Poradnik autora prac naukowych

Lesław Zimny

Styl naukowy stosowany jest często dowolnie, mało precyzyjnie albo wręcz błędnie. Oto przykłady – w nawiasach podano formę poprawną:

– uprawa ziemniaków, uprawa buraków cukrowych (uprawa ziemniaka, uprawa buraka cukrowego) – należy używać liczby pojedynczej; przecież nie mówimy: uprawa pszenic czy rzepaków;

– preparat na chwasty (preparat przeciwko chwastom, preparat do zwalczania chwastów) – żargon, termin potoczny;

– oprysk (opryskiwanie) – żargon, termin potoczny;

– chemia rolna (chemia rolnicza) – „chemia rolna” jest terminem określającym wyłącznie rolę, pole a „chemia rolnicza” obejmuje, oprócz żywienia i nawożenia roślin, także środowiskowe skutki stosowania nawozów;

– orka zimowa (orka przedzimowa, ziębla) – orkę zimową wykonuje się zimą a zięblę – jesienią;

– były prowadzone, były stosowane, zostały przeprowadzone (prowadzono, stosowano, przeprowadzono) – w pracach naukowych należy stosować formę bezosobową i unikać strony biernej;

– porażenie roślin mątwikiem (występowanie mątwika na roślinach, zamątwiczenie) – „porażenie” dotyczy chorób;

– młode stadium rozwojowe (wczesne stadium rozwojowe) – stadia rozwojowe są tylko wczesne, młode są chwasty;

– wzrost szkód (zwiększenie szkód) – „wzrost” dotyczy procesu wzrastania;

– chwasty występujące w uprawie pszenicy (chwasty występujące w łanie pszenicy) – „uprawa” dotyczy zabiegów uprawowych;

– występowały różne chwasty, a szczególnie miotła zbożowa (występowały różne chwasty, najliczniej miotła zbożowa) – przysłówek „szczególnie” to synonim: głównie, zwłaszcza, przede wszystkim;

– stosować zabiegi (wykonywać zabiegi) – zabiegi wykonuje się za pomocą narzędzi i maszyn;

– warunki dla przeżycia, dla prawidłowego rozwoju (warunki do przeżycia, do prawidłowego rozwoju) – określenia wyrażające przeznaczenie przedmiotu do jakiejś czynności powinny zawierać przyimek „do”;

– gleba posiadająca dobrą strukturę (gleba mająca dobrą strukturę) – czasownik „posiadać” akcentuje prawo własności – można „posiadać auto”;

– cechy biometryczne (cechy morfologiczne) – biometria dotyczy pomiarów, a nie właściwości;

– wilgotność objętościowa (wilgotność w % objętościowych) – wilgotność wyraża się w procentach;

– porowatość wzrosła o 2%, np. z 8% do 10% (porowatość wzrosła o 2 punkty procentowe) – różnicę należy podać w punktach procentowych; błędem jest liczenie procentów z procentów.

Błędy językowe w pracach naukowych

Wszelkie terminy muszą być adekwatne do treści pojęć, jakie reprezentują oraz powinny być poprawne pod względem ortograficznym i gramatycznym. Tymczasem w artykułach naukowych można spotkać różnego rodzaju błędy. Oto przykłady – w nawiasach podano formę poprawną:

– Badania nad zachwaszczeniem owsa (tytuł ) (Zachwaszczenie owsa) – „Badania nad” to pustosłowie, wszystkie prace naukowe są badaniami nad czymś;

– …na przykładzie wybranego powiatu (w tytule ) (…w powiecie lubińskim) – „tajemniczy” powiat powinien być zastąpiony nazwą własną;

– pod kierunkiem prof. dr hab. Jana Nowaka (pod kierunkiem prof. dr. hab. Jana Nowaka) – skrót „dr” kończymy kropką, gdy słowo „doktor” występuje w innym przypadku niż mianownik;

– pod kierunkiem prof. dr. hab. Wandy Nowak (pod kierunkiem prof. dr hab. Wandy Nowak) – tytułów naukowych w przypadku kobiet nie odmienia się, skrót „dr” piszemy bez kropki;

– Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej (Kodeks dobrej praktyki rolniczej) – wielką literą piszemy tylko pierwszy wyraz w tytułach prac naukowych;

– Dyrektywa Siedliskowa (dyrektywa siedliskowa) – potoczne nazwy dokumentów piszemy małymi literami;

– PAN zorganizował sesję (PAN (Polska Akademia Nauk) zorganizowała sesję) – w pracach pisemnych rodzaj żeński;

– PAN zorganizowała sesję (PAN zorganizował sesję) – wskutek leksykalizacji skrótu w mowie potocznej rodzaj męski;

– MTS – był (MTS – masa 1000 sztuk – była) – w pracach pisemnych rodzaj żeński;

– MTS – była (MTS – był) – wskutek leksykalizacji skrótu w mowie potocznej rodzaj męski;

– Nowak i in. [2008] wykazał (Nowak i in. [2008] wykazali) – jeśli jest dwóch lub więcej autorów, obowiązuje liczba mnoga;

– Dyskusja wyników (tytuł rozdziału ) (Dyskusja) – przecież wyniki nie mogą dyskutować!

– ilość chwastów, ilość zabiegów (liczba chwastów, liczba zabiegów) – „ilość” należy używać w odniesieniu do rzeczowników niepoliczalnych, np. ilość wody;

– przy użyciu brony (za pomocą brony, z użyciem brony, broną, używając brony) – przyimek „przy” oznacza „obok”;

– przy temperaturze, przy wilgotności, przy masowym występowaniu (w temperaturze, w wilgotności, podczas opryskiwania, w przypadku masowego występowania) – przyimek „przy” oznacza „obok”;

– warstwa 0-30 cm, w latach 2001-2004 (łączniki ) (warstwa 0–30 cm, w latach 2001–2004 (myślniki )) – w zapisie wyrażającym zakres stosuje się myślnik (długą kreskę);

– od 5 do 8%, od 5 do 10 cm (od 5% do 8%, od 5 cm do 10 cm) – w wyrażeniach „od” „do” miano należy powtórzyć.

Autorzy prac często używają wielu niepotrzebnych słów (pustosłowia) niewnoszących nic istotnego do treści tekstu i przez to zmniejszają jego czytelność, np.:

– Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono (Stwierdzono);

– Przeprowadzono badania polegające na pomiarach… (Zmierzono…);

– Nowak [2005] w swoich badaniach wykazał… (Nowak [2005] wykazał…);

– Wyniki dotyczące zachwaszczenia łanu przedstawiano w tabeli 1. (Wyniki w tabeli 1 wskazują, że….);

– Widoczna jest tendencja do wzrostu porowatości… (Porowatość rosła…);

– Z danych tabeli 3 wynika, że następował spadek gęstości… (Gęstość malała (tab. 3)…);

– Warunki występujące w trakcie zabiegu opryskiwania (Warunki w czasie opryskiwania);

– przeprowadzać zwalczanie, wykonać zwalczanie (zwalczać);

– wpływa na zwiększenie ryzyka (zwiększa ryzyko);

– w okresie czasu 3 dni, przez okres 3 dni (przez 3 dni, w ciągu 3 dni);

– w czasie zabiegu bronowania (w czasie bronowania).

Błędy w tłumaczeniu na przykładzie terminologii przyrodniczej

Tłumaczenia terminów polskich na język angielski sprawiają często wrażenie, jakby były dla Polaków, a nie dla naukowców krajów anglojęzycznych. Native speakerzy zauważają nawet, że w piśmiennictwie naukowym Europy Środkowowschodniej pojawił się duży zasób terminów w języku angielskim, którymi swobodnie posługują się tutejsi uczeni, a których ich zachodnioeuropejscy i amerykańscy koledzy zupełnie nie rozumieją.

W oryginalnej przyrodniczej literaturze angielskiej nie spotkamy takich określeń jak np.: aggregating (agregatowanie), agrocenosis (agrocenoza), anthropogenization (antropogenizacja), anthropopressure (antropopresja), biocenosis (biocenoza), cropping system (płodozmian), ecological agriculture (rolnictwo ekologiczne), ecological corridor (korytarz ekologiczny), ecological land (użytki ekologiczne), ecomarketing (ekomarketing), ecosystem capacity (pojemność ekosystemu), farmerization (farmeryzacja), green areas management (kształtowanie terenów zieleni), green fertilizer (nawóz zielony), greenland (użytki zielone), hygrophiles (higrofile), intercrop (międzyplon), landscape park (park krajobrazowy), natural environment (siedlisko przyrodnicze), nature protection (ochrona przyrody), nursering (szkółkowanie), passage for animals (ekodukt), pedophiles (pedofile), phytophages (fitofagi), population variety (odmiana populacyjna), pratocenosis (pratocenoza), proecological (proekologiczny), protection zone (otulina), saprophages (saprofagi), soil regradation (regradacja gleby), soil sorption complex (kompleks sorpcyjny gleby), sozology (sozologia), stepping (stepowienie), topography (krajobraz), trivialization (trywializacja), uncultivated land (nieużytki), variety repartition (repartycja odmian), vegetation (wegetacja), vegetation hall (hala wegetacyjna), woodiness (lesistość), zootechnics (zootechnika).

Przytoczone terminy w publikacjach polskich są powszechne. Poprawne tłumaczenia powinny być oparte na oryginalnej anglojęzycznej literaturze naukowej. Lepszy jest znaczeniowo wszechstronniejszy angielski odpowiednik lub jego forma opisowa niż „na siłę” utworzony neologizm o podobnym znaczeniu, zupełnie niezrozumiały dla osób anglojęzycznych, np. ogólna uprawa roli i roślin – general soil and plant cultivation.

Przedstawienie często występujących błędów w polskich przyrodniczych publikacjach naukowych będzie przydatne autorom przygotowującym publikacje i redaktorom czasopism. Poprawne tłumaczenie na język angielski polskich publikacji naukowych jest warunkiem większej ich popularności w krajach anglojęzycznych, co przekłada się na większą liczbę cytowań według bazy Web of Science.

Prof. dr hab. Lesław Zimny, Katedra Kształtowania Agroekosystemów i Terenów Zieleni, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu.