjnej, zaangażowanie w projektach badawczych – im lepszy grant i lepsza pozycja w grancie, tym wyższa punktacja. Usunęliśmy z tego kryterium pewne drobne zdarzenia, które nie miały większego wpływu na wyniki oceny, a komplikowały ją. Trzecie kryterium to koszty poniesione na działalność naukową. Chodzi nam o to, aby nie punktować samego pozyskania środków, bo część z nich była pozyskana, ale nie wykorzystana lub przekazana innym jednostkom. Punktowane będą środki pozyskane za ekspertyzy i licencje. Ponadto docenione będą aplikacje i wdrożenia. Aplikacje to takie zastosowania, które nie mają wymiernych skutków finansowych, np. o charakterze społecznym. Kryterium czwarte to pozostałe osiągnięcia jednostki. Tu jednostki będą mogły przedstawić 10 swoich najważniejszych osiągnięć, np. pokazać swoją wiodącą rolę w jakimś obszarze, organizację ważnych konferencji, udział w upowszechnianiu nauki i wiele innych, które są wymienione w rozporządzeniu. W procesie kategoryzacji na podstawie wyników uzyskanych z kryteriów i przeliczonych według odpowiedniej wagi będą przydzielone kategorie.

Chciałbym jeszcze podsumować zmiany, których dokonaliśmy w stosunku do parametryzacji z 2013 roku. Jeśli chodzi o zmiany systemowe: uprościliśmy porównanie parami – nie będzie porównania każdego z każdym, tylko porównanie z jednostkami referencyjnymi. To oznacza uproszczenie procesu i większą zrozumiałość. To pozwala też łatwiej ocenić jednostki niejednorodne. Niejednorodne jednostki to takie, w których przynajmniej 30% naukowców zajmuje się innym obszarem wiedzy niż główny dla tej jednostki. Np. jednostka biologiczna zatrudnia też chemików. Jeśli będzie ich 30%, może ona uzyskać statut niejednorodnej i podlegać specjalnej procedurze oceny. W kategorii A+ postanowiliśmy całkowicie odstąpić od ustawiania tych jednostek wg wartości uzyskanych w podstawowym procesie kategoryzacji i będą one wyłaniane ekspercko. Położyliśmy duży akcent na wdrożenia i aplikacje, doceniliśmy bardzo innowacyjność i umiędzynarodowienie w wielu różnych miejscach, np. publikacjach, grantach, badaniach. Powróciliśmy do limitu publikacji 3N-2N0, gdzie N0 to pracownik, który pracował minimum 3 lata w jednostce i w tym czasie nie przedstawił żadnego osiągnięcia liczącego się w kryterium pierwszym. W przypadku monografii nie ma już podziału na języki, wszystkie monografie dostają 25 punktów. Natomiast monografie wybitne, czyli takie, które zostały nagrodzone na poziomie co najmniej krajowym, czyli np. uzyskały nagrodę prezesa Rady Ministrów, wydziału PAN, towarzystw naukowych – taka monografia uzyska podwójną liczbę punktów. Patent wdrożony oceniamy bardzo wysoko, jest cenniejszy niż monografia czy najlepsza publikacja. W ostatniej parametryzacji jednostki wskazały poniżej 200 uzyskanych patentów.

Działalność artystyczną trudno ocenić. Opracowaliśmy specjalny system oceny. Postanowiliśmy docenić rolę rozbudowy bazy laboratoryjnej oraz zaangażowanie w projektach badawczych. Za koordynację projektu jednostka ma dostawać wielokrotnie więcej punktów niż gdy występuje tylko jako wykonawca. Kryterium trzecie nadal ocenia materialne efekty działalności naukowej: tu są koszty poniesione na działalność, ocena aplikacji i wdrożeń. Kryterium pierwsze i trzecie będzie przeliczane na głowę, a drugie i czwarte mają charakteryzować całą jednostkę.

Zakładamy, że dzięki doświadczeniu, bardziej precyzyjnemu opracowaniu procesu oceny oraz zaangażowaniu KEJN i jednostek naukowych, proces kategoryzacji przebiegnie sprawnie i będzie rzetelnym odbiciem poziomu jednostek naukowych.