Minął pierwszy rok działania Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego w czteroletniej kadencji 2014-2017. To rok, który otworzył kadencję Rady, działającej w aktualnej formule po raz pierwszy. W wyniku nowelizacji z 2011 roku ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym Rada jest wybierana inaczej niż w poprzednich kadencjach. Siedem reprezentatywnych instytucji, działających w obszarze szkolnictwa wyższego, w tym trzy wiodące organizacje pracodawców, traktowane tutaj jako jeden wspólny podmiot reprezentujący gospodarkę, dokonują wyboru poszczególnych grup członków Rady, liczącej łącznie 32 osoby. Mamy zatem do czynienia z nową sytuacją ze względu na samą formułę – zasady i tryb – wyboru członków Rady. Pozostaje ona wybieralnym organem przedstawicielskim nauki i szkolnictwa wyższego, współdziałającym z ministrem oraz innymi organami władzy i administracji publicznej w ustalaniu polityki państwa w zakresie szkolnictwa wyższego, polityki naukowej i innowacyjnej. Ale zmieniony sposób ukształtowania składu Rady nakłada na nią nowy obowiązek działania w charakterze integratora tych instytucji we wszystkich sprawach, w których chciałyby one wspólnie zabrać głos, a w związku z tym – utrzymywania możliwie bliskich kontaktów z naszymi interesariuszami instytucjonalnymi. Rada nie powinna jednak ograniczać się do działalności opiniodawczej w odpowiedzi na skierowane do niej wnioski, ale także prowadzić działalność opiniotwórczą, przez co rozumiemy kreowanie oraz upowszechnianie opinii i wniosków opracowywanych z własnej inicjatywy.

Realizując swoją wizję programową prac własnych, Rada będzie współdziałać z ministrem nauki i szkolnictwa wyższego wspierając działania ministerstwa w poszukiwaniu najlepszych rozwiązań. Doświadczenia ze współdziałania z ministrem w roku sprawozdawczym (2014), w tym zwłaszcza w pracach nad nowelizacją ustaw, stanowią dobry prognostyk na przyszłość.

W ubiegłym roku RGNiSW odbyła 10 debat plenarnych z udziałem znakomitego grona gości. Wszystkie one zostały starannie udokumentowane w postaci protokołów z kolejnych posiedzeń (materiały wraz z prezentacjami są dostępne na stronie www.rgnisw.nauka.gov.pl).

W 2014 roku zaopiniowaliśmy 11 projektów ustaw, 28 dokumentów przedłożonych przez ministra nauki i szkolnictwa wyższego oraz 11 dokumentów przedłożonych przez innych ministrów. Rada przedstawiła ministrowi wzorcowe opisy efektów kształcenia dla 9 kierunków kształcenia. Zaopiniowała także 70 wniosków o przyznanie uprawnień do nadawania stopni naukowych, z czego 48 dotyczyło stopnia doktora. W 26 przypadkach Rada przedstawiła opinię pozytywną. Kolejne 22 wnioski dotyczyły stopnia doktora habilitowanego, z czego 17 uzyskało opinię pozytywną. Rozpatrzyliśmy 25 wniosków o wyrażenie opinii na temat zasad przyznawania stypendiów naukowych; 18 z nich uzyskało opinię pozytywną, w tym 7 z uwagami.

Jako organy wewnętrzne Rady działają cztery komisje stałe, które przygotowują projekty stanowisk i uchwał dla prezydium i posiedzenia plenarnego Rady. W ubiegłym roku powołaliśmy też trzy zespoły robocze, które przygotowują raporty własne Rady dotyczące: odbiurokratyzowania systemu kształcenia, w tym krajowych ram kwalifikacji; mobilności młodych naukowców i problematyki studiów doktoranckich oraz reguł kategoryzacji jednostek naukowych. Prace nad tymi raportami zostaną zakończone w I kwartale br.

Rada przygotowała też własne opracowanie dotyczące mapy infrastruktury badawczej powstałej w wyniku inwestycji w okresie perspektywy budżetowej UE 2007-2013, współpracując tym sposobem w ramach tzw. projektu polsko-ukraińskiego z Fundacją Rektorów Polskich wspieraną przez konferencje rektorów obu krajów.

W ramach swej misji Rada czuje się w obowiązku stać na straży jakości stanowionego prawa oraz egzekwowania wymagań w procesie przyznawania uprawnień do nadawania stopni naukowych, co w rezultacie przekłada się na jakość dysertacji i awansów uzyskiwanych w jednostkach naukowych. W swym działaniu odwołujemy się do jednolitych kryteriów, egzekwowanych w pracach Rady przez Komisję ds. Uprawnień, działającą w sposób autonomiczny z udziałem ekspertów, którzy od lat zajmują się tą problematyką. W bieżących kontaktach prezydium Rady i prezydium Centralnej Komisji kształtowany jest pożądany sposób rozpatrywania tych wniosków, a w tym zwłaszcza procedury i kryteria. Dbając o przejrzystość działania, udostępniamy zainteresowanym jednostkom recenzje będące podstawą naszych opinii. Przypomnijmy, że Rada działa w tym obszarze na wniosek CK jako organ niezależny.

Opiniując regulaminy przyznawania stypendiów naukowych i za wyniki w nauce – a wiążą się z nimi przywileje podatkowe – dbamy, aby były one wyczerpujące merytorycznie i regulowały rzeczy w sposób pozwalający uniknąć domniemania arbitralności w działaniu instytucji, które będą przyznawać te stypendia na podstawie opiniowanych regulaminów. Podsuwamy też pewne rozwiązania, które zapewniają transparentność przyznawania stypendiów.

To, że 1/3 kierowanych do nas wniosków nie uzyskuje pozytywnej opinii, jest wyrazem troski o jakość i poczucia odpowiedzialności Rady.

Wyrazem tego jest także przywiązanie Rady do pewnego zbioru reguł działania i dobrych praktyk, które składają się na kulturę instytucjonalną Rady. Elementy, które kreują tę kulturę to dbałość o procedury, zakładające szczeblowość i etapowość działania. Zanim Rada podejmie uchwałę, sprawa przechodzi przez komisje, sięgamy po recenzje, prezydium proponuje własne stanowisko, a dopiero na końcu wypowiada się Rada. Dbamy o unikanie konfliktu interesów. Członek Rady powiązany etatowo lub ze względu na inne relacje z uczelnią albo innym wnioskodawcą nie uczestniczy w biegu spraw, które tej instytucji dotyczą, nawet jeśli jest przewodniczącym Rady. Dbamy o planowy charakter i przewidywalność naszych prac. Rada realizuje swe zadania zgodnie z rocznymi planami działania w części, która dotyczy naszych własnych inicjatyw programowych. Współpracujemy z ekspertami zewnętrznymi. Dziewięcioro z nich uzyskało ustanowiony po raz pierwszy w tej kadencji status społecznego doradcy Rady. Respektujemy wymogi bliskiego współdziałania z ministrami oraz komisjami Sejmu i Senatu RP, a także z naszymi interesariuszami. Zapewniamy unikatowe forum debaty z udziałem tych wszystkich podmiotów. Uczestniczymy w zewnętrznych projektach jako partnerzy lub współwykonawcy. Podjęliśmy działalność międzynarodową.

Za bardzo ważne uznajemy przestrzeganie demokratycznego charakteru prac Rady, kolegialność tych prac, niezależność komisji Rady. Przewodniczący wstrzymuje się przed podpowiadaniem czegokolwiek komisjom. Stara się pełnić rolę inicjatora, organizatora i koordynatora prac różnych organów Rady oraz reprezentować ją na zewnątrz. Członkowie Rady są bardzo przywiązani do tych reguł działania.

Podsumowując, możemy stwierdzić, że Rada dobrze wykorzystała miniony rok, osiągając efekty, które odpowiadają oczekiwaniom. Wykorzystaliśmy w pełni instrumentarium, jakie zapewniają nam wieloletnie tradycje Rady i nowe przepisy prawa. Roczne sprawozdanie przewodniczącego z działalności RGNiSW w pełnym brzmieniu, z uwzględnieniem znaczących dokonań organów działających przy Radzie, jest dostępne na jej witrynie internetowej i zostało udostępnione zainteresowanym podmiotom instytucjonalnym.