Horyzont 2020: 200 konkursów

Dr inż. Zygmunt Krasiński, dyrektor Krajowego Punktu Kontaktowego Programów Badawczych UE, mówi o tym, jak radzimy sobie w największym unijnym programie badań i innowacji

W marcu br. Komisja Europejska opublikowała statystyki obejmujące 200 zakończonych konkursów Horyzontu 2020 – największego w historii Unii Europejskiej programu badań i innowacji na lata 2014-2020 o budżecie ponad 77 mld euro. Jego celem jest wzmocnienie doskonałości naukowej i podniesienie konkurencyjności gospodarczej Unii.

W ciągu dwóch lat funkcjonowania programu podpisano umowy grantowe na łączną kwotę prawie 14,5 mld euro. Od początku 2014 r. obserwujemy bardzo duże zainteresowanie programem Horyzont 2020 w całej Europie. Wynikiem tego jest znaczący, w porównaniu z 7. Programem Ramowym, spadek średniego wskaźnika sukcesu – z ponad 21% do poziomu poniżej 14%. Na tle krajów EU28, wskaźnik sukcesu dla Polski jest niższy i wynosi około 11%.

Obserwujemy rosnącą tendencję jeśli chodzi o udział naszych zespołów w składanych wnioskach z 1,80% po 38 konkursach do 2,29% po 200 konkursach (Rys. 1). Nasz obecny wynik to 5307 uczestnictw we wnioskach i 579 uczestnictw w dofinansowanych projektach. Polscy uczeni i przedsiębiorcy plasują się na 15. pozycji wśród państw członkowskich i są liderem wśród 13 państw tzw. nowej Unii. Otrzymali łącznie ponad 136 mln euro dofinansowania – to jedna piąta środków, które trafiły do 13 państw przyjętych do UE po 2004 r. To także rezultaty zbliżone do wyników niektórych krajów Europy Zachodniej (Irlandia, Finlandia, Portugalia czy Dania). Udział Polski na tle krajów członkowskich, podobnie jak w poprzednich Programach Ramowych UE, utrzymuje się na stałym poziomie, nieznacznie powyżej 1% całkowitego dofinansowania. Dzieje się tak, pomimo znacząco wyższego budżetu programu, obserwowanej znacznie większej konkurencji (włączając nowe kraje stowarzyszone do programu), spadku pozycji w światowym rankingu innowacyjności i niekorzystnych zasad wynagradzania w H2020. Odnosząc uzyskane dofinansowanie w H2020 do 1000 euro krajowych wydatków na B&R (GERD), uzyskujemy wynik lepszy od Niemiec, Francji i Szwecji (Rys. 2).

Horyzont 2020 jest zorientowany na innowacje i wdrażanie ich na rynek. Znaczące zwiększenie budżetu programu w porównaniu z 7PR (o ponad 40%) dedykowane jest głównie temu celowi. W Europie, ale również w Polsce, obserwujemy większe zaangażowanie przemysłu, w tym MŚP (Rys. 3).

Równać do najlepszych

Polska wciąż odstaje jednak od krajów „starej piętnastki” najefektywniej korzystających z H2020, a uzyskane wyniki są poniżej naszego potencjału. Od kilkunastu lat w Programach Ramowych utrzymuje się znaczący rozdźwięk między nowymi i starymi krajami UE i obserwujemy znaczącą koncentrację geograficzną i instytucjonalną uczestników. Trzynastka nowych krajów UE dostała tylko niecałe 5% z całości budżetu wydanego dotąd w H2020. Około 58% dofinansowania trafiło do 500 organizacji, wśród ponad 13 tys. wszystkich beneficjentów H2020. Dominacja krajów starej unii w Horyzoncie 2020 nie jest jednak spowodowana tylko mniejszym doświadczeniem krajów EU13. Zasady programu są szyte na miarę systemów krajów zachodnich, faworyzują np. mających większe wynagrodzenia naukowców z Europy Zachodniej. Taki stan utrzymuje się od kilkunastu lat i wymaga przełomowych działań. Należałoby zatem wprowadzić mechanizmy zachęcające do otwarcia tradycyjnych europejskich sieci współpracy na nowych partnerów z Europy Środkowo-Wschodniej. Ważne jest też zapewnienie właściwej proporcji przedstawicieli starych i nowych krajów w grupach doradczych i panelach eksperckich programu.

Nie zadowala nas pozycja lidera wśród krajów EU13. Żeby Polska została liczącym się partnerem i udziałowcem w skali całej wspólnoty, musimy m.in. przeprowadzić skuteczne reformy systemu badań i innowacji ukierunkowane na zbudowanie ekosystemu kompatybilnego z ramami europejskimi, zwiększyć nakłady na badania i rozwój – postawić na jakość i mobilność naukowców oraz otworzyć naukę i przemysł na współpracę zagraniczną i relacje z partnerami z Europy Zachodniej. Należy podkreślić w tym miejscu wagę działań strategicznych w kierunku zwiększenia udziału w Horyzoncie 2020 podejmowanych na poziomie instytucji naukowych, w tym stworzenie dobrego zaplecza administracyjnego i systemów motywacyjnych dla aktywnych zespołów. Moim zdaniem, udział Polskich naukowców i przedsiębiorstw w Horyzoncie 2020 to nie kwestia wyboru, a konieczność. Po roku 2020 należy się spodziewać znacznie mniejszych środków strukturalnych. Istotne jest postawienie na udział w Horyzoncie 2020, równolegle do udziału w konkursach w ramach funduszy strukturalnych i programów krajowych. Musimy doprowadzić do sytuacji, w której innowacje w dłużej perspektywie czasu nie będą w większości finansowane ze środków publicznych. Horyzont może być więc pomostem, który ułatwi Polakom pełnoprawne korzystanie ze środków w ramach kolejnych Programów Ramowych i podniesienie naszej doskonałości naukowej i konkurencyjności gospodarczej.

Akcja informacyjno-szkoleniowa

Ruszyła szeroka akcja informacyjna dotycząca nowych konkursów Horyzontu 2020, które zostaną otwarte pod koniec lipca br. Składają się na nią organizowane europejskie dni informacyjne na temat zawartości konkursów w poszczególnych obszarach (zdrowie, żywność, technologie przemysłowe itd.), połączone ze spotkaniami brokerskimi, gdzie uczestnicy omawiają pomysły na konkretne projekty z potencjalnymi partnerami. Zachęcamy polskie zespoły do większej aktywności w wymiarze europejskim, również poprzez udział w tych wydarzeniach – jeśli nie bezpośrednio, to poprzez transmisje on-line. Zapraszamy też do udziału w organizowanych krajowych dniach informacyjnych i korzystania z bezpłatnych konsultacji i warsztatów z pisania wniosków oferowanych przez Sieć KPK.