Akademia Leona Koźmińskiego w Warszawie
Jak tworzyć dobre prawo?
Nad rozwiązaniem pomagającym tworzyć skuteczne, a przy tym pozbawione niezamierzonych konsekwencji prawo pracowało naukowe konsorcjum, na czele którego stała Akademia Leona Koźmińskiego w Warszawie. Badano wpływ regulacji na życie obywateli w istotnych z ich punktu widzenia obszarach.
Pod lupę wzięto m.in. restrykcyjną ustawę o bezpieczeństwie żywności i żywienia, która wprowadziła do szkół np. zakaz sprzedaży tzw. śmieciowego jedzenia. Jej efektem było niezadowolenie uczniów z drastycznej zmiany smaku posiłków, „zagubienie” kucharek w menu opartym na nowych składnikach i brak przygotowania organizacyjnego, merytorycznego i finansowego szkół do prawidłowego wdrażania przepisów. Tych skutków, zdaniem badaczy, można było uniknąć, gdyby w procesie legislacyjnym uwzględniono rzetelną ocenę skutków wprowadzanych przepisów.
– Za każdym razem przy wprowadzaniu nowych regulacji prawodawca musi spojrzeć na nie przez pryzmat logiki interwencji. Oznacza to przyczynowo-skutkowe ujęcie zapisów danej ustawy. Ta wiedza pozwoli podejmować odpowiedzialne decyzje – przekonuje dr Dominika Wojtowicz z ALK, koordynatorka projektu.
Zidentyfikowanie problemów już na etapie oceny skutków regulacji – jaki problem chcemy rozwiązać? czy ustawa jest najlepszym możliwym narzędziem do jego rozwiązania? jakich nakładów i działań dodatkowych wymaga prawidłowe wdrożenie ustawy? w jakim stopniu rozwiąże ona problem? jakie niesie za sobą koszty i korzyści, nie tylko finansowe? jakie wiąże się z nią ryzyko? – pozwoliłoby lepiej przygotować się do planowanych zmian. Wystarczyło prawidłowo określić grupy, które najbardziej „dotykała” ustawa, poznać ich potrzeby, zachowania, motywatory i przygotować je do funkcjonowania na nowych zasadach oraz zadbać o dodatkowe działania wspierające wdrożenie przepisów (np. szkolenia kucharek).
Takie wymowne przykłady rozminięcia się intencji prawodawcy ze skutkami wprowadzonych zapisów, znaleziono również w przypadku innych aktów prawnych: w ustawie o refundacji ulg w transporcie publicznym, ustawie o specjalnych strefach ekonomicznych oraz ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Ewaluacja dotyczyła nie tylko sytuacji już po wdrożeniu przepisów, ale i przed wcieleniem ich w życie. Analiza pozwoliła badaczom opracować model systemu oceny wpływu dostosowany do specyfiki polskich realiów. To swoisty zbiór rekomendacji, których wdrożenie powinno w znacznej mierze przyczynić się do podwyższania jakości stanowionego w naszym kraju prawa.
– Zarekomendowaliśmy m.in. zwiększenie w konstruowaniu polityki państwa roli strategii, mających określać wizję przyszłości, cele i pożądane efekty. Za niezbędne uznaliśmy także objęcie oceną wpływu regulacji tworzonych przez wszystkie podmioty mające inicjatywę ustawodawczą. Ponadto, należy wyjść poza standardową analizę obciążeń finansowych, jakie wynikną z przyjęcia danej ustawy. Uważamy również, że istotną kwestią jest poprawa komunikacji między jednostkami zaangażowanymi w ocenę wpływu. W przypadku ustawy żywnościowej widać było, że Ministerstwo Zdrowia nie współpracowało z Ministerstwem Edukacji Narodowej, a bez połączenia sił trudno o efekty – konkluduje dr Dominika Wojtowicz.
Ważnym zaleceniem jest stosowanie w procesie oceny wpływu metodyki dostarczającej rzetelnej wiedzy na temat spodziewanych bądź zaobserwowanych skutków regulacji. Zestaw narzędzi, zarówno jakościowych, jak i ilościowych, przeznaczonych dla administracji różnego szczebla, jest bardzo szeroki. Naukowcy proponują m.in. podejście partycypacyjne, quasieksperymenty, gry symulacyjne, modelowanie ekonometryczne czy – incydentalnie stosowane dotąd w Polsce – testowanie w małej skali.
Efektem trzyletniego projektu jest podręcznik i program szkoleniowy skierowany do urzędników, analityków, decydentów i osób odpowiadających za prawidłowy przebieg rządowego procesu legislacyjnego.
(mk)
Kolegium Prawa Akademii Leona Koźmińskiego:
