Rozwój naukowy i gospodarczy

W ubiegłym roku Narodowe Centrum Badań i Rozwoju ogłosiło 51 konkursów i podpisało 700 umów na realizację projektów badawczo-rozwojowych. W 2014 r. Centrum nadzorowało realizację 3349 projektów. Dofinansowanie tych działań wyniosło w sumie 4 697 383 tys. zł. Wkład własny beneficjentów w projekty NCBR wyniósł 896 mln zł.

NCBR jest instytucją pośredniczącą dla trzech programów operacyjnych: Innowacyjna Gospodarka, Kapitał Ludzki, Infrastruktura i Środowisko. Środki z nich pochodzące stanowią ponad 70% budżetu NCBR. W ub.r. trwały także prace nad przyjęciem nowych programów z unijnej perspektywy finansowej 2014-2020. Centrum jest instytucją pośredniczącą dla programów operacyjnych: Inteligentny Rozwój – kontynuacja PO IG, Wiedza Edukacja Rozwój – kontynuację PO KL oraz nowego – Polska Cyfrowa. Według szacunków Centrum będzie zarządzało kwotą 18 mld zł.

Programy strategiczne, operacyjne i sektorowe to w ogólnym zarysie działalność Centrum. Z uwagi na to, że wiele z nich realizowanych jest wspólnie przez Centrum i resorty lub przedsiębiorstwa kluczowe dla naszej gospodarki, są one odzwierciedleniem polityki państwa w dziedzinie rozwoju naukowego i gospodarczego. Spójrzmy zatem na działalność Centrum z tego punktu widzenia.

Energetyka w nowej odsłonie?

„Zaawansowane technologie pozyskiwania energii” to program mający na celu opracowanie rozwiązań technologicznych, których wdrożenie ma przyczynić się do praktycznej realizacji unijnej Strategii 3x20, zakładającej: poprawę efektywności energetycznej o 20%, zwiększenie udziału energii odnawialnej w strukturze źródeł energii dla kraju do 20% i redukcję emisji CO2 o 20% do 2020 r. Realizacja zadań badawczych rozpoczęła się w 2010 r. i potrwa do końca tego roku. Ponieważ Polska energetyka na węglu stoi, zatem i zadania programu w dużej mierze jego dotyczą. Wśród zadań jest np. opracowanie technologii dla wysokosprawnych, zeroemisyjnych bloków węglowych zintegrowanych z wychwytem CO2 ze spalin. Tylko jeden z czterech realizowanych projektów dotyczy innego źródła energii – ma na celu opracowanie zintegrowanych technologii wytwarzania paliw i energii z biomasy, odpadów rolniczych i innych. Efektami tego programu, z punktu widzenia nauki, jest 345 prac licencjackich, magisterskich i inżynierskich, 78 przewodów doktorskich i habilitacyjnych oraz 568 publikacji naukowych. Efektem praktycznym zaś – 36 instalacji demonstracyjnych i pilotowych, 2 zgłoszenia patentowe i 7 wynalazków, aczkolwiek brak danych o ich komercyjnym wykorzystaniu. Całkowita wartość tego programu to 350 022 tys. zł.

Centrum realizowało także inne programy związane bezpośrednio lub pośrednio z energetyką, np.: „Poprawa bezpieczeństwa pracy w kopalniach”, „Zintegrowany system zmniejszenia eksploatacyjnej energochłonności budynków” oraz „Technologie wspomagające rozwój bezpiecznej energetyki jądrowej”.

W ramach pierwszego z nich finansowanych jest 12 projektów, „których problematyka dotyczy przede wszystkim zagrożenia metanowego, pożarowego, ratownictwa górniczego, a także zatrudniania pracowników w trudnych warunkach” – czytamy w sprawozdaniu z działalności NCBR za rok 2014. Opracowano już m.in. „reguły pomiarów i badań parametrów powietrza kopalnianego dla oceny zagrożenia metanowego i pożarowego. Zakończono prace nad stworzeniem aparatury umożliwiającej przeprowadzenie pomiarów oraz diagnozowanie kabli i przewodów elektroenergetycznych w wyrobiskach zagrożonych wybuchem metanu i pyłu węglowego” – czytamy w raporcie. „Dzięki opracowaniu funkcjonalnego systemu bezprzewodowej łączności ratowniczej oraz systemu gazometrycznego, powodującego natychmiastowe wyłączenie zasilania energią elektryczną w razie nagłego wypływu metanu do wyrobisk eksploatacyjnych poprawi się bezpieczeństwo pracy w kopalniach” – czytamy w sprawozdaniu NCBR za rok 2014.

Zadania badawcze realizowane są przez konsorcja, w skład których wchodzą spółki węglowe, a udział środków własnych przedsiębiorstw wynosi ok. 23% kosztów prac. Całkowita wartość zadań w ramach tego projektu to 10 997 tys. zł.

W ramach programu „Zintegrowany system zmniejszenia eksploatacyjnej energochłonności budynków” zrealizowano 7 zadań badawczych, dotyczących m.in.: opracowania optymalnych energetycznie rozwiązań strukturalno-materiałowych i instalacyjnych budynków, zwiększenia wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych w budownictwie oraz zoptymalizowania zużycia energii elektrycznej w budynkach. Zadania te realizowano w okresie 2010-2013 r. Do końca 2014 roku wszystkie otrzymały pozytywną ocenę merytoryczną i większość z nich została rozliczona. Efekty? „Oczekuje się, że wdrożenie opracowanego systemu racjonalizacji użytkowania i wytwarzania energii w budynkach pozwoli na zmniejszenie zużycia energii, a także znaczne zmniejszenie emisji do atmosfery dwutlenku węgla oraz innych zanieczyszczeń” – czytamy w sprawozdaniu.

Energetyka przyszłości

Ostatni z programów to „Technologie wspomagające rozwój bezpiecznej energetyki jądrowej”. W jego ramach realizowanych jest 10 projektów badawczych, które dotyczą m.in.: podstawy zabezpieczenia potrzeb paliwowych polskiej energetyki jądrowej, rozwoju technik i technologii wspomagających gospodarkę wypalonym paliwem i odpadami promieniotwórczymi, analizy możliwości i kryteriów udziału polskiego przemysłu w rozwoju energetyki jądrowej, rozwoju metod zapewnienia bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej dla bieżących i przyszłych potrzeb energetyki jądrowej, opracowania metod i wykonania analiz bezpieczeństwa w reaktorach jądrowych przy zaburzeniach w odbiorze ciepła i w warunkach awarii. Całkowita wartość tych zadań to 47 980 tys. zł.

„Blue Gas – Polski Gaz Łupkowy” to wspólny program NCBR i  Agencji Rozwoju Przemysłu S.A. mający na celu wsparcie przedsięwzięć badawczo-rozwojowych, prowadzących do opracowania i komercjalizacji innowacyjnych technologii związanych z wydobyciem gazu łupkowego, obejmujących też przetestowanie opracowanego rozwiązania w skali pilotażowej. W pierwszym konkursie wyłoniono 15 projektów, w drugim, w 2014 roku – 6 na łączną kwotę dofinansowania 53 mln zł. Całkowita wartość projektów to 311 083 tys. zł.

Program GEKON to wspólne przedsięwzięcie NCBR oraz NFOŚiGW. Jego celem jest rozwój i wdrożenie innowacyjnych technologii proekologicznych m.in. w zakresie efektywności energetycznej i magazynowania energii, pozyskiwania energii z czystych źródeł oraz nowatorskich metod otrzymywania paliw, energii i materiałów z odpadów. Obie instytucje przeznaczyły na realizację tych zadań 400 mln. zł. Jednym z warunków otrzymania dofinansowania jest zakończenie projektu wdrożeniem w przedsiębiorstwie, które będzie jego liderem.

Praktyczny wymiar nauki

O tym, na jakie trudności napotyka współpraca ośrodków naukowych z przemysłem, pisano wielokrotnie. NCBR ma szereg programów, które wspierają transfer technologii do gospodarki. Jednym z nich jest Program Badań Stosowanych. Objęto nim następujące dziedziny: nauki chemiczne; geologię, górnictwo i budownictwo; technologie informacyjne, elektronikę, automatykę i robotykę; energetykę i elektrotechnikę; materiały i technologie materiałowe; mechanikę i transport; nauki medyczne i farmaceutyczne; nauki biologiczne, rolnicze, leśne i weterynaryjne; pozostawiono też możliwość finansowania projektów interdyscyplinarnych. W ub.r. monitorowano 331 projektów, wyłonionych w konkursach w latach poprzednich. Ze względu na duże zainteresowanie programem dyrektor Centrum podjął decyzję o zwiększeniu zakładanej pierwotnie alokacji z 200 mln zł do 420 mln zł. Pozwoliło to na przyznanie dofinansowania 177 projektom o łącznej wartości 1 064 657 tys. zł.

INNOTECH to program realizowany dwoma ścieżkami. Jedna – In-Tech – skierowana jest do konsorcjów naukowych z udziałem dużych przedsiębiorstw, druga – Hi-Tech – dedykowana jest MŚP działającym w obszarze zaawansowanych technologii, które prowadzą badania przemysłowe lub prace rozwojowe z zamiarem ich wdrożenia do praktyki gospodarczej. W wyniku trzech konkursów podpisano już 285 umów. Całkowita wartość projektów to blisko miliard zł.

INNOLOT to program branżowy dotyczący innowacyjnych rozwiązań w dziedzinie lotnictwa. Zakładany budżet to 500 mln zł, z czego 300 mln będzie pochodziło ze środków NCBR, natomiast co najmniej 200 mln powinno stanowić własny wkład wykonawców projektu. Przewidziano dwie grupy beneficjentów: duże przedsiębiorstwa i MŚP. Projekty są finansowane ze środków PO IG.

Program strategiczny STRATEGMED – Profilaktyka i leczenie chorób cywilizacyjnych jest realizowany w czterech obszarach: kardiologii i kardiochirurgii, onkologii, neurologii i zmysłów oraz medycyny regeneracyjnej. Cel programu to nie tylko uzyskanie postępu w zakresie zwalczania chorób cywilizacyjnych, lecz także wzrost międzynarodowej pozycji Polski w zakresie badań naukowych i prac rozwojowych w tych dziedzinach medycyny zespołów oraz transfer know-how i nowych technologii do gospodarki. Podobne cele ma także program INNOMED, którego celem jest wzmocnienie współpracy pomiędzy grupami naukowców a działami badawczo-rozwojowymi firm farmaceutycznych. Obecnie ze środków PO IG finansowanych jest 17 projektów badawczych. Całkowita ich wartość wynosi 191,5 mln zł.

Nie tylko nauce

W ubiegłym roku zakończył się, realizowany w ciągu 4 lat przez 16 jednostek naukowych, strategiczny program „Interdyscyplinarny system interaktywnej informacji naukowej i naukowo technicznej”. Jego efektem jest Platforma SYNAT, która umożliwia gromadzenie, przetwarzanie, analizę i wzbogacanie zasobów cyfrowych, a także ich udostępnianie końcowemu użytkownikowi. W oparciu o platformę SYNAT zrealizowano portal Infrona – serwis www adresowany do środowiska naukowego, który pozwala na wyszukiwanie oraz przeglądanie zasobów naukowych, tworzenie oraz korzystanie z grup dyskusyjnych, komunikację pomiędzy użytkownikami za pomocą mechanizmów wewnętrznej poczty. Portal zrealizowany został w dwóch wersjach językowych – polskiej i angielskiej, a ponadto jest przystosowany do wykorzystania przez osoby z upośledzeniem wzroku. Całkowita wartość programu to 67,86 mln zł. W efekcie jego realizacji zmodernizowano 7 laboratoriów, opracowano 59 nowych rozwiązań technologicznych i organizacyjnych, w tym urządzeń i systemów, powstały 43 prace licencjackie, magisterskie i inżynierskie, przeprowadzono 17 przewodów habilitacyjnych i doktorskich, ukazały się 24 publikacje naukowe.

Inne programy finansowane przez NCBR to np.: GRAF-TECH – dotyczący wdrożeń produktów opartych na grafenie, PATENT+ – w ramach którego wspierane są starania przedsiębiorców o europejska i międzynarodową ochronę patentową, SPIN-TECH – który ma wspomóc transfer nowoczesnych technologii z nauki do gospodarki oraz rozwój przedsiębiorczości naukowców, poprzez zakładanie spółek spin-off. Centrum kontynuuje także współpracę międzynarodową, której najważniejszym elementem jest prowadzenie spraw związanych z uczestnictwem krajowych podmiotów w konkursie „Teaming for Excellence” w ramach programu Horyzont 2020.