Najstarsze regionalne

Najstarszym z działających obecnie regionalnych stowarzyszeń naukowych w Polsce jest Towarzystwo Naukowe Płockie, utworzone w 1820 r. 7 grudnia 2015 r., podczas uroczystego posiedzenia zarządu Towarzystwa, prof. Zbigniew Kruszewski, prezes TNP, przypomniał jego historię. „3 czerwca 1820 r. – w czasie pobytu w mieście biskupa Adama Prażmowskiego – założone zostało oficjalnie przy Szkole Wojewódzkiej Płockiej Towarzystwo Naukowe. Wcześniej, 19 marca tegoż roku, podczas uroczystości szkolnej w Szkole Wojewódzkiej, Kajetan Morykoni – dyrektor – odczytał zebranym swoją krótką pracę Pierwsze myśli względem utworzenia Towarzystwa Naukowego przy Szkole Wojewódzkiej w Płocku , w której zaproponował utworzenie organizacji, aby upowszechnić i wznowić, ile możność dozwoli oświecenie w kraju”. Prof. Kruszewski wspominał pierwszego prezesa, ówczesnego biskupa płockiego, senatora Królestwa Polskiego i członka Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie, ks. Adama Prażmowskiego, oraz rektora Szkoły Wojewódzkiej Płockiej Kajetana Morykoniego – inicjatora powołania TNP, który został sekretarzem organizacji. Z jego inspiracji wcielano w życie postanowienia pierwszego statutu stowarzyszenia, co doprowadziło m.in. do powstania opisów Mazowsza autorstwa prokuratora Wincentego Hipolita Gawareckiego. Kruszewski podkreślił, że pierwszy okres działalności TNP, choć krótki, zrodził w mieście ważną ideę pobudzającą „do działań i myślenia na rzecz kraju, regionu, społeczeństwa, dobra wspólnego”.

Kolejny etap w historii Towarzystwa Naukowego Płockiego rozpoczęła reaktywacja w 1907 r., za sprawą m.in. dr. Aleksandra Macieszy, który objął wówczas funkcję prezesa. Działalność stowarzyszenia ponownie została przerwana w czasie II wojny światowej.

Formy dzisiejszej aktywności są kontynuacją początkowych założeń i przejawiają się w podejmowaniu badań i popularyzowaniu wiedzy z różnych dziedzin nauki, ze szczególnym uwzględnieniem Płocka i Mazowsza. Prace badawcze realizowane są m.in. w ramach seminarium doktoranckiego, działającego w strukturze Towarzystwa od 1970 r. Wiedza upowszechniana jest poprzez odczyty, wykłady, konferencje i sesje naukowe oraz wystawy. Płocka korporacja prowadzi rozwiniętą działalność wydawniczą. Oprócz książek TNP wydaje kwartalnik „Notatki Płockie”, „Rocznik Towarzystwa Naukowego Płockiego” oraz coroczne sprawozdania z działalności.

Za sprawą K. Morykoniego już w 1821 r. powołano muzeum, którego zbiory w wyniku dziejowych wydarzeń w 1949 r. zostały upaństwowione i stanowią ważną część kolekcji Muzeum Mazowieckiego w Płocku. TNP prowadzi też Bibliotekę im. Zielińskich, która powstała w 1821 r. z połączenia księgozbiorów Towarzystwa i Szkoły Wojewódzkiej Płockiej. Dzięki darowi rodziny Zielińskich ze Skępego na początku XX wieku, liczba zgromadzonych woluminów bardzo wzrosła, a zasoby wzbogaciły się o liczne stare druki. Zgodnie z wolą darczyńców, od 1909 r. biblioteka nosi ich imię. Dziś jej zbiory liczą około 410 tys. jednostek bibliotecznych, z czego ponad 13 tys. to stare druki (na fot.).

Kwintesencję idei, jaką od 195 lat realizuje Towarzystwo Naukowe Płockie, przedstawił prof. Kruszewski w podsumowaniu spotkania: „Płockie Towarzystwo przez swoje trwanie i funkcjonowanie: kształtuje świadomość, więzi lokalne oraz postawy regionalistyczne; umacnia miejscową tożsamość; przyczynia się do przekazywania dziedzictwa kulturowego następnym pokoleniom; buduje, utrwala i rozpowszechnia miejscową historię; kształtuje kulturę dialogu publicznego. […] przyczynia się do budowania społeczeństwa obywatelskiego, opartego na patriotyzmie do własnego regionu i kraju”.

Podczas grudniowego posiedzenia TNP miała miejsce promocja publikacji Perspektywy regionalnych towarzystw naukowych w Polsce pod redakcją naukową Z. Kruszewskiego, wydanej przez Polską Akademię Nauk.

Z okazji 195. rocznicy powstania TNP odbyła się wcześniej ogólnopolska konferencja naukowa Perspektywy regionalnych towarzystw naukowych w Polsce , której współorganizatorami, obok TNP, były Rada Towarzystw Naukowych przy Prezydium PAN oraz Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica w Płocku. Podczas tego wydarzenia marszałek województwa mazowieckiego Adam Struzik uhonorował TNP Medalem Pro Masovia wraz z dyplomem „za wybitne zasługi oraz całokształt działalności na rzecz województwa mazowieckiego”. Medal Towarzystwa Naukowego Warszawskiego przekazał jego prezes prof. Janusz Lipkowski. Podczas obrad zaprezentowano m.in. wystąpienia: Regionalne towarzystwa naukowe w społeczeństwie obywatelskim. Wolność i odpowiedzialność (prof. Z. Kruszewski) oraz Towarzystwa naukowe a unifikacja i jednoczesna dywersyfikacja lokalnej przestrzeni kulturowo-cywilizacyjnej (prof. A. Chodubski). Prof. Henryk Samsonowicz, członek honorowy TNP, mówił na temat perspektyw regionalnych towarzystw naukowych.

Z okazji jubileuszu TNP, do grona członków honorowych Towarzystwa powołano profesorów: Janusza Adamowskiego (UW), Katarzynę Chałasińską-Macukow (UW. PTF), Andrzeja Chodubskiego, ks. Michała M. Grzybowskiego (UKW) i inż. Włodzimierza Kurnika (PW).