ERC, CAMK PAN, Uniwersytet Warszawski
Kosmiczna drabina odległości
Prof. Grzegorz Pietrzyński z Centrum Astronomicznego PAN im. M. Kopernika oraz Obserwatorium Astronomicznego UW otrzymał Advanced Grant ERC w wysokości prawie 2,4 mln euro. „A sub-percent distance scale from binaries and Cepheids” to przedsięwzięcie, którego głównym celem jest wyznaczenie parametru Hubble’a z dokładnością do 1%. Parametr Hubble’a określa tempo ekspansji Wszechświata. Znajomość dokładnej prędkości, z jaką rozszerza się świat, jest kluczowa w poznaniu jego natury. Dzięki odkryciu przyśpieszonej ekspansji Wszechświata w 2011 roku (nagroda Nobla) potwierdzono istnienie ciemnej energii, która stanowi około 70% rzeczywistości. Precyzyjna wartość parametru Hubble’a jest więc konieczna dla zbadania istoty ciemnej materii oraz poznania ewolucji Wszechświata.
Aby wyznaczyć parametr Hubble’a, należy pomierzyć odległości do bardzo odległych obiektów. Najdokładniejsze z używanych przez badaczy metod pozwalają mierzyć odległości do bliskich obiektów. W oparciu o takie pomiary kalibruje się następnie wtórne wskaźniki odległości, które pozwalają skalibrować metody pomiaru odległości do najdalszych zakątków Wszechświata. W efekcie powstaje tzw. kosmiczna drabina odległości. Okazuje się, że najtrudniejszym krokiem w tych żmudnych i niezmiernie trudnych badaniach jest precyzyjna kalibracja pierwszego szczebla tej drabiny – odległości do pobliskich galaktyk.
Prof. Grzegorz Pietrzyński wraz ze swoim zespołem będzie próbował doprecyzować wartość parametru Hubble’a, wykonując niezmiernie precyzyjne pomiary do pobliskich galaktyk za pomocą dwóch metod: Cefeid i gwiazd zaćmieniowych. Dotychczasowe badania warszawskiego astronoma pozwoliły już na określenie odległości do Wielkiego Obłoku Magellana z dokładnością do 2,2%, która stanowi obecnie najsolidniejszy fundament do wyznaczenia parametru Hubble’a z dokładnością do ok. 3%. Pomiar ten uzyskał drugie miejsce w plebiscycie na najciekawszy polski wynalazek, osiągniecie naukowe i wydarzenie ostatniego 25-lecia, zorganizowanym przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. W projekcie ERC planuje się wyznaczenie odległości do kilku pobliskich galaktyk z dokładnością rzędu 1%, co pozwoli na pomiar parametru Hubble’a z bezprecedensową dokładnością do 1%.
Prof. Pietrzyński będzie prowadził badania finansowane przez ERC w Polskiej Akademii Nauk. Instytucjami partnerskimi w tym przedsięwzięciu są Centre National de la Recherche Scientifique we Francji oraz Universidad de Concepcion w Chile.
Advanced Grants są przeznaczone dla badaczy o ugruntowanej pozycji naukowej, którzy mają doświadczenie w kierowaniu zespołami badawczymi. Do konkursu ERC zgłoszono prawie 2 tys. projektów. Dotychczas tego typu granty uzyskało tylko 3 polskich badaczy, realizujących prace naukowe w kraju: prof. Andrzej Udalski z UW, prof. Tomasz Dietl z Instytutu Fizyki PAN i prof. Ryszard Horodecki z Uniwersytetu Gdańskiego. Grant prof. Pietrzyńskiego jest 21. grantem Europejskiej Rady ds. Badań dla Polaka, który będzie realizowany w polskiej instytucji naukowej i 12. grant ERC dla badacza z UW. Granty ERC uzyskali też polscy naukowcy pracujący za granicą. Advanced Grants otrzymały 4 osoby: dwukrotnie prof. Maciej Lewenstein (Institut de Ciencies Fotòniques, Hiszpania), prof. Marta Z. Kwiatkowska (Oxford, Wielka Brytania), prof. Jerzy Paszkowski (Cambridge, W. Brytania) i osoba zachowująca anonimowość z European Centre for Medium-Range Weather Forecasts, W. Brytania. Innego typu granty ERC otrzymało 17 polskich badaczy, w tym jeden dwukrotnie.
Prof. Pietrzyński jest laureatem programów TEAM POIG, FOCUS oraz MENTORING Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.
(uw, p)