Rodzina a stypendia

Październik to czas wytężonej pracy organów przyznających stypendia. W praktyce największe kłopoty wiążą się ze stypendium socjalnym, o którym mowa w art. 173 ust. 1 pkt 1 PSW. Ustawodawca, co do zasady, odsyła do ustawy o świadczeniach rodzinnych, wprowadzając jednak pewne odrębności. Chodzi tu m.in. o pojęcie rodziny studenta.

Zgodnie z treścią art. 179 ust. 4 PSW: „przy ustalaniu wysokości dochodu uprawniającego studenta do ubiegania się o stypendium socjalne uwzględnia się dochody osiągane przez: 1) studenta; 2) małżonka studenta, a także będące na utrzymaniu studenta lub jego małżonka dzieci niepełnoletnie, dzieci pobierające naukę do 26. roku życia, a jeżeli 26. rok życia przypada w ostatnim roku studiów, do ich ukończenia, oraz dzieci niepełnosprawne bez względu na wiek; 3) rodziców, opiekunów prawnych lub faktycznych studenta i będące na ich utrzymaniu dzieci niepełnoletnie, dzieci pobierające naukę do 26. roku życia, a jeżeli 26. rok życia przypada w ostatnim roku studiów, do ich ukończenia, oraz dzieci niepełnosprawne bez względu na wiek”.

W praktyce zdarza się, że student wnioskujący o stypendium wykazuje dziadków. Jeśli nie pełnią oni roli opiekuna prawnego lub faktycznego (oznacza to osobę faktycznie opiekującą się dzieckiem, jeżeli wystąpiła z wnioskiem do sądu rodzinnego o przysposobienie dziecka), to nie sposób ich jednak do niej wliczać. W orzecznictwie (m.in. wyrok WSA w Olszynie z 17 maja 2016 r., sygn. II SA/Ol 424/16) podnosi się, że sam sposób zdefiniowania rodziny studenta może generować pewne wątpliwości, to jednak przy ustalaniu miesięcznej wysokości dochodu na osobę w rodzinie studenta nie można tworzyć fikcji, że osoba jest zaliczana do rodziny, ale pomija się jej dochody.

Kłopoty nastręcza sytuacja, gdy studentka wychowuje dziecko z konkubentem. Pojawia się wątpliwość, czy można potraktować ich jako rodzinę, chociaż nie jest to związek sformalizowany. Literalnie przepis odnosi się do małżonka, ale logiczne jest, że skoro studentka sama oświadcza, że korzysta ze wsparcia konkubenta, to powinno to skutkować włączeniem zarówno jego osoby, jak i jego dochodów. Taka sytuacja może jednak generować spory. Trudności pojawiają się również wtedy, gdy ta studentka podnosi, że nie korzysta z pomocy konkubenta, nie wystąpiła o alimenty. Trzeba jednak pamiętać o tym, że pomoc materialna ma pomocniczy charakter. Oznacza to tyle, że najpierw student powinien korzystać z pomocy najbliższych, następnie sięgnąć po pomoc społeczną, a dopiero wyczerpanie tych środków powinno mieć przełożenie na prawo do stypendium. Aktualnie jednak nie ma takiego „obowiązku”, co sprawia, że rodzina studenta wykazuje dochód „zerowy”, oświadczając, że nie korzysta z pomocy społecznej, a komisja stypendialna przyznaje stypendium. Wracając więc do studentki samotnej matki, powinna ona przedstawić alimenty od konkubenta. Sięga bowiem po stypendium finansowe z budżetu państwa, a więc przez wszystkich podatników. Trzeba tu pamiętać o obowiązku alimentacyjnym. Nieco inna sytuacja ma miejsce wtedy, gdy student ubiega się o stypendium wskazując jako członków rodziny swoją matkę oraz jej dzieci, będące przyrodnim rodzeństwem. Może się bowiem zdarzyć, że mąż matki nie jest ojcem studenta. Sądy (zob. wyrok WSA w Warszawie z dnia 22 sierpnia 2013 r., sygn. II SA/Wa 579/13) przyjmują, że dochodów ojczyma ani jego osoby, o ile nie przysposobił odpowiednio wcześniej naszego studenta, nie wlicza się do rodziny. Jest to jednak dyskusyjne, skoro łoży on na dzieci wspólnie z matką studenta.

Jest jeszcze inna sytuacja: student ma siostrę w wieku 21 lat, studiującą i posiadającą własne dziecko. W świetle ustawy o świadczeniach rodzinnych osoba, która sama ma własne dzieci nie będzie członkiem rodziny. Literalne brzmienie art. 179 ust. PSW nakazuje zaś do rodziny studenta wliczać siostrę, ale bez dziecka. Nienaturalnym jednak wydaje się odłączenie dziecka od matki. Osobiście skłaniam się więc w tym miejscu do wyłączenia siostry i dziecka z tej rodziny, ale nie jest to wcale takie oczywiste.

Reasumując, rozwiązanie przyjęte w art. 179 ust. 4 PSW nastręcza trudności i z tego powodu należałoby poddać je modyfikacji, przynajmniej gdy idzie o członków rodziny posiadających własne dzieci czy związki nieformalne.