W Dzienniku Ustaw z 23 sierpnia 2016 r. pod pozycją 1311 została opublikowana ustawa z 23 czerwca 2016 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym oraz niektórych innych ustaw. Nowela wprowadza zmiany odnoszące się również do pomocy materialnej, stąd też warto pokrótce je odnotować.

Student samodzielny

Po pierwsze, zmiany dotyczą stypendium socjalnego i tzw. samodzielności finansowej studenta. Samodzielność finansowa skutkuje tym, że student może się ubiegać o stypendium socjalne bez wykazywania dochodów rodziców. Musi jednak spełniać jeden z następujących warunków: ukończyć 26. rok życia, pozostawać w związku małżeńskim, mieć na utrzymaniu dzieci. Co do zasady chodzi tu o dzieci niepełnoletnie, ale również o dzieci pobierające naukę do 26. roku życia, a jeżeli 26. rok życia przypada w ostatnim roku studiów, do ich ukończenia, oraz dzieci niepełnosprawne bez względu na wiek. Nowość polega na dodaniu przepisu (art. 179 ust. 6 pkt 1 lit. d), zgodnie z którym również student, który „osiągnął pełnoletność, przebywając w pieczy zastępczej”, nie musi wykazywać dochodów rodziców i innych członków rodziny. Pozostawiono także przepis, zgodnie z którym student jest samodzielny finansowo, jeżeli łącznie spełnia następujące warunki: posiadał stałe źródło dochodów w ostatnim roku podatkowym, posiada stałe źródło dochodów w roku bieżącym, jego miesięczny dochód w ww. okresach jest równy lub wyższy „1,15 kwoty określonej w art. 5 ust. 1 i kwoty określonej w art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych”. Niezależnie od podstawy prawnej, w każdym wypadku, gdy student powołuje się na tzw. samodzielność finansową, ten fakt musi być połączony z tym, że nie prowadzi on wspólnego gospodarstwa domowego z żadnym z rodziców i potwierdził ten fakt w złożonym oświadczeniu.

W tym miejscu należy wskazać na zmiany związane z progami dochodowymi, które to w roku akad. 2016/2017 będą mieć zastosowanie. Chodzi tu o próg na użytek stypendium socjalnego, za pomocą którego definiuje się trudną sytuację materialną studenta oraz wspomnianą powyżej tzw. samodzielność finansową. Zgodnie z treścią art. 179 ust. 1 psw stypendium socjalne ma prawo otrzymywać student znajdujący się w trudnej sytuacji materialnej, zaś ust. 2 nakłada obowiązek na rektora, w porozumieniu z uczelnianym organem samorządu studenckiego, w postaci ustalenia wysokości dochodu na osobę w rodzinie studenta uprawniającą do ubiegania się o stypendium socjalne. Próg ten, a właściwie jego górna wysokość, musi się mieścić w zbiorze pomiędzy konkretnymi kwotami. W okresie do 30 października 2016 r. chodzi tu o widełki od 668,20 do 1043,90 zł (miesięcznie na 1 osobę w rodzinie, netto); w okresie od 1 listopada 2016 roku do 30 października 2017 r.: od 668,20 do 1051,70 zł; w okresie od 1 listopada 2017 roku: od 668,20 do 1162,20 zł. Rektor przyjmując kwotę np. 1000 zł, tym samym wskazuje, że prawo do stypendium socjalnego będzie mieć każdy student, którego dochód wynosi od 0 (zero) do 1000 zł (miesięcznie na 1 osobę, netto). Trzeba jednak zwrócić uwagę, że gdyby ów rektor, zachęcany przez studentów, przyjął na użytek roku akad. 2016/2017 kwotę 1051,70 zł, to nie można studentowi, który wykaże dochód wyższy niż kwota 1043,90 zł, przyznać stypendium za październik 2016 r. Zgodnie bowiem z ww. kwotami stypendium za październik może przysługiwać tylko takiej osobie, której dochód nie przekroczy kwot 1043,90 zł, o ile rektor nie przyjmie niższego progu, mieszczącego się w zbiorze od 668,20 do 1043,90 zł. Zdarzają się ciągle takie błędy, tłumaczone działaniem na korzyść studentów, ale nie mają one uzasadnienia, a nawet mogą stanowić podstawę do sformułowania zarzutów w przedmiocie naruszenia dyscypliny finansów publicznych. Chcąc więc m.in. oszczędzić sobie podwójnego liczenia wniosków, warto trzymać się jednak progów dopuszczalnych w okresie do 30 października br.

Kwestia zmiany progów dotyczy również wspomnianej powyżej tzw. samodzielności finansowej. Jeszcze kilka lat temu obowiązywał tu współczynnik 1,3, ale od dwóch lat obowiązuje 1,15, co ma przełożenia na kwoty: do 30 października 2016 r. – 923,45 zł; od 1 listopada 2016 r. do 30 października 2017 r. – 930,35 zł; po 1 listopada 2017 roku – 1028,10 zł. Rozpatrując zatem wniosek studenta w listopadzie br., organ będzie musiał posługiwać się kwotą 930,35 zł. Liczy się bowiem dzień wydania decyzji przez organ.

Na marginesie należy wskazać, że dopuszczalne jest, iż w obrębie jednej uczelni rektor przyjmie dla studentów inny dochód uprawniający do otrzymywania stypendium socjalnego, np. 900 zł, a dla doktorantów jeszcze inny np. 800 zł. Ważne, by kwota ta mieściła się w ww. widełkach, a przy tym była uzgodniona z samorządem studenckim, a w przypadku doktorantów – z samorządem doktorantów.

Rektor nagradza najlepszych

Kolejne zmiany dotyczą stypendium rektora dla najlepszych studentów. Otóż w art. 181 ust. 1a psw, który stanowi podstawę do przyznania ww. świadczenia laureatowi olimpiady międzynarodowej albo laureatowi lub finaliście olimpiady przedmiotowej o zasięgu ogólnopolskim, o którym mowa w przepisach ustawy o systemie oświaty, skreślono ograniczenie , że chodzi tu o „profil olimpiady (…) zgodny z obszarem wiedzy, do którego jest przyporządkowany kierunek studiów”.

Inna zmiana, z tym że wejdzie ona w życie 1 stycznia 2017 r., dotyczy proporcji wyrażonej w art. 174 ust. 4 psw. Aktualnie bowiem środki z dotacji, o których mowa w art. 94 ust. 1 pkt 7 i ust. 4, przeznaczone na stypendia rektora dla najlepszych studentów, przyznawane w liczbie nie większej niż 10% liczby studentów każdego kierunku studiów prowadzonego w uczelni, stanowią nie więcej niż 40% środków przeznaczonych łącznie na stypendia rektora dla najlepszych studentów, stypendia socjalne oraz zapomogi. Zmiana polega na zwiększeniu tej proporcji w ten sposób, że środki te nie będą mogły przekroczyć 60%. Przypomnieć w tym miejscu należy, że wiele lat temu obowiązywała proporcja 50%.

Data ukończenia studiów

Zmianie uległa również treść art. 167 ust. 2 psw. Przepis ten definiuje datę ukończenia studiów, która najczęściej jest tożsama z datą złożenia egzaminu dyplomowego. Są jednak wyjątki: w przypadku kierunków „lekarskiego, lekarsko-dentystycznego i weterynarii – [jest to] data złożenia ostatniego wymaganego planem studiów egzaminu, a w przypadku kierunku farmacja oraz kierunków związanych z kształceniem w zakresie ratownictwa medycznego i fizjoterapii – data zaliczenia ostatniej, przewidzianej w planie studiów praktyk”. Trzeba tu jednak pamiętać, że zgodnie z art. 17 noweli ustawy psw – przepis art. 167 ust. 2 psw w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą stosuje się do ustalenia daty ukończenia studiów przez osoby, które rozpoczęły kształcenie:

1) po 30 września 2016 r. na kierunku studiów związanym z kształceniem w zakresie ratownictwa medycznego;

2) po 1 października 2017 r. na kierunku studiów związanym z kształceniem w zakresie fizjoterapii.

W tym miejscu należy poczynić jedną uwagę. Ukończenie studiów ma znaczenie, bowiem student traci prawo do pomocy materialnej. Trzeba oczywiście pamiętać o treści art. 184 ust. 8 psw, zgodnie z którym „decyzja o przyznaniu świadczenia pomocy materialnej, o którym mowa w art. 173 ust. 1 pkt 1-3 i 8, wygasa z ostatnim dniem miesiąca, w którym student został skreślony z listy studentów albo ukończył studia”. Pewne trudności dotyczą tych kierunków, gdzie rok studiów trwa jeden semestr i zgodnie z art. 184 ust. 1 psw stypendium powinno być otrzymywane przez okres do pięciu miesięcy. Na marginesie należy jednak wskazać na wyrok WSA w Bydgoszczy z 8 października 2014 r., sygn. II SA/Bd 510/14, który dotyczył studenta farmacji skierowanego do obycia praktyki, a data zaliczenia ostatniej praktyki stanowiła o dacie ukończenia studiów, zgodnie z art. 167 ust. 2 psw. Stypendium przyznano na okres pięciu miesięcy, gdy ów ostatni semestr połączony z praktyką wynosił sześć miesięcy. Sąd orzekł, zresztą całkiem słusznie, że w tej sytuacji, chociaż to wyjątek, stypendium również powinno być przyznane na okres sześciu miesięcy.

Zmiany wprowadzone nowelą przywołaną na wstępie nie wyczerpują nowości. Trzeba bowiem pamiętać o tym, że we wrześniu br. ukaże się obwieszczenie prezesa GUS w przedmiocie kwoty na użytek tzw. hektara przeliczeniowego. Ta kwota oznacza dochód roczny z tytułu gospodarstwa rolnego (netto).

Dochód uzyskany i utracony

Uległ zmianie zarówno sposób obliczania dochodu uzyskanego i utraconego, jak i brzmienie art. 3 ustawy o świadczeniach rodzinnych w zakresie dochodu utraconego (pkt 23) i uzyskanego (pkt 24). M.in. zlikwidowano wyłączenie dochodu z tytułu umowy o dzieło, jako dochodu uzyskanego i utraconego. Można mówić o pewnym ułatwieniu, bowiem dochody utracone są pomijane. Z drugiej strony dochód uzyskany student zobowiązany jest zgłosić, co może skutkować również zmianą decyzji w trakcie roku akademickiego (np. student podejmuje zatrudnienie i przekracza próg uprawniający do stypendium socjalnego). Dochód utracony rozumiany jest jako utrata dochodu spowodowana (uwaga, katalog zamknięty):

a) uzyskaniem prawa do urlopu wychowawczego;

b) utratą prawa do zasiłku lub stypendium dla bezrobotnych;

c) utratą zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej;

d) utratą zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, a także emerytury lub renty, renty rodzinnej lub renty socjalnej;

e) (uchylona)

f) wyrejestrowaniem pozarolniczej działalności gospodarczej lub zawieszeniem jej wykonywania w rozumieniu art. 14a ust. 1d ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2013 r. poz. 672, z późn. zm.);

g) (uchylona)

h) utratą zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego lub zasiłku macierzyńskiego, przysługujących po utracie zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej;

i) utratą zasądzonych świadczeń alimentacyjnych w związku ze śmiercią osoby zobowiązanej do tych świadczeń lub utratą świadczeń pieniężnych wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów w związku ze śmiercią osoby zobowiązanej do świadczeń alimentacyjnych;

j) utratą świadczenia rodzicielskiego;

k) utratą zasiłku macierzyńskiego, o którym mowa w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników;

l) utratą stypendium doktoranckiego określonego w art. 200 ust. 1 ustawy z 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym.

Podobnie uzyskanie dochodu oznacza uzyskanie dochodu spowodowane:

a) zakończeniem urlopu wychowawczego;

b) uzyskaniem prawa do zasiłku lub stypendium dla bezrobotnych;

c) uzyskaniem zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej;

d) uzyskaniem zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, a także emerytury lub renty, renty rodzinnej lub renty socjalnej;

e) (uchylona)

f) rozpoczęciem pozarolniczej działalności gospodarczej lub wznowieniem jej wykonywania po okresie zawieszenia w rozumieniu art. 14a ust. 1d ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej;

g) (uchylona)

h) uzyskaniem zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego lub zasiłku macierzyńskiego, przysługujących po utracie zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej;

i) uzyskaniem świadczenia rodzicielskiego;

j) uzyskaniem zasiłku macierzyńskiego, o którym mowa w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników;

k) uzyskaniem stypendium doktoranckiego określonego w art. 200 ust. 1 ustawy z 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym.

Trzeba mieć również na uwadze nowy wzór zaświadczenia z urzędu skarbowego o dochodzie członka rodziny podlegającym opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych na zasadach określonych w art. 27, art. 30b, art. 30c, art. 30e ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. Dodano tu bowiem art. 30f – odnoszący się do dochodów zagranicznej spółki komandytowej.

Powyższe zmiany wprowadzone nowelą ustawy psw uznać należy za porządkujące, chociaż wcale nie oznacza to, że innych zmian nie potrzeba. Problematyczne są ciągle nie tylko kwestie odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, ale chodzi tu również o pojęcie rodziny, tzw. dopłatę mieszkaniową, czy punktowanie osiągnięć na użytek stypendium rektora dla najlepszych studentów. Pewne trudności pojawiają się wtedy, gdy idzie o studentów-cudzoziemców ubiegających się o stypendium socjalne. Pomocne jest w tych sprawach orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i wojewódzkich sądów administracyjnych, ale ciągle wiele pytań pozostaje bez odpowiedzi. Tymczasem organ przyznający pomoc materialną studentom i doktorantom musi już teraz znać na nie odpowiedź.