Idea utworzenia Funduszu Stypendialnego SCIEX była prosta: zmniejszyć różnice społeczno-gospodarcze w obrębie rozszerzonej Unii Europejskiej poprzez rozwijanie potencjału pracowników naukowych z nowych krajów członkowskich UE, w tym Polski oraz propagowanie trwałych partnerstw w zakresie badań naukowych. Roland Python, dyrektor biura Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy, tłumaczy tę ideę tak: „Rozwój gospodarczy polega obecnie na budowaniu przewagi konkurencyjnej dzięki wiedzy i innowacjom. Szwajcaria od lat realizuje udane partnerstwa pomiędzy instytucjami akademickimi i badawczymi, centrami szkoleń zawodowych i przedsiębiorstwami”. Jak mówi Python, ta stała współpraca prowadzi nie tylko do systematycznej wymiany wiedzy i kompetencji, lecz również umożliwia dostosowanie oferty edukacyjnej i szkoleniowej do zmieniających się potrzeb rynku pracy. „W rezultacie odnoszące sukcesy przedsiębiorstwa tworzą miejsca pracy, co stymuluje wzrost gospodarczy” – wyjaśnia i dodaje, że spośród wszystkich krajów objętych programem Polska jest największym beneficjentem dostępnych środków.

Dla kogo?

Fundusz Stypendialny SCIEX jest przeznaczony dla młodych pracowników nauki. Jego celem jest nie tylko pomóc takim ludziom w rozwijaniu ich kompetencji i umiejętności, lecz przede wszystkim umożliwić im nawiązanie współpracy z badaczami z zagranicy. Dodajmy: współpracy wieloletniej, znacznie wykraczającej poza ramy czasowe realizowanego w ramach SCIEX projektu. Jak bowiem podkreśla Mirosław Marczewski, dyrektor generalny Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji będącej Punktem Kontaktowym Funduszu w Polsce: „Powstałe więzi pomiędzy zespołami badaczy, instytucjami nauki i światem gospodarki mają szansę przetrwać i zaowocować nowymi pomysłami, podnosząc jednocześnie prestiż polskiej nauki w Europie i na świecie”.

Dlaczego tak się dzieje? Po pierwsze, jak pokazują przykłady 135 polskich stypendystów SCIEX, Szwajcaria jest krajem wyjątkowo gościnnym dla akademików, przez co należy rozumieć i doskonałą infrastrukturę badawczą, i dostęp do przedstawicieli międzynarodowych organizacji czy firm, i – co może jest najważniejsze – otwartość instytucji goszczących, dbających o to, by stypendyści nawiązali dobre i trwałe relacje z zespołami badawczymi pracującymi w Szwajcarii czy szerzej rozumiane kontakty naukowe (np. znajomości zawarte w czasie wysokiej rangi konferencji naukowych czy seminariów). Po drugie, Polacy przywożą ze sobą doskonałe pomysły i ciekawe projekty, nierzadko stanowiące novum, jeśli chodzi o obszary badawcze instytucji goszczącej. Po trzecie wreszcie, pobyt na stypendium i nawiązywanie nowych relacji zawodowych skutkuje wieloma nowymi tematami i interesującymi projektami czy publikacjami, do których zapraszani są polscy naukowcy.

Co istotne, Fundusz Stypendialny SCIEX nie zawężał tematyki projektów do określonych dziedzin nauki: „Wśród projektów reprezentowane były różne obszary wiedzy, od zaawansowanych technologii badań nad polimerem produkowanym przez bakterie na drodze biotechnologicznej z surowców odnawialnych, poprzez psychologiczne studium nad osobowością narcystyczną, aż po badania w obszarze nauki o tańcu” – opowiada Katarzyna Aleksandrowicz, dyrektor programów stypendialnych z Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji. I choć o dokonaniach w naukach społecznych czy humanistycznych zwykle słyszy się mniej, warto tu wspomnieć o takich rezultatach stypendystów, jak np. stworzenie komputerowego modelu strategii decyzyjnej w efekcie badań nad związkiem między stresem emocjonalnym a podejmowaniem decyzji (projekt dr. Szymona Wicharego).

Jak?

O środki z Funduszu Stypendialnego SCIEX mogły się ubiegać konsorcja instytucji naukowo-badawczych ze Szwajcarii. Głównym wnioskodawcą była zawsze szwajcarska instytucja goszcząca, czyli uczelnia, instytucja federalnego obszaru politechnik i instytucji politechnicznych albo instytut badawczy dotowany przez Konfederację Szwajcarską. Instytucja goszcząca w porozumieniu z instytucją wysyłającą z Polski (uczelnia, jednostka Polskiej Akademii Nauk, krajowy instytut badawczy) koordynowała proces wypełniania poszczególnych części wniosku aplikacyjnego, a następnie wysyłała go do instytucji odpowiedzialnej za wdrażanie i zarządzanie Funduszem, czyli do swissuniversities. Dofinansowywane były pobyty stypendialne trwające od 6 do 24 miesięcy. Stypendysta otrzymywał m.in. comiesięczne stypendium (przez pierwsze 12 miesięcy pobytu doktoranci otrzymywali stypendium w wysokości 50 tys. CHF, a młodzi pracownicy nauki – 80 tys. CHF na rok), zwrot kosztów podróży między Polską a Szwajcarią oraz zwrot kosztów związanych z udziałem w konferencjach naukowych czy z publikacjami naukowymi.

Po co?

Lista efektów działającego już sześć lat Funduszu Stypendialnego SCIEX jest naprawdę imponująca. To nie tylko indywidualne sukcesy stypendystów (zob. tekst Głodni naukowego sukcesu ), odkrycia naukowe (np. udział stypendystów SCIEX, dr. Marka Nikołajuka i Krzysztofa Hryniewicza, w odkryciu rozerwania pływowego super-Jowisza przez masywną czarną dziurę lub uzyskanie „zamiennika” tłuszczu mleka kobiecego w ramach badań prowadzonych przez dr inż. Joannę Bryś) czy nowatorskie rozwiązania wprowadzone już w życie (np. nowe materiały opracowane w ramach projektu dr. Dariusza Burnata i wykorzystywane w przemyśle) albo trwale nawiązana współpraca polskiej i szwajcarskiej instytucji naukowej. To także ogólniejszy rezultat: wzmocnienie mobilności naukowej polskich doktorantów i uczonych w Europie oraz wzrost innowacyjności w naszym kraju. Jak stwierdza Mirosław Marczewski: „Fundusz Stypendialny SCIEX stał się dostrzegalnym elementem tego procesu”. 