Zaczątkiem studium uniwersyteckiego z zakresu prawa były szkoły retorów, funkcjonujące u schyłku Imperium Romanum. Za czasów Hadriana do Ateneum w Rzymie zapraszano (133 n.e.) nie tylko retorów i filozofów, ale także prawników. Podobnie w Konstantynopolu cesarz Teodozjusz II ufundował (425 n.e.) 31 katedr, głównie gramatyki i retoryki. Znaleziono miejsce dla dwóch katedr prawa, by ułatwić profesjonalizację studiów nad prawem rzymskim. Pozostałe przedmioty traktowano propedeutycznie. Cesarz Justynian sformalizował studia prawne, wprowadzając egzaminy dyplomowe, co wiązało się z fundamentalnym znaczeniem prawa w organizacji państwa. Obok Corpus Iuris Civilis (Justynian, 529) wyrósł dzięki Decretorum Gracjana (kameduły z Bolonii, 1130) Corpus Iuris Canonicis. Studia prawnicze prowadziły do doktoratu obojga praw: cywilnego (leges) i kościelnego (canones). Rozdział prawa ujawnił odmienności – studia z zakresu prawa rzymskiego były teoretycznie i praktycznie wolne od ingerencji Kościoła. Według Rogera Bacona „Wszystko w prawie cywilnym ma charakter świecki. Uciekać się do sztuki tak prostackiej oznacza wyjść z Kościoła”. Pojawiły się nawet próby zakazu wykładania prawa rzymskiego. Brak formacji duchowej sprzyjał profesjonalizacji wiedzy prawniczej. Problematyka duchowa pojawiała się propedeutycznie na fakultecie artes liberales, a mogła też wieńczyć studia uniwersyteckie na fakultecie teologicznym. Studia prawne znalazły miejsce środkowe – na równi z medycyną, osiągnęły jednak daleko większe zaawansowanie.

Ugruntował się na studiach prawnych swoisty nadmiar profesjonalny – Jacques Le Goff (Inteligencja wieków średnich , tłum. z jęz. francuskiego Eligia Bąkowska) cytuje Daniela z Morley, charakteryzującego Sorbonę: „Ujrzałem tam jedynie dzikusów usadowionych z wielką powagą na szkolnych katedrach, a przed sobą mających parę stołków, na których piętrzą się ogromne dzieła zawierające wykłady Ulpiana, wypisane złotymi literami”. Institutiones Ulpiana zrodziły komentarze prawne glosatorów, budujących intelektualne wywody ponad literalnym wykładem norm przez kanonistów. Były to komentarze do prawa rzymskiego utożsamianego z szeroko pojętym prawem cywilnym.

W akcie założycielskim krakowskiego Studium Generale ustanawiano (1364) pięć katedr prawa rzymskiego – na trzy części dzielono Pandekta: Digestum vetus , Infortiatum , Digestum novum , a na dwie Corpus Iuris Civilis: Codex oraz Volumen . Prawo kościelne uzyskało trzy katedry: Decretorum Gracjana, Decretalium zebranych za Grzegorza IX oraz Clementinarum – VI księgi zawierającej dodatki do dekretów i uchwały soborów za Klemensa V. Tak też dzieła prawa wykładano.

Metodę uniwersyteckiego wykładu zrekonstruował Wojciech M. Bartel (Dzieje Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego przed reformą kołłątajowską , 1970): „Profesor rozpoczynał od pewnego wprowadzenia, w którym pokrótce przedstawiał problem zawarty w analizowanym (…) fragmencie ius civile (praemitto ). Równocześnie dokonywał logicznego podziału wykładanej kwestii prawnej, zwracając uwagę na to zagadnienie, które należało omówić (scindo ). Następnie podsumowywał całokształt swoich wywodów (summo ). Z kolei przystępował do egzemplifikacji. Przedstawiał faktyczne założenia występujących zasad prawnych bądź to na przykładzie samego tekstu, bądź też starał się zilustrować swe wywody jakimś fikcyjnym przypadkiem prawnym (casumque figuro ). Potem odczytywał słuchaczom analizowany fragment, przeprowadzając krytykę tekstu (perlego ). Trzy ostatnie stadia wykładu określano mianem do causas , connoto , objicio . Do causas polegało na wyszukaniu uzasadnienia ustalonych w toku egzegezy zasad prawnych. Wchodziły tu w grę także cztery Arystotelesowskie przyczyny (causa efficiens , materialis , formalis , finalis ). Connoto dawało wykładowcy szczególnie duże możliwości wykazania się rozległą wiedzą jurydyczną. Mógł on bowiem wyszukiwać inne zasady prawne (…). Wolno mu było czynić ekskursy w inne dziedziny prawa. Mógł też dążyć do formowania zasad ogólnych, zwanych przez glosatorów brocardica , a później regulae , loci communes lub axiomata . Wykład kończyła polemika profesora z wyszukiwanymi przez niego ewentualnymi zarzutami lub zachodzącymi sprzecznościami”. W związku z wykładem prowadzono następnie repetycje, ćwiczenia (circuli) oraz dysputy. Wykłady wpływały także na układ publikowanych rozpraw, zawierających na początku tezę, następnie rozważania oraz wnioski końcowe (corollaria).

Od roku 1518 wykładano w krakowskiej Akademii usystematyzowane prawo rzymskie (jego katedrę ufundował w 1533 roku bp. Piotr Tomicki). Humaniści krytykowali wykłady prawa rzymskiego prowadzone more italico – ahistorycznie i praktycystycznie. W tej epoce pojawiły się odwołania do prawa zwyczajowego i miejscowego – określano to mianem mos gallicus. Liczba katedr prawa kanonicznego wzrosła do siedmiu (dodano Decretalium Bonifacego VIII oraz Ekstawaganty ). Według Bartla, przewaga prawa kanonicznego w Krakowie wynikała z obaw szlachty, iż prawo rzymskie sprzyja absolutyzmowi monarchy, a także z nakazów soboru trydenckiego, by oprzeć działania kurii biskupich na prawnikach.

Od statutów 1580 roku liczba katedr ustabilizowała się na dwa stulecia. Były to katedry: Reguł prawa, Instytucji prawa kanonicznego, Casum consistentiae, Sacrorum Canonum, Procesu prawa kanonicznego, Antiquorum iurium, Prawa rzymskiego. Otrzymanie doktoratu iuris utriusque łączono z wejściem do „stanu prawniczego” (palestra).

Ks. Hugo Kołłątaj projektował (memoriał z 1776) w miejsce prawa rzymskiego „prawo krajowe z najdokładniejszym onegoż rozdzieleniem na prawo niepisane, czyli zwyczajowe, na statuta, na uchwały sejmowe, na podzielenie stanów i osób”. Prawo „duchowne” zamierzał poszerzyć o „prawo publiczne duchowne, czyli prawdziwe początki prawa duchownego” oraz wiedzę o „zwierzchności kościelnej”. Wśród źródeł miała się znaleźć Ewangelia, uchwały soborów, encykliki papieskie i synodalne. Odrębnie miało być wykładane „prawo narodów z wszelkimi jego początkami, traktatami”, poprzedzone wiedzą o „prawie natury”. Podobnie odrębnie miano wykładać „prawo kryminalne” oraz „historię wszystkich praw”. Tym samym ujawniły się wyodrębnione z prawa cywilnego dziedziny oraz orientacja historycznoprawna. Zreformowane w XIX wieku studia prawne musiały uwzględnić prawo obowiązujące w danym państwie, czy też – jak na ziemiach polskich pod zaborami – na danym terytorium. Obok corporis iuris – zbiorów praw, pojawiły się codicis – kodeksy, zawierające usystematyzowane normy prawa materialnego i procesowego, przeznaczone do użytku w danym państwie. 