Humanistyka międzynarodowa

W 1992 r. Polska i Białoruś podpisały umowę o współpracy w dziedzinie nauk i technologii, dotyczącą badań nad nowymi materiałami, materiałami dla elektroniki, budowy maszyn, transportu i technologii przemysłu rolnego. Podobna umowa z 1995 r. zawiera jedynie ogólną deklarację o wsparciu dla jednostek pragnących podjąć współpracę naukową. Akademie nauk obu państw podpisały umowę o dwustronnej współpracy naukowej w 1998 r. Od 2010 r. na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu odbywają się spotkania historyków i archiwistów polskich i białoruskich, zajmujących się tylko XX w. Efektem ich pracy są wydawane od 2013 r. przewodniki po zasobach archiwów obwodowych Białorusi z lat 1918-1939.

22 marca br. w Instytucie Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN w Warszawie odbyły się warsztaty Polsko-białoruska współpraca badawcza w zakresie nauk humanistycznych. Prof. Joanna Gierowska-Kałłaur z Instytutu Historii PAN i Studium Europy Wschodniej UW zwróciła uwagę na polonocentryczny wydźwięk terminu „Kresy” u naszych wschodnich sąsiadów i zaproponowała sformowanie polsko-białorusko-litewskiego zespołu, który miałby przygotować nową syntezę dziejów i relacji państw Europy Wschodniej, powstałych lub jedynie proklamowanych po 1917 r. Jej wystąpienie miało szczególne znaczenie w kontekście przypadającej 25 marca rocznicy proklamowania w 1918 r. w Mińsku niepodległości przez Białoruską Republikę Ludową, uznawaną za pierwsze niepodległe państwo białoruskie.

W dyskusji panelowej dr Dominik Szulc (PAN) zaproponował, aby wykorzystać przypadającą na 2019 r. 450. rocznicę zawarcia Unii Lubelskiej i zorganizować kolejne spotkanie z udziałem historyków białoruskich, litewskich i polskich w mieście do tego szczególnie predestynowanym – Lublinie. Prof. Andrzej Rachuba, przewodniczący Rady Naukowej Instytutu Historii PAN, stwierdził, że współpraca polsko-białoruska na poziomie instytucjonalnym faktycznie nie istnieje. Funkcjonuje tylko współpraca indywidualna między badaczami (dotychczas brak polsko-białoruskiej umowy międzyrządowej regulującej sprawy wymiany naukowej – D.Sz.). Prof. Ewa Golachowska z Instytutu Slawistyki PAN zauważyła, że co najmniej kilka projektów lingwistycznych opierało się na autentycznej współpracy polsko-białoruskiej, w tym organizacji wspólnych seminariów i warsztatów. – Takie badania nie są finansowane przez obie uczestniczące w nim strony, gdyż na Białorusi nie wypracowano dotychczas programu grantowego – komentował jej wypowiedź prof. Rachuba.

Prof. Waliancin Gołubiew z Instytutu Historii NANB wyraził nadzieję, że wraz ze zniesieniem sankcji nałożonych przez UE na Białoruś otworzy się szansa na zdobywanie wspólnie przez PAN i NAN środków unijnych. Tego typu współpracę w zakresie rozwoju technologicznego naukowcy polscy i białoruscy już prowadzili w ramach 7. Programu Ramowego UE. Archeolodzy białoruscy przypomnieli, że współpracują z naukowcami francuskimi w badaniach nad pochówkami żołnierzy napoleońskich na terenie obecnej Białorusi. Białorusini prowadzą prace terenowe, zaś Francuzi odpowiadają za przeprowadzanie specjalistycznych analiz materiałów pobranych z miejsc pochówków.

Prof. Gołubiew zauważył, że choć istnieje Polsko-Rosyjska Grupa ds. Trudnych (od 2012 r. faktycznie jednak nie funkcjonuje – D.Sz.), to dotychczas nie powstała analogiczna grupa polsko-białoruska, choć wiele spraw we wzajemnych stosunkach wymagałoby kompleksowego omówienia.

Z polskiego punktu widzenia jednym z najważniejszych zadań jest odnalezienie tzw. białoruskiej listy katyńskiej, czyli listów dyspozycyjnych, kierujących obywateli polskich na masowe egzekucje na terenie Białoruskiej SRR, które w 1940 r. trafiły prawdopodobnie do archiwum NKWD BSRR w Mińsku, a następnie zaginęły. Niedawno szef polskiego MSZ, Witold Waszczykowski, spotkał się z grupą naukowców białoruskich oraz odwiedził miejsce masowych pochówków ofiar represji komunistycznych z lat 30. i do 1941 r. w Kuropatach, gdzie w 1997 r. badania prowadzili także historycy białoruskiego NAN. Potrzebę upamiętnienia tego miejsca podnosił w 2009 r. dyrektor Instytutu Historii NAN Białorusi. Istnieje już Polsko-białoruska komisja konsultacyjna ds. dziedzictwa kulturalnego.

Szefowie PAN i NANB zapowiedzieli zacieśnienie współpracy między akademiami, zaś przewodniczący prezydium NAN oświadczył, że podejmie próby pozyskania dla wspólnych polsko-białoruskich przedsięwzięć naukowych środków z budżetu białoruskiego.

Dominik Szulc