Uniwersytet Łódzki powstał 24 maja 1945 roku. Kontynuuje tradycje działających w okresie międzywojennym w Łodzi: Instytutu Nauczycielskiego (1921-1928), Wyższej Szkoły Nauk Społecznych i Ekonomicznych (1924-1928) oraz oddziału Wolnej Wszechnicy Polskiej (1928-1939). Inicjatorem powołania w Łodzi uczelni uniwersyteckiej, pod pierwotną nazwą „Państwowy Uniwersytet – Wolna Wszechnica”, był prof. Teodor Vieweger. (o historii UŁ, czyt. na str. ...).

Dekret powołujący Uniwersytet Łódzki stanowił, że uczelnia składać się będzie z trzech wydziałów: Humanistycznego, Matematyczno-Przyrodniczego oraz Prawno-Ekonomicznego. Następnie powołano Wydział Lekarski oraz Stomatologiczny i Farmaceutyczny, które kilka lat później zostały wyłączone z UŁ i dały początek łódzkiej Akademii Medycznej (czyt. na str.). W roku 1945/1946 uniwersytet zatrudniał 530 pracowników, a studia na nim rozpoczęło ponad 7 tys. studentów. Było to 12,7% ogólnej liczby studiujących wówczas w Polsce.

W 1956 r. do UŁ włączono Państwową Wyższą Szkołę Pedagogiczną, a w 1961 – Wyższą Szkołę Ekonomiczną, dzięki czemu powstał Wydział Ekonomiczny. W roku 1991 przyłączono do UŁ zlokalizowany w Łodzi Instytut Wychowania Fizycznego i Sportu warszawskiej AWF, który wszedł w strukturę nowego Wydziału Nauk o Wychowaniu. Można powiedzieć, że obecna struktura UŁ powstała w wyniku konsolidacji mniejszych łódzkich uczelni.

Po roku 1989 uniwersytet intensywnie rozwijał kooperację międzynarodową, czego rezultatem było utworzenie w 1995 r. we współpracy z Uniwersytetem w Maryland (USA) Polsko-Amerykańskiego Centrum Zarządzania, które prowadzi wysoko oceniane studia MBA. Współpraca z partnerami z USA zaowocowała też utworzeniem w UŁ jedynego w Polsce Centrum Kultury i Informacji Amerykańskiej (American Corner). Uniwersytet Łódzki realizuje także zadania badawczo-rozwojowe w ramach programu offsetowego we współpracy z Uniwersytetem Teksańskim w Austin (USA). Uniwersytet podpisał ponad 100 umów o bezpośredniej współpracy z uniwersytetami w Europie, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Brazylii.

Obecnie strukturę Uniwersytetu Łódzkiego tworzy 12 wydziałów, jednostki ogólnouczelniane i międzywydziałowe – w tym szereg samodzielnych zakładów i centrów naukowych – oraz filia UŁ w Tomaszowie Mazowieckim. Wszystkie wydziały UŁ posiadają w sumie 25 uprawnień do nadawania stopnia doktora w 4 obszarach i 9 dziedzinach wiedzy. Prawo do habilitowania ma 10 wydziałów. Mogą one nadawać stopień doktora habilitowanego w 18 dyscyplinach, które mieszczą się w 9 dziedzinach i w 4 obszarach wiedzy.

W ciągu ostatnich 20 lat Uniwersytet Łódzki zrealizował projekty inwestycyjne o wartości ponad pół miliarda złotych. Pozwoliło to scalić w jednym kampusie rozrzucone do niedawna po różnych częściach Łodzi obiekty uczelni. Znajduje się na nim 70 budynków o powierzchni równej 48 pełnowymiarowym boiskom piłkarskim (105 x 68 m). „Paragraf”, budynek Wydziału Prawa UŁ, zwyciężył w konkursie na najpiękniejszą uczelnię (znalazł się też na okładce „Forum Akademickiego” nr 7-8/2009). Biblioteka uniwersytecka zgromadziła w swoich zbiorach ponad 3 mln woluminów. Od swego powstania w 1972 r. Wydawnictwo UŁ opublikowało 8 tys. tytułów. Na UŁ działa najstarsze w Polsce Studium Języka Polskiego dla Obcokrajowców, które wykształciło ponad 20 tys. absolwentów z ponad 100 krajów.

Na 125 kierunkach studiów w 182 specjalnościach na UŁ kształci się dziś 35 tys. studentów. Na studiach doktoranckich jest prawie 1,4 tys. słuchaczy. 2 tys. osób uczestniczy w studiach podyplomowych. Ponad tysiąc studentów zagranicznych reprezentuje 77 krajów. W ciągu 70 lat dyplomy Uniwersytetu Łódzkiego uzyskało 215 tys. absolwentów.

Kadrę uczelni stanowi 2223 nauczycieli akademickich (235 prof. tytularnych, 451 dr. hab., 1186 dr.). Naukowcy z UŁ realizowali w 2014 r. 199 projektów finansowanych przez Narodowe Centrum Nauki o wartości 12 761 tys. zł, 13 projektów w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki o wartości 1 295 tys. zł, 25 tematów o wartości 914,5 tys. zł zleconych przez zewnętrzne podmioty. W sumie w wyniku krajowych konkursów o środki na badania naukowcy z UŁ uzyskali w 2014 r. 15 mln zł. Dotacja statutowa UŁ wyniosła 10 375 tys. zł, a dotacja na rozwój młodej kadry naukowej – 2 mln zł. Łącznie UŁ wydał na badania 27,5 mln zł. Ich rezultatem było 2,5 tys. prac naukowych, 2,4 tys. prac redagowanych, monografii i rozdziałów w monografiach i 1,8 tys. innych prac. Jednostki UŁ zgłosiły do ochrony patentowej 16 wynalazków i wzorów przemysłowych. Uzyskały 15 patentów, 20 praw ochronnych na wzory przemysłowe i 3 na znaki towarowe.

24 pracowników UŁ uzyskało w 2014 tytuł naukowy profesora, 79 stopień doktora habilitowanego (w tym 8 poza UŁ), a 62 – doktorat (w tym 2 poza UŁ). Na UŁ nadano ponadto 19 stopni dr. hab. dla osób spoza uczelni, 85 doktoratów absolwentom studiów doktoranckich na UŁ i 25 doktoratów dla osób spoza uczelni.

Budżet UŁ na rok 2015 wynosi 420 mln zł, czyli znacznie ponad 1 mln 150 tys. zł dziennie.