Dzieje Akademii im. Jana Długosza sięgają roku 1971, gdy w Częstochowie utworzono Wyższą Szkołę Nauczycielską z dwoma wydziałami: Matematyczno-Przyrodniczym i Pedagogicznym. W 1973 r. pierwsi absolwenci uczelni uzyskali dyplomy ukończenia pedagogicznych studiów zawodowych. W 1974 r. WSN stała się Wyższą Szkołą Pedagogiczną, co wiązało się z uzyskaniem uprawnień do nadawania dyplomów magistra. Kadra uczelni liczyła wówczas 90 pracowników naukowo-dydaktycznych. W gronie tym było 12 docentów i 10 doktorów. W 1977 r. WSP wydała pierwsze dyplomy magisterskie. W wyniku dalszego rozwoju – m.in. kadry naukowej, utworzenia nowych kierunków studiów, uzyskania praw do doktoryzowania, powiększenia bazy lokalowej – w 2004 r. na bazie WSP powstała Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie.

Obecnie uczelnia składa się z pięciu wydziałów: Filologiczno-Historycznego (z instytutami: Filologii Obcych, Filologii Polskiej, Historii oraz Nauk Politycznych i Bezpieczeństwa), Matematyczno-Przyrodniczego (z instytutami: Chemii, Ochrony, Środowiska i Biotechnologii; Fizyki; Matematyki i Informatyki oraz Edukacji Technicznej i Bezpieczeństwa), Pedagogicznego (z instytutami: Pedagogiki; Edukacji Przedszkolnej i Szkolnej; Wychowania Fizycznego, Fizjoterapii i Turystyki), Sztuki (z instytutami: Sztuk Pięknych oraz Muzyki) i Nauk Społecznych (z instytutami: Administracji; Socjologii, Filozofii i Psychologii oraz Zarządzania i Marketingu).

Kampus AJD tworzy 7 budynków zlokalizowanych w ścisłym centrum Częstochowy. Jednym z nich jest oddane do użytku kilka lat temu Akademickie Centrum Sportowe. Uczelnia posiada Dom Studenta „Skrzat”, który oferuje studentom 500 miejsc. Jedną z wizytówek uczelni jest planetarium. Wykorzystują je nie tylko studenci, bowiem jest otwarte dla wszystkich zainteresowanych. W strukturze AJD są też jednostki międzywydziałowe: Studium Nauki Języków Obcych i Studium Wychowania Fizycznego i Sportu. Zbiory Biblioteki Głównej AJD liczą ok. 300 tys. pozycji.

Obecnie AJD zatrudnia ponad 440 nauczycieli akademickich, w tym blisko 30 profesorów tytularnych, 115 doktorów habilitowanych, 215 doktorów i prawie 90 magistrów. Ponadto w AJD zatrudnionych jest ponad 210 pracowników administracji i obsługi.

Na prawie 30 kierunkach kształci się tam ponad 5,3 tys. studentów. Od chwili powstania mury uczelni opuściło blisko 60 tys. absolwentów.

AJD posiada uprawnienia do nadawania stopnia doktora oraz prowadzi studia doktoranckie na kierunkach: chemia, fizyka, historia, literaturoznawstwo. W 2015 r. uczelnia uzyskała piąte uprawnienie do nadawania stopnia doktora w dyscyplinie językoznawstwo. Podjęto starania o uruchomienie studiów III stopnia w tej dyscyplinie.

Uczelnia posiada też prawa do nadawania stopnia doktora habilitowanego w dyscyplinie historia. Odbyło się już kilka przewodów zakończonych powodzeniem.

Obecnie AJD stara się o kolejne uprawnienia do doktoryzowania. Posiadanie 6 takich uprawnień daje uczelni szanse o staranie się o uzyskanie statusu uniwersytetu „przymiotnikowego”.