Fundacja na rzecz Nauki Polskiej
Polskie Noble 2014
3 grudnia po raz 23. wręczono Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. Czterech wybitnych badaczy otrzymało po 200 tys. zł. Laureaci to profesorowie: Tomasz Goslar z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza (w obszarze nauk o życiu i o Ziemi), Karol Grela z Uniwersytetu Warszawskiego (nauki chemiczne i o materiałach), Iwo Białynicki-Birula z Instytutu Fizyki PAN (nauki matematyczno-fizyczne i inżynierskie) i Lech Szczucki z Instytutu Filozofii i Socjologii PAN (nauki humanistyczne).
Prof. Goslar został nagrodzony za badania nad zmianami klimatu na podstawie zawartości radiowęgla w osadach jeziornych. Prof. Grelę uhonorowano za odkrycie katalizatorów metatezy olefin, które pozwalają na zastosowanie tego procesu w praktyce gospodarczej. Prof. Białynicki-Birula odkrył, że prawa analogiczne do zasady nieoznaczoności Heisenberga obowiązują także w świecie fotonów. Prof. Szczuckiego uhonorowano za wieloletnie dzieło krytycznej edycji prac XVI-wiecznego myśliciela Andrzeja Dudycza, co doprowadziło do wyjaśnienia związków kulturowych Europy Środkowej i Zachodniej.
Prof. Maciej Żylicz, prezes FNP, podkreślił w swoim wystąpieniu fakt, iż Fundacja potrafiła pomnożyć otrzymany kapitał założycielski w wysokości 95 mln zł oraz dodane później 53 mln zł z prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Obecnie jej kapitał żelazny wynosi 310 mln zł, zaś przez wszystkie lata swej działalności subwencjonowała naukę kwotą 450 mln zł. Oprócz tego zarządzała projektami europejskimi o wartości ponad 420 mln zł.
Prof. Żylicz odniósł się też do sytuacji nauki polskiej. Jest ona na 24. miejscu na świecie, jednak pewne dyscypliny, jak fizyka wysokich energii, analiza matematyczna czy biologia strukturalna osiągają 12. pozycję w rankingu. To miejsce daleko wyprzedza naszą pozycję pod względem wielkości PKB na mieszkańca (48. miejsce na świecie) czy łatwości prowadzenia biznesu (45. miejsce). Ogromnym problemem polskiej nauki jest brak przełożenia na gospodarkę. Propozycje prelegenta to m.in. ograniczenie zbyt dużej roli organów kolegialnych w zarządzaniu nauką i szkolnictwem wyższym, zachęty podatkowe dla wprowadzania innowacji w gospodarce oraz promocja kultury jakości w nauce. Padła też propozycja utworzenia uniwersytetów badawczych. Zdaniem prof. Żylicza są na to środki europejskie, brakuje jedynie pomysłu i woli politycznej.
Prof. Goslar przypomniał swe naukowe inspiracje, m.in pracownię radiowęglową na Politechnice Śląskiej (czyt. FA nr…) i szwedzkie laboratorium, w którym do budowy aparatury wykorzystano… puszki po piwie. Laureat wypowiedział też limeryk na cześć FNP. Prof. Grela wspominał, że nie dotarło do niego, o co chodzi, gdy prof. Żylicz zatelefonował z informacją o przyznaniu nagrody – tak pochłonięty był wówczas osobistymi kłopotami. Zauważył, że wprowadzenie wyników nowych badań na rynek – w tym jego własnych nad katalizatorami metatezy olefin – napotyka na opór koncernów, które nie chcą przestać czerpać zysków z produktów już obecnych na rynku i celowo spowalniają proces wdrażania nowości. Prof. Białynicki-Birula mówił o inspirującym głodzie wiedzy, którego symbolem były dla niego leksykony: jeden pisany przez niego samego podczas wojny i drugi, który został zabrany przez jego rodzinę z domu na Nowogródczyźnie na zesłanie na Syberię. Prof. Szczucki z powodów zdrowotnych nie mógł uczestniczyć w uroczystości.
Prof. Lena Kolarska-Bobińska, minister nauki, mówiła: – Nagrody Fundacji trafiają do rąk znakomitych uczonych, których praca naukowa nie tylko przekracza granice dotychczasowego poznania, ale też jest przykładem doskonałości w nauce. Minister nauki dodała, że nauka jest po to, by rozwiązywać współczesne problemy, jak choćby zanieczyszczenie środowiska, poszukiwanie nowych źródeł energii, leczenie chorób cywilizacyjnych.
(pik)