Topole i modrzewie

W 2013 r. wyprodukowano w Polsce ok. 8,725 mln m3 płyt drewnopochodnych, co stanowiło 12% udział w rynku europejskim i plasuje nasz kraj na drugim (po Niemczech) miejscu w Europie. Surowiec do produkcji płyt pochodzi w 60% z Lasów Państwowych, a w 40% są to odpady z tartaków i firm produkujących sklejki. W 2006 r. deficyt surowca w polskim przemyśle płytowym wyniósł ok. 5 mln m3. Od tamtej pory stale rósł i obecnie jest szacowany na 20% zapotrzebowania. Istnieje zatem potrzeba poszukiwania niewykorzystanych dotychczas źródeł drewna.

Naprzeciw temu wyszedł zespół naukowców z Wydziału Technologii Drewna SGGW w Warszawie pod kierownictwem dr. inż. Piotra Boruszewskiego, który bada możliwość wykorzystania do produkcji płyt drewna z plantacji drzew szybkorosnących, zwłaszcza modrzewia i topoli. Drewno, z którego produkowane są płyty drewnopochodne, jest pozyskiwane z drzew 40-letnich. Tymczasem średni czas użytkowania mebli wytwarzanych na bazie płyt w Polsce wynosi ok. 20 lat, ale w krajach Europy Zachodniej jest to zaledwie 5 lat.

Na świecie co roku przybywa ok. 3 mln ha plantacji drzew szybko rosnących. Tereny plantacji leśnych stanowią tylko 5% globalnych obszarów leśnych, dostarczają one jednak blisko 1 mld m3 drewna użytkowego, co stanowi około 25% całkowitej światowej produkcji drewna. Zakłada się, że w niedalekiej przyszłości w krajach Ameryki Południowej, Afryki i Azji aż 40% drewna pochodzić będzie właśnie z plantacji.

W przeciwieństwie do trendów światowych, w Polsce dotychczas obserwowany był spadek obszarów plantacji drzew szybko rosnących. Największy ich areał w 1987 r. obejmował powierzchnię 12,8 tys. ha. Określonego na początku lat 50. XX w. planu rozwoju uprawy topoli na powierzchni 50 tys. ha nie udało się zrealizować. W 2009 r. na terenie Lasów Państwowych znajdowało się raptem 4 tys. ha plantacji drzew szybko rosnących – ok. 2457 ha topolowych, 1090 ha modrzewiowych, 311 ha brzozowych, 86 ha świerkowych i 99 ha innych gatunków.

W ramach programu LIDER, finansowanego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, zespół P. Boruszewskiego bada możliwości wykorzystania drewna topoli i modrzewia, pochodzącego z plantacji, jako surowca w produkcji płyt drewnopochodnych (wiórowych i MDF) dla przemysłu meblarskiego. Wykorzystanie drewna pochodzącego z plantacji drzew szybko rosnących może wpłynąć na redukcję kosztochłonności procesów technologicznych. W produkcji MDF drewno rozdrabniane jest do postaci włókien drzewnych. Operacja ta pochłania 30% ogólnego zużycia energii w całym procesie produkcji. Przerób drewna z plantacji z uwagi na specyfikę budowy anatomicznej (relatywnie niska gęstość, wysoka porowatość) przełoży się na zmniejszenie energochłonności procesu rozwłókniania o 5–8%, co będzie miało wymierny efekt finansowy.

Wynikiem działań naukowców, łączących obszary nauk leśnych, drzewnych i ekonomicznych, ma być opracowanie warunków technologicznych, pozwalających na wprowadzenie „nowych” surowców do wytwarzania płyt. W celu rozszerzenia bazy surowcowej dla przemysłu płyt drewnopochodnych o drewno z plantacji szybko rosnących naukowcy z SGGW badają wszystkie istotne cechy tego surowca, począwszy od właściwości drewna w chwili jego pozyskania, przez zmiany jego jakości podczas składowania, a skończywszy na optymalizacji przerobu i doborze parametrów technologicznych dla uzyskania wyrobów gotowych, spełniających stawiane im wymagania.

Opracowanie technologii wytwarzania płyt wiórowych i MDF z drewna plantacyjnego pozwoli zmniejszyć uzależnienie przemysłu od drewna z lasu, co przyczyni się do utrzymania wielofunkcyjności Lasów Państwowych i będzie miało znaczący efekt ekologiczny. Zmiana struktury surowcowej w technologii płyt wiórowych i MDF skutkować będzie też poprawą właściwości fizycznych i mechanicznych płyt.