NPRH 2015: reaktywacja

Fot. A. Sikora

Prof. Ryszard Nycz, przewodniczący Rady Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, o nowej koncepcji funkcjonowania programu

Miło mi poinformować, że Narodowy Program Rozwoju Humanistyki wznawia swoją działalność. W styczniu 2015 ogłoszone zostaną dwa pierwsze konkursy Modułu I, a w odstępach dwumiesięcznych kolejne (Modułu II i III) – w taki sposób, by okres od złożenia wniosku do ogłoszenia wyników nie trwał dłużej niż 6 miesięcy, a wszystkie konkursy zostały sfinalizowane w jednym roku kalendarzowym. Chciałbym równocześnie już na wstępie bardzo serdecznie podziękować za wszystkie głosy, opinie i komentarze (w tym także wszystkie krytyczne) – tyleż dotyczące dotychczasowej formuły i praktyki NPRH, co jej postulowanej postaci i zadań – wypowiadane zarówno w specjalistycznej prasie (jak FA), jak w listach czy stanowiskach kierowanych do MNiSW i NPRH przez poszczególnych uczonych oraz zespołowe ich gremia. Zostały one bardzo uważnie przeczytane i w bardzo dużym stopniu uwzględnione (o ile nie prowadziły do wewnętrznej sprzeczności programu) w przyjętych rozwiązaniach. Fot. A. Sikora

Stanowisko Rady Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki w sprawie założeń programowych najbliższych konkursów oraz trybu oceny wniosków zawarte jest w dwóch osobnych dokumentach, które w momencie publikacji tej informacji powinny już znajdować się na stronie MNiSW oraz stronie NPRH. Pierwszy z nich proponuje korektę założeń zawartych w Komunikacie MNiSW z 5.11.2010 roku, a drugi – zmianę dotychczasowego trybu przeprowadzania oceny wniosków. W obu przypadkach są to propozycje wychodzące zdecydowanie naprzeciw formułowanym w środowisku opiniom, zastrzeżeniom, niekiedy protestom. Tu pozwalam sobie jedynie na krótkie wyjaśnienie naszego stanowiska.

Celem korekty komunikatu było doprecyzowanie założeń programu oraz zaktualizowanie jego formuły, tyleż ze względu na potrzeby polskiej humanistyki, co konieczność dostosowania go do istniejącego stanu prawnego (w tym zwłaszcza istniejących programów grantowych NCN, NCBR oraz FNP). W tej ostatniej kwestii chcielibyśmy jednakże wyraźnie podkreślić zarówno naszą determinację w wyznaczeniu takich zakresów działania programów NPRH, które by pozostawały w sensownej merytorycznie korelacji z innymi programami istniejących agencji grantowych, jak i ogólne przekonanie (w którym wspiera nas jednoznacznie stanowisko Komitetu Polityki Naukowej), iż jest to wspólne zadanie wszystkich podmiotów biorących udział w tym procesie. Wydaje się, że okres, jaki upłynął od momentu zainicjowania systemu grantowego w polskiej nauce, jest już dostatecznie długi, by można było dokonać oceny jego dotychczasowego funkcjonowania i rozważyć możliwość przeprowadzenia ewentualnych korekt czy rekonfiguracji na „grantowej scenie” dystrybucji pieniędzy na realizację projektów badawczych.

Proponujemy zachowanie trójmodułowej struktury NPRH, przy wyraźnym odróżnieniu zadań poszczególnych modułów, których nazwy sygnalizować mają główne cele NPRH. I tak: moduł I „Tradycja” obejmuje zadania badawcze skoncentrowane na opracowaniu fundamentalnych zasobów źródłowego dziedzictwa kultury narodowej; moduł II „Rozwój” – zadania badawcze o charakterze innowacyjno-integracyjnym; moduł III „Umiędzynarodowienie” – zadania służące zapewnieniu faktycznej, zauważalnej obecności oraz oddziaływania polskiej myśli humanistycznej w obiegu międzynarodowym.

Stworzenie funduszu umożliwiającego finansowanie projektów dokumentacyjnych, edytorskich lub słownikowych było częstym postulatem środowiska od początków dyskusji, która doprowadziła do powstania NPRH. Postulat ten pozostaje wciąż aktualny, dlatego jesteśmy przekonani, że wspieranie tego rodzaju przedsięwzięć, przy założeniu, że mają one wyraźny aspekt badawczy, musi pozostać jednym z głównych celów programu.

Sądzimy (w czym wspiera nas niemała część środowiska), że Narodowy Program Rozwoju Humanistyki nie tylko winien zawierać komponent rozwojowy, lecz także promować pewien kierunek tego rozwoju. Proponujemy, by za jego wizytówkę uznać, z jednej strony, innowacyjność (w naszym ujęciu dość restrykcyjnie rozumianą, a skądinąd uznawaną – jak sądzimy: niesłusznie – za cechę deficytową humanistyki) i to w zakresie badań nad polską kulturą, pojętą mianowicie jako oryginalne rozwiązanie istotnego merytorycznie problemu dzięki wypracowaniu powtarzalnej procedury (niebędącej aplikacją istniejącej metody) w sposób, który prowadzi do odkrycia pewnego pola problemowego oraz zainicjowania nowej dziedziny czy orientacji badawczej. Z drugiej strony zaś – integracyjność (w sensie zespołowych/indywidualnych badań interdyscyplinarnych oraz międzydziedzinowych ze szczególnym uwzględnieniem badawczej współpracy między humanistyką a sztuką, który to obszar badawczy nie jest dotąd objęty żadnymi programami, a potwierdził swą istotność przez wiele dziesięcioleci w zachodnich programach arts and humanities, np. w rodzaju amerykańskiego National Endowment for the Humanities).

Proponujemy także, by zgodnie z dezyderatami środowiska utrzymać moduł „Umiędzynarodowienie” w jego pierwotnej formule. Zachowujemy zatem możliwość dofinansowania wydań książkowych (oprócz innych form, które określi wypracowywane aktualnie stanowisko MNiSW wobec wydań elektronicznych i/lub Open Access; przy czym – szanując przeważające opinie środowiska – proponujemy, by wydanie w Open Access było jedynie premiowane, a nie wymagane, w przyjętych w NPRH kryteriach oceny wniosków), jak też dofinansowania oryginalnych wydań obcojęzycznych najważniejszych czasopism naukowych polskiej humanistyki.

Zgadzając się z opiniami środowiska, w tym zwłaszcza najmłodszego jego pokolenia, nie proponujemy tymczasem uruchamiania osobnej ścieżki grantowej czy stypendialnej dla młodych badaczy (wobec istniejących licznych konkursów oferowanych przez NCN, MNiSW oraz FNP), deklarując zarazem gotowość dalszej pracy nad tym problemem i przygotowania w przyszłości formuły grantowej nie dublującej istniejących konkursów, a istotnej dla rozwoju badawczego młodego pokolenia.

Proponowana korekta dotychczasowego trybu przeprowadzania oceny wniosków zmierza do ścisłego rozgraniczenia gremiów oceniających od gremiów zatwierdzających oceny oraz wprowadzenia kryteriów wzmacniających obiektywność procedury konkursowej (m.in. poprzez wyraźne rozdzielenie i określenie zadań Rady, zespołów specjalistycznych oraz recenzentów zewnętrznych). Równocześnie jednak warto przypomnieć, że Rada NPRH, działająca na zasadach określonych w Zarządzeniu MNiSW z 12 maja 2014, nie może się uchylić od „wstępnej” oceny wniosków pod kątem zgodności z celami i zakresem programu (vide: par. 3 pkt 5 zarządzenia). To trudne zadanie będziemy się starali wykonać oceniając w tych kategoriach streszczenia wniosków, bez wiedzy o ich autorstwie (kierownikach i wykonawcach), i kwalifikując do drugiego etapu merytorycznej oceny projekty o łącznej wielkości wnioskowanych środków finansowych wynoszącej trzykrotność kwoty zadeklarowanej przez MNiSW do realizacji projektów finansowanych w ramach poszczególnych modułów NPRH.

Przychylając się do często formułowanych opinii środowiska, Rada w proponowanej procedurze oceny nie przewiduje możliwości ograniczania dofinansowania zatwierdzonych do realizacji wniosków (a zatem konieczności korygowania kosztorysów), a jedynie ocenę zasadności wnioskowanych kosztów realizacji projektu.

W naszym przekonaniu, oba dokumenty programowe NPRH, o których tu pokrótce informuję, aktualizują założenia i cele NPRH (bez odchodzenia od ducha tego programu), zgodnie z potrzebami polskiego środowiska humanistycznego i polskiej humanistyki, zgodnie z celami, które przed nim stawia MNiSW, oraz zgodnie z miejscem i rolą, które programowi wytycza obecna struktura instytucjonalna polskiej nauki.

Zarazem chciałbym podkreślić, iż jesteśmy w pełni świadomi, że nie są to rozwiązania doskonałe, spełniające wszelkie oczekiwania, standardy i cele wszystkich zainteresowanych stron. Deklarujemy zatem gotowość dokonywania wszelkich sensownych zmian, i to w każdym z wymiarów NPRH, uznając jednocześnie, że jego obecny kształt będzie w 2015 roku testowany za sprawą środowiskowej oceny realizacji konkursów, a także ogólniejszych dyskusji, opinii i komentarzy, które z całą skrupulatnością będziemy rozpatrywać, i do których wypowiadania zachęcamy, zwłaszcza na specjalnie utworzonej stronie Rady NPRH, o adresie: http://www.nprh.org Powinna ona, jak ufamy, stać się głównym forum aktywnej i bieżącej wymiany poglądów całego środowiska z Radą NPRH. Taki – również niedoskonały – tryb testowania obecnej formuły programu, jak też dyskutowania o jej modyfikacji wymuszają aktualne ograniczenia czasowe. Proces merytorycznego zatwierdzania obu programowych dokumentów zakończył się bowiem 8 stycznia br., co oznacza, że realne szanse na pełną realizację konkursów Programu w roku 2015 są tylko wówczas, jeśli nie później niż również w styczniu zostaną ogłoszone pierwsze konkursy NPRH.