Powrót komety, czyli watykańska przygoda PSRP

W marcu 2009 w publikacji pt. Nie(s)prawne zjazdy w FA postawiłem tezę: „z regularnością komety co siedem lat PSRP dotyka większy lub mniejszy paraliż prawnoorganizacyjny, wynikający z toczenia sporu wyborczego w ramach nieprecyzyjnych lub niedopracowanych przepisów statutu tej organizacji”. Podawałem przykłady kryzysów prawno-personalnych z 1995 r., 2002 r., 2009 r. Rok 2016 tezę tą potwierdza. Kometa właśnie przybyła.

Niemożność sprawowania funkcji a wygaśnięcie mandatu

18 kwietnia 2016 r. Rada Wykonawcza Parlamentu Studentów RP (zw. dalej: PSRP) ogłosiła, iż po otrzymaniu oświadczenia Przewodniczącego PSRP w  „sprawie przejściowej niemożności sprawowania przez niego funkcji wyłoniła osobę tymczasowo przejmującą kompetencje przewodniczącego PSRP”. Podstawą prawną był par. 55 ust. 1 Statutu PSRP (zw. dalej Statutem) w brzmieniu: „Jeżeli Przewodniczący PSRP nie może przejściowo sprawować swojej funkcji z powodów zdrowotnych, zawiadamia o tym Radę Wykonawczą, która spośród siebie wybiera osobę tymczasowo przejmującą kompetencje Przewodniczącego PSRP”. (Taką osobę tymczasowo przejmującą kompetencje przewodniczącego PSRP nazywam dalej OTPKP PSRP.) 25 kwietnia 2016 r. na witrynie internetowej PSRP ukazało się niepodpisane „zarządzenie pełniącego obowiązki przewodniczącego PSRP” o zwołaniu nadzwyczajnej sesji zjazdu PSRP.

W zarządzeniu wskazano, że „przedmiotem sesji będzie rozpatrzenie wniosku Rady Studentów PSRP o odwołanie Przewodniczącego PSRP, złożonego na podstawie par. 18 Statutu”. We wniosku wskazano kandydaturę na funkcję przewodniczącego PSRP osoby nazwanej „pełniącej obowiązki” przewodniczącego PSRP. Jest to sformułowanie o tyle nietrafne, że w Statucie nie występuje. W par. 55 ust. 3 Statutu użyto zwrotu przejmowania „obowiązków przewodniczącego”; choć brak tu słowa „tymczasowo”, to użycie zamiast słowa „kompetencje” zwrotu „obowiązki” nie musi mieć głębszego znaczenia, może być wynikiem legislacyjnych niedoróbek. Dopiero w par. 55 ust. 4 użyto zwrotu „osoba tymczasowo pełniąca funkcję” przewodniczącego PSRP.

Powrót przewodniczącego

Wszystkie te jednak przypadki dotyczą sytuacji, w których mandat przewodniczącego, dotkniętego „niemożnością sprawowania przez niego funkcji”, nie wygasł. Dopiero bowiem w razie jego wygaśnięcia, na podstawie art. 56, art. 55 ust. 1 Statutu stosuje się odpowiednio. Wtedy dopiero pojawia się kategoria „osoba tymczasowo pełniąca obowiązki Przewodniczącego PSRP, która zwołuje nadzwyczajną sesję Zjazdu dla wyboru nowego Przewodniczącego PSRP, przy czym sesja ta musi rozpocząć się przed upływem 30 dni od dnia stwierdzenia wygaśnięcia mandatu Przewodniczącego PSRP”. Brak stwierdzenia wygaśnięcia mandatu sprawia, że funkcja przewodniczącego PSRP jest nadal obsadzona.

Tymczasowe pełnienie funkcji, obowiązków czy kompetencji przez inną osobę nie pozbawia przewodniczącego mandatu. Zgodnie z par. 37 ust. 1 Statutu „sesję nadzwyczajną Zjazdu zwołuje Przewodniczący PSRP z własnej inicjatywy lub na pisemny wniosek Komisji Rewizyjnej lub organów uchwałodawczych samorządów studenckich co najmniej 50 uczelni”. OTPKP PSRP ma więc uprawnienie do zwołania sesji zjazdu. Par. 18 ust. 2 Statutu stanowi: „Pisemny wniosek o odwołanie Przewodniczącego PSRP mogą złożyć delegaci z co najmniej 50 uczelni lub 2/3 ogólnego składu Rady Studentów”. Rada Studentów liczy 12 osób plus Pprzewodniczący PSRP, jako jej przewodniczący (par. 11 Statutu). Póki mandat jest obsadzony, to przewodniczący wchodzi w skład Rady Wykonawczej i Rady Studentów. Mimo iż nie pełni tymczasowo swych kompetencji (nie „przewodniczy” ich obradom, ani nie „zwołuje”) to mandat sprawuje („wchodzi w skład”) i w każdej chwili może do „przewodniczenia” i „zwoływania” powrócić.

OTPKP PSRP vs. Przewodniczący PSRP? 

Niemożność z par. 55 ust. 1 Statutu jest „przejściowa” i stwierdzana na wniosek przewodniczącego PSRP. Jego wycofanie odwraca sytuację. Możliwość „orzeczenia” przez Radę Wykonawczą o powołaniu OTPKP PSRP istnieje co prawda przy braku możliwości zawiadomienia ze strony pzewodniczącego PSRP o niemożności, ale nie w przypadku braku takowej niemożności. Ocena jej wystąpienia zależy jedynie od przewodniczącego PSRP, zaś wyjątkowo – par. 55 ust. 2 Statutu – od Komisji Rewizyjnej działającej na jednomyślny wniosek Rady Wykonawczej. Wniosek o odwołanie przewodniczącego, który nadal sprawuje mandat – a więc wchodzi „w skład” Rady Studentów mocą par. 14 ust. 2 pkt 5, choć na własny wniosek nie pełni funkcji, obowiązków, kompetencji – wymaga więc angażu 9 osób z 13 członków Rady Studentów, wliczając przewodniczącego PSRP. Czy w wymaganej liczbie 9 osób można jednak uwzględnić OTPKP PSRP zamiast Przewodniczącego PSRP?

Teza, iż OTPKP PSRP wchodzi „w skład” Rady Studentów zamiast przewodniczącego PSRP, wydaje się wątpliwa. Przyjmując ją, należałoby uznać, że OTPKP PSRP, analogicznie, wchodzi w skład Rady Wykonawczej (par. 14 ust. 2 pkt 6 Statutu). Tym samym wchodziłby w skład Rady Wykonawczej podwójnie, jako jej członek i jako OTPKP PSRP. Trudno także założyć, by intencją statutodawcy było dopuszczenie, aby zawarowany dla członków Rady Studentów (zrównany co do siły z wnioskiem 50 delegatów na Zjazd) wniosek o odwołanie przewodniczącego PSRP był realizowany przez członka Rady Wykonawczej, zwłaszcza tymczasowo wykonującego kompetencje tego przewodniczącego. Wszak mandat przewodniczącego pochodzi z mocy delegatów na Zjazd, zaś mandat członka Rady Wykonawczej jest kreacyjnie zależny od tego przewodniczącego (par. 20 ust. 3 Statutu), którego OTPKP PSRP chciałby potencjalnie zastąpić. Pomocne tu może być wskazanie, iż art. 50 ust. 3 pkt 4 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym stanowi, iż w skład Prezydium PKA wchodzi przewodniczący PSRP, a nie OTPKP PSRP. Czy Prezydium PKA zaryzykuje wadliwość uchwał podejmowanych w sprawach ocen jakości kształcenia z powodu obecności w swym składzie OTPKP PSRP? Nadto par. 20 ust. 4 Statutu stanowi: „Członkostwa w Radzie Wykonawczej, za wyjątkiem Przewodniczącego, nie można łączyć z członkostwem w pozostałych organach PSRP”. OTPKP PSRP jest w Radzie Wykonawczej, a skoro nie jest przewodniczącym, nie może członkostwa w Radzie Wykonawczej łączyć z członkostwem w innych organach, w tym w Radzie Studentów. OTPKP PSRP tymczasowo wykonuje kompetencje, nie staje się – nawet tymczasowo – przewodniczącym PSRP.

Jedna kadencja,  jedno utrzymanie

Par. 17 Statutu stanowi: „1. Przewodniczący PSRP jest wybierany przez Zjazd na dwuletnią kadencję. 2. Funkcję Przewodniczącego można sprawować tylko jedną kadencję. 3. W przypadku wyboru nowego Przewodniczącego na nadzwyczajnej sesji Zjazdu będącej konsekwencją wygaśnięcia lub utraty mandatu poprzedniego Przewodniczącego, jeżeli wybór nastąpił na mniej niż dwanaście miesięcy przed końcem kadencji, przepisu ust. 2 nie stosuje się. 4. Kadencja Przewodniczącego PSRP wybranego przez Zjazd na sesji nadzwyczajnej, o której mowa w ust. 3, trwa od momentu wyboru do czasu zakończenia statutowo określonej kadencji poprzednika”. Jeśli sesja nadzwyczajna Zjazdu zwołana przez OTPKP PSRP nie jest konsekwencją wygaśnięcia mandatu, bo przewodniczący PSRP nadal sprawuje mandat, to nowy przewodniczący PSRP wybrany na skutek wniosku Rady Studentów czy 50 delegatów o odwołanie przewodniczącego, podlega regulacji ust. 3 i nie może sprawować mandatu w kolejnej „normalnej” kadencji. Jego mandat trwa tylko do końca obecnej kadencji.

Ar. 19 Statutu stanowi: „Środki finansowe przyznawane Przewodniczącemu PSRP na utrzymanie wynoszą miesięcznie nie więcej niż 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw obwieszczanego kwartalnie przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego”. Mimo, iż przewodniczący tymczasowo nie pełni funkcji, to nie znaczy iż jego potrzeby związane z utrzymaniem odpadły. Jeśli funkcji nie pełni np. z powodów zdrowotnych, to może koszty utrzymania nawet wzrosły. Być może nie jest to sytuacja racjonalna z punktu widzenia OTPKP PSRP, której zwiększony zakres obowiązków może implikować zwiększone koszty jego utrzymania, np. w Warszawie, ale środki te powiązano jednoznacznie z przewodniczącym PSRP i korzystanie z nich nie wydaje się ani pełnieniem obowiązków, ani funkcji.

Podwójne głosowanie i dubeltowy przewodniczący

Ostatnia kwestia to pozór konstruktywnego wotum nieufności. Par. 18 ust. 3 Statutu wskazuje, że wniosek o odwołanie przewodniczącego musi wskazywać kandydata na przewodniczącego. Nie jest to jednak tożsame ze znaną z art. 158 ust. 1 Konstytucji RP instytucją konstruktywnego wotum nieufności. Brak bowiem w par. 18 ust. 3 wyrażenia podwójnego skutku przyjęcia wniosku o odwołanie przewodniczącego PSRP, brak nawet wskazania wymaganej większości głosów dla odwołania. Do odwołania przewodniczącego wystarczy większość zwykła (par. 7 ust. 1). Jednak do powołania nowego relewantny wydaje się par. 65 Statutu: „W przypadku wyboru Przewodniczącego na nadzwyczajnej sesji Zjazdu w sytuacjach określonych w Statucie [np. par. 56 ust. 2 – M.Ch.], przepisy §61-§64 stosuje się odpowiednio”. A więc wymagane jest zgłaszanie kandydatur (par. 61) oraz większość bezwzględna dla wykreowania przewodniczącego (par. 62). Także przewidywanie przez statutodawcę możliwości wygaśnięcia mandatu przewodniczącego bez jego niezwłocznego obsadzenia, wyrażone w instytucji tymczasowo pełniącego obowiązki przewodniczącego (par. 56 Statutu) pozwala uznać, że możliwe jest wygaśnięcie mandatu, także w wyniku odwołania przez zjazd na sesji nadzwyczajnej. W takiej sytuacji być może – właśnie na skutek zapowiedzi zmiany, jaką stanowi wymóg wskazania potencjalnego przewodniczącego – odpada konieczność ponownego zwoływania sesji nadzwyczajnej wymagana w przypadku wygaśnięcia mandatu przewodniczącego PSRP przed upływem kadencji. Samorządy bowiem wiedziały, że przedmiotem sesji będzie zmiana na stanowisku przewodniczącego.

Sytuacja przewidziana w par. 55-56 Statutu PSRP znajduje się w rozdziale Stany Nadzwyczajne. Celem było zapewnienie funkcjonalności PSRP w przypadku opróżnienia funkcji przed upływem kadencji czy przejściowej niemożności jej sprawowania. Jak widać budzą one wiele wątpliwości, a ich wadliwe użycie, czy nadużycie tych regulacji może PSRP zaszkodzić. Sytuacja dualizmu personalnego: przewodniczący PSRP tymczasowo nie mogący sprawować funkcji z powodów zdrowotnych, ale bez złożenia mandatu i OTPKP PSRP np. z ambicjami kandydowania na miejsce Przewodniczącego PSRP, wymaga precyzyjnego analizowania regulacji Statutu z punktu widzenia jej celów. Stan faktyczny dążenia do objęcia funkcji przewodniczącego PSPR przez OTPKP PSRP, która zwołuje sesję nadzwyczajną zjazdu PSRP i wnioskuje wraz z członkami Rady Studentów o odwołanie przewodniczącego PSRP, a powołanie siebie na jego miejsce musi być analizowana szczególnie wnikliwie. Przepisy o stanach nadzwyczajnych użyte zostały po raz pierwszy. Doświadczenie najstarszej organizacji świata wskazuje, że nawet koegzystencja dwóch papieży nie zawsze musi budzić napięcia, czasami może wręcz przyczyniać się do stabilizacji danej organizacji. Ale to, co dobrze działa w Watykanie, w PSRP może się nie udać.