O studiach podyplomowych

W ostatnim dziesięcioleciu podstawowe określenia związane ze studiami podyplomowymi oraz zasadami ich organizacji zostały zawarte w trzech kolejnych aktach prawnych: ustawie z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365); ustawie z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 84, poz. 455) oraz ustawie z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (Dz. U. z 2016 r. poz. 64).

W pierwszej z tych ustaw zawarto ogólną definicję: „studia podyplomowe to inna niż studia wyższe i studia doktoranckie forma kształcenia przeznaczona dla osób legitymujących się dyplomem ukończenia studiów wyższych”. Sprecyzowano również, że uczelnia może realizować studia podyplomowe w zakresie związanym z prowadzonymi przez nią kierunkami studiów. Jeżeli jednak program studiów podyplomowych wykracza poza zakres, o którym mowa powyżej, to do ich prowadzenia wymagana jest zgoda ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego wydana po zasięgnięciu opinii Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego.

Studia podyplomowe pełnią ważną rolę w aktualizacji wiedzy i umiejętności absolwentów szkół wyższych, czyli stanowią istotny element systemu edukacji przez całe życie (ang. Life Long Learning). Nie bez znaczenia jest również możliwość pełniejszego wykorzystania nowoczesnej bazy laboratoryjnej uczelni oraz doświadczenia nauczycieli akademickich. Studia podyplomowe stanowią też źródło dodatkowych przychodów uczelni. Jedynym wyjątkiem, określonym w ustawie, jest kształcenie w Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego (CMKP), na które instytucja ta otrzymuje dotacje z budżetu państwa.

Zgodnie z ustawowymi uprawnieniami Rada Główna opiniowała wnioski o uruchomienie studiów podyplomowych wykraczających poza kierunki studiów prowadzone przez uczelnię. W roku 2009 złożono 29 takich wniosków, a Rada wydała 11 pozytywnych i 18 negatywnych opinii. Z kolei w roku 2010 zgłoszono 24 wnioski: w 13 przypadkach opinie Rady były pozytywne, w 11 negatywne. Przyczyną negatywnych opinii były w większości zastrzeżenia dotyczące obsady kadrowej, wyposażenia badawczo-edukacyjnego, lub prowadzenie kierunków studiów wyłącznie bardzo odległych od tematyki proponowanych studiów podyplomowych.

Udział uczelni niepublicznych w rynku studiów podyplomowych wynosi niemal 40%, czyli jest większy niż udział uczelni tej grupy w rynku studiów wyższych. Warto odnotować fakt, że nieco ponad 70% słuchaczy studiów podyplomowych stanowią kobiety.

Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym, po nowelizacji w roku 2011 r., posługuje się doprecyzowanymi definicjami, dostosowanymi do Krajowych Ram Kwalifikacji, w tym dotyczącymi studiów podyplomowych. „Studia podyplomowe to forma kształcenia, na którą są przyjmowani kandydaci posiadający kwalifikacje co najmniej pierwszego stopnia, prowadzona w uczelni, instytucie naukowym Polskiej Akademii Nauk, instytucie badawczym lub Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego, kończące się uzyskaniem kwalifikacji podyplomowych”. Złagodzono też warunek silnego związku studiów podyplomowych z prowadzonymi kierunkami studiów, zastępując go powiązaniem z obszarem kształcenia: „Uczelnia może prowadzić studia podyplomowe w zakresie obszaru kształcenia, z którym związany jest co najmniej jeden kierunek studiów prowadzony przez uczelnię”.

Od tego czasu Rada Główna opiniuje, na wniosek ministra, znacznie mniejszą liczbę wystąpień uczelni o zgodę na prowadzenie studiów podyplomowych. W kolejnych latach liczby te zmalały do poziomu od 2 (2012, 2013) do 4 (2014, 2015). Niestety, nawet przy tak złagodzonych wymaganiach odsetek negatywnych opinii jest podobny do sytuacji sprzed nowelizacji ustawy. Efektem tego złagodzonego mechanizmu kontroli jest pojawianie się ofert studiów podyplomowych o wątpliwej jakości. Analiza zawartości witryn internetowych niektórych uczelni czy też ofert firm edukacyjnych spoza obszaru szkolnictwa wyższego (w świetle prawa nieuprawnionych do prowadzenia studiów podyplomowych) pokazuje, że praktyka odbiega od założeń ustawowych. W dużej części ta nieuczciwa działalność jest adresowana do nauczycieli ubiegających się o poszerzenie swoich kwalifikacji. Pojawiają się również oferty quasiseminariów doktoranckich, których przykładami są: „Studia podyplomowe pt. „Przygotowanie do pracy naukowej i realizacji zadań badawczych w dyscyplinie ekonomia”(2 lata)”; „Podyplomowe Studium Doktoranckie w zakresie doskonalenia kompetencji naukowo - badawczych w pedagogice (3 lata)” czy „Program Doktorski, który obejmuje bogatą ofertę kursów doskonalących z każdej dyscypliny”.

Funkcjonująca od kilku miesięcy ustawa o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (ZSK) zalicza studia podyplomowe do kategorii edukacji formalnej, a kwalifikacje uzyskane po ukończeniu tych studiów mają charakter kwalifikacji cząstkowych, odpowiednio na poziomach 6. i 7. Polskiej Ramy Kwalifikacji. Uczelnie, instytuty naukowe PAN i instytuty badawcze mogą włączyć do ZSK kwalifikacje nadawane po ukończeniu studiów podyplomowych.

Podsumowując, można stwierdzić, że po dziesięciu latach funkcjonowania ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym następuje stabilizacja rynku studiów podyplomowych, choć w dalszym ciągu wymagane są w niektórych przypadkach działania ministerstwa w celu eliminowania przypadków patologicznych.