Po pozytywnych osiągnięciach okresu odrodzenia i oświecenia w państwach europejskich nastąpiło w XVIII wieku wielkie zapotrzebowanie na konsumpcję. Trend ten wynikał z dużej zamożności tych krajów, które na skutek ekspansywnej polityki kolonialnej i prowadzonych ciągle zaborczych wojen uzyskały wysokie zasoby materialne. Stały się one podstawą wzmożonych poszukiwań w zakresie nowych rozwiązań technicznych, które wspomagały produkcję zbrojeniową i konsumpcyjną. Na XVIII wiek datuje się początek rewolucji naukowo-technicznej, której przejawem były przełomowe wynalazki, a zwłaszcza opracowanie przez Thomasa Newcomena koncepcji silnika parowego, zmodernizowanego przez Jamesa Watta, w którym wykorzystał on patent umożliwiający zamianę ruchu posuwisto-zwrotnego tłoków silnika na ruch obrotowy. Takie rozwiązanie umożliwiło zbudowanie przez Roberta Fultona statku parowego, a przez George’a Stephensona parowozu. Te osiągnięcia stały się podstawą rozwoju transportu morskiego i kolejowego. Również przemysł tkacki stale oczekiwał na nowe rozwiązania techniczne, które powodowały zwiększenie produkcji i podnosiły jakość materiałów masowo stosowanych do wytwarzania odzieży, wyposażenia domostw i obiektów publicznych.

Jak się okazało, wielkie zapotrzebowanie na maszyny parowe, powszechne powstawanie dróg żelaznych przyczyniły się do zwiększenia znaczenia górnictwa i przemysłu metalurgicznego. Spowodowało to konieczność wykorzystania prac geologicznych w celu udokumentowania nowych złóż surowców: rud żelaza, srebra, ołowiu, cynku itp. Wystąpiła wówczas pilna potrzeba kształcenia kadry inżynieryjnej, obejmująca: geologię, górnictwo, hutnictwo i przemysł maszynowy. Dlatego zaczęto organizować (na wzór istniejących już od wieków uniwersytetów ogólnych) wyższe szkoły techniczne. Pierwszą inicjatywą w tym obszarze działalności akademickiej była Szkoła Górnicza, otworzona w Czechach w miejscowości Joachimov na podstawie zezwolenia cesarza Monarchii Austro-Węgierskiej Karola VI. Szkoła ta, pomimo aktywnej działalności, została przeniesiona w 1762 roku, dając początek istniejącej do dziś Politechnice Praskiej (České vysoké učení technické v Praze). Monarchia Austro-Węgierska trzymała prymat, tworząc w 1735 roku na terenie Królestwa Węgier Akademię Górniczą w miejscowości Schemitz (obecnie Bańska Szczawnica na terenie Słowacji). Szkoła ta, przeniesiona w 1918 roku do miejscowości Sopron na Węgrzech, dała początek obecnie działającemu Uniwersytetowi Zachodnich Węgier. W Bańskiej Szczawnicy wciąż znajduje się wiele obiektów historycznych przypominających funkcjonowanie uczelni. Kolejną inicjatywą było utworzenie w 1765 roku na terenie Prus, w Saksonii, Akademii Górniczej we Freibergu – szkoły, która jako pierwsza miała w nazwie „akademia”, co jednoznacznie podkreślało jej charakter jako wyższej uczelni. Wspomniana akademia od jej powstania do dzisiaj funkcjonuje pod nazwą Uniwersytet Techniczny Akademia Górnicza we Freibergu. Szkoła ta dała początek polskiemu wyższemu szkolnictwu technicznemu, ponieważ to na podstawie jej osiągnięć powołano w 1816 roku w Kielcach Szkołę Akademiczno-Górniczą.

Do najstarszych wyższych szkół technicznych należy również zaliczyć Szkołę Górniczą w Petersburgu, powstałą w 1770 roku, Szkołę Górniczą w miejscowości Clausthal w Dolnej Saksonii, która obecnie funkcjonuje pod nazwą Technische Universität Clausthal. W zestawieniu kolejnych najstarszych wyższych uczelni nie może zabraknąć Wyższej Szkoły Górniczej w Paryżu, utworzonej w 1788 roku. Z tego krótkiego przedstawienia pierwszych wyższych szkół technicznych wynika, że miały one duży wpływ na rozwój edukacji technicznej w Europie.

Szczególnie duże znaczenie dla kształcenia i rozwoju polskiego szkolnictwa technicznego miała Akademia Górnicza we Freibergu, w której w drugiej połowie XVIII wieku studiowało czternastu Polaków, a wśród nich Stanisław Okraszewski, nadworny chemik i opiekun gabinetu historii naturalnej dworu królewskiego, zatrudniony przez Stanisława Augusta. Problemy górnictwa, hutnictwa i techniki zostały zauważone przez króla, który powołał w 1782 roku w Miedzianej Górze (kieleckie) Komisję Kruszcową i wprowadził zajęcia dydaktyczne z geologii, mineralogii i metalurgii w Szkole Głównej Koronnej (obecnie Uniwersytet Jagielloński). Fundamentem opracowania dla naszego kraju programu kształcenia na poziomie wyższym były opublikowane w 1790 roku przez Jana Mieroszewskiego sprawozdania z odbytych studiów zagranicznych, które dotyczyły nauczania z przedmiotów podstawowych: matematyki, fizyki, chemii, z przedmiotów podstawowych technicznych: mechaniki, dziejopisarstwa górniczego, miernictwa (metrologii), prawodawstwa górniczego, a także z przedmiotów technicznych specjalistycznych: probiernictwa fabrycznego, budownictwa podziemnego, metalurgii, mennictwa (przeróbki plastycznej). Program ten został przyjęty w późniejszym czasie w organizowanej Szkole Akademiczno-Górniczej w Kielcach.

Dynamiczne początki

Biorąc pod uwagę potrzebę rozwoju gospodarczego w kraju, z początkiem XIX wieku namiestnik Królestwa Polskiego gen. Józef Zajączek 20 lutego 1816 roku podjął decyzję o utworzeniu Głównej Dyrekcji Górniczej, w ramach której postanowił powołać szkołę górniczą o charakterze akademickim w celu kształcenia specjalistów (inżynierów) do budowy kopalni, uruchamiania zakładów hutniczych i przetwórczych. Decyzją z 26 marca 1816 roku przyjęto, że miejscem funkcjonowania powyższych instytucji będzie miasto Kielce, a miejscem lokalizacji dawny pałac biskupów krakowskich. 9 czerwca tego samego roku zatwierdzono organizację Szkoły i ustalono jej nazwę: Szkoła Akademiczno-Górnicza. O dynamice i skuteczności podejmowanych decyzji mogą świadczyć daty: 7 sierpnia 1816 roku przydzielono na potrzeby uczelni północne skrzydło parteru pałacu biskupów krakowskich, a 1 października tego samego roku rozpoczęto rok akademicki.

Kadrę naukowo-dydaktyczną tworzyli głównie młodzi absolwenci Akademii Górniczej we Freibergu, urodzeni w Saksonii, ale też absolwenci tej szkoły – Polacy. Wśród nauczycieli akademickich byli wówczas: Johann Ehrenhold Ullmann, który wykładał prawo górnicze, Georg Gottlieb Pusch, który prowadził wykłady z chemii ogólnej i hutnictwa, Jan Jakub Graff, który wykładał inżynierię górniczą, rysunek techniczny, prawo górnicze, Friedrich Wilhelm Lempe, który prowadził wykłady z matematyki teoretycznej i stosowanej, fizyki, maszynoznawstwa górniczego oraz Johann Carl Kaden, który wykładał prawo górnicze. Do nauczycieli z polskim rodowodem należeli: Jan Józef Tomaszewski, który wykładał mineralogię i geologię, Marceli Królikiewicz, wykładający górnictwo, Aleksander Spleszyński prowadzący zajęcia z rysunku technicznego. W latach 1816-1826 na uczelni studiowało łącznie ok. stu studentów, a 42-45 ukończyło studia, uzyskując uprawnienia do działalności w dziedzinie górnictwa, metalurgii i obróbki metali.

Szczególnie zadbano o kadrę przybyłą z Saksonii, zapewniając wykładowcom dobre warunki mieszkaniowe, a także możliwości odbywania praktyk religijnych, co było możliwe dzięki wybudowaniu po pewnym czasie poza centrum Kielc kościoła ewangelicko-augsburskigo pod wezwaniem Świętej Trójcy, gdyż przybyli Saksończycy byli ewangelikami. Kościół istnieje do dziś i jest obecnie wykorzystywany przez chrześcijan różnych wyznań, dlatego jest jednym z trwałych historycznych symboli Szkoły Akademiczno-Górniczej w Kielcach.

Program kształcenia uczelni, opracowany przez Jana Mieroszewskiego, obejmował podstawowe przedmioty teoretyczne i techniczne oraz przedmioty specjalistyczne. O poziomie edukacji i prowadzonych wówczas badań może świadczyć posiadany przez uczelnię księgozbiór, który – jak na tamte czasy – był okazały, gdyż liczył 637 pozycji książkowych, do których można zaliczyć: opracowania z mineralogii i geologii (202 tytuły), z matematyki (113), dziejopisarstwa górniczego (106), górnictwa i hutnictwa (47), fizyki i chemii (49).

Bardzo interesującą cechą funkcjonowania przez dziesięć lat Szkoły Akademiczno-Górniczej w Kielcach jest to, że niektóre z obowiązujących w niej zasad są aktualne w istniejących obecnie szkołach wyższych:

rok akademicki trwa od 1 października do 30 maja; system praktyk (praktyki wakacyjne, po ukończeniu studiów każdy absolwent musiał przejść dwuletnią praktykę przemysłową); regulamin studiów Przepisy dla uczniów szkoły Akademiczno-Górniczej w Kielcach składał się z pięciu rozdziałów i 106 paragrafów; studia trwały 3-4 lata; tygodniowy wymiar zajęć wynosił 32 godziny; student elew musiał wykazać się znajomością języka niemieckiego, polskiego, matematyki i fizyki, a także mieć ukończoną szkołę wojewódzką (piątą klasę); w przeciwnym razie obowiązywał egzamin wstępny; studenci wywodzący się z niezamożnych rodzin mogli ubiegać się o stypendia; elewi byli zobowiązani nosić w trakcie zajęć (i nie tylko) mundur; szkoła obchodziła swoje święto w dniu Świętej Barbary, 4 grudnia; bardzo doniośle i z dużą atencją obchodzono zakończenie roku szkolnego; aby rekrutacja studencka była pomyślna, pomocą merytoryczną otoczono Kielecką Szkołę Wojewódzką; organizowano wyprawy naukowe dla studentów.

Historia zatacza koło

Po zmianie koncepcji funkcjonowania przemysłu na ziemiach polskich i po zmianach w kierownictwie organizacji państwowych zarządzających rozwojem przemysłu (Franciszek Drucki-Lubecki zastąpił Stanisława Staszica) decyzją Rady Administracyjnej Królestwa Polskiego z 9 grudnia 1826 roku Szkoła Akademiczno-Górnicza została przeniesiona w 1827 roku do Warszawy. Pomimo że praktycznie nie podjęła działalności, miała jednak duży wpływ (dzięki przeniesionym nauczycielom akademickim) na powstanie i funkcjonowanie Szkoły Przygotowawczej do studiów technicznych, która dała początek Politechnice Warszawskiej. Zdobyte doświadczenia zostały przeniesione do Szkoły Głównej Krakowskiej (Uniwersytetu Jagiellońskiego), w której w XIX wieku skutecznie realizowano program nauczania geologii, górnictwa i hutnictwa. Dało to podstawy do powołania w 1913 roku Akademii Górniczej w Krakowie, która po I wojnie światowej podjęła szeroką działalność dydaktyczną i naukową. Działalność ta, rozwijana po II wojnie światowej, pozwoliła na dalszy rozwój Akademii Górniczo-Hutniczej, która to nazwa obowiązuje do dziś.

Należy przypuszczać, że doświadczenia w działalności Szkoły Akademiczno-Górniczej w Kielcach zostały wykorzystane przy tworzeniu wyższego szkolnictwa technicznego we Lwowie, zapoczątkowanego przez powołanie w 1843 roku Akademii Technicznej, będącej protoplastą Politechniki Lwowskiej. Powszechną praktyką w tworzeniu nowych szkół wyższych, zwłaszcza tych o profilu technicznym, było to, że prawie każda nowo powstała szkoła czerpała z doświadczeń starszych uczelni poprzez zatrudnianie wywodzących się z nich nauczycieli akademickich.

Obecnie zrodził się pomysł utworzenia drzewa genealogicznego polskiego szkolnictwa technicznego, z którego wynika interesująca ciekawostka dziejowa. Na bazie tradycji Szkoły Akademiczno-Górniczej w Kielcach powstała Politechnika Warszawska, która z kolei po II wojnie światowej miała wpływ na powstanie Szkoły Inżynierskiej NOT w Radomiu. Natomiast tradycje staszicowskiej szkoły kieleckiej zostały również przeniesione do Krakowa. Na ich bazie powstała Akademia Górniczo-Hutnicza, która zorganizowała wraz z Politechniką Krakowską punkt konsultacyjny w Kielcach. W roku 1965, łącząc ten punkt konsultacyjny z istniejącą Szkołą Inżynierską w Radomiu, powołano Kielecko-Radomską Wieczorową Szkołę Inżynierską, która była zalążkiem obecnie funkcjonującej Politechniki Świętokrzyskiej. Jest to przykład na to, że historia lubi zataczać koła, bo to, co wyruszyło z Kielc do Warszawy i Krakowa, wróciło po prawie 150 latach do tych samych Kielc.

Głównym inicjatorem i pomysłodawcą powołania w Kielcach Szkoły Akademiczno-Górniczej, a także jej organizatorem, był Stanisław Staszic, dlatego w wielu publikacjach przyjmuje się nazwę Staszicowska Szkoła Akademiczno-Górnicza. Stanisława Staszica uważa się za ojca polskiego wyższego szkolnictwa technicznego. Dlatego z okazji jubileuszu 50-lecia powołania Politechniki Świętokrzyskiej na kampusie uczelni został zbudowany i odsłonięty posąg Stanisława Staszica, upamiętniając tym samym wielkie zasługi tego uczonego na niwie powstania i rozwoju wyższego szkolnictwa technicznego.