Świat wg Lema

W ramach X Letnich Praktyk Badawczych (www.praktyki.ibspan.waw.pl) w siedzibie Instytutu Matematycznego PAN odbyły się warsztaty „Czy żyjemy w świecie według Lema? Czyli nowoczesne technologie vs. prognozy Stanisława Lema”. Inspiracją do spotkania był projekt badawczy KANT – Kreatywna Analiza Nisz Technologicznych, realizowany przez Centrum Zastosowań Matematyki i Inżynierii Systemów wspólnie z Agencją Rozwoju Przemysłu S.A.. Spotkaniu towarzyszyła projekcja filmu Stanisław Lem – Science and Fiction , poprzedzona opowieścią autora, Adama Ustynowicza, o jego spotkaniach ze Stanisławem Lemem. Po pokazie uczestnicy wzięli udział w dyskusji, której tematy zaczerpnięto z książki Summa technologiae . Poruszono kwestie: dwóch dziejących się równolegle rewolucji biologicznej i technologicznej, sztucznej inteligencji, robotyki, rzeczywistości wirtualnej. Próbowano również odpowiedzieć na pytanie: Czy my władamy technologią, czy też technologia nami i gdzie może znajdować się punkt zwrotny?

Obecnie ewolucja technologiczna staje się podobna do biologicznej. Zachowujemy te rozwiązania, które przetrwają konfrontację ze zbiorową inteligencją. Lem w swoich przewidywaniach pomijał kwestię rozwoju komunikacji, gdyż nie przepadał za towarzystwem innych ludzi i nie czuł potrzeby nadmiernego z nimi obcowania. Nie pochylał się w swoich dziełach nad tym zagadnieniem, podczas gdy największy rozwój technologii dokonał się właśnie w dziedzinie komunikacji. W jaki sposób zmierzyć postęp cywilizacyjny? Niektóre z propozycji to wzrost mocy obliczeniowej, średnia długość trwania życia, czas potrzebny na wykonywanie różnych czynności czy możliwość zaspokajania wyższych potrzeb. Największą dyskusję wywołuje ostatni z tematów wspomnianego spotkania: czy my władamy technologią, czy technologia nami? Ciekawym głosem było stwierdzenie, że władanie można rozumieć przez „możliwość narzucenia swojej woli”. Wówczas technologia nami nie włada, gdyż nie może narzucić nam swojej woli, za to my możemy narzucić swoją wolę technologii – de facto robi ona tylko to, czego chce człowiek. Może jednak to technologia włada nami, ponieważ wkradła się do niemal każdego aspektu naszego życia. Mamy do czynienia z dwoma Lemami: w jego wcześniejszych dziełach przeważa optymizm, w późniejszych wizje samozagłady rodzaju ludzkiego. Pokazuje to, że pisarz zaczynał obawiać się postępu, być może przewidując, że to jednak technologia przejmie władzę nad człowiekiem. Jedno jest pewne – Stanisław Lem w swoich powieściach poruszył tematy, które po 50 latach wciąż są aktualne, a jego wizje w wielu przypadkach można uznać za prorocze. Czy można żyć bez technologii? Odpowiedź nie jest jednoznaczna, może warto wrócić do tego pytania za kolejne 50 lat.

Centrum Zastosowań Matematyki i Inżynierii Systemów w ramach podjęcia próby naukowego przewidywania przyszłości oraz określania jak będzie wyglądał dalszy rozwój technologiczny, uruchomiło platformę L.E.M. NANO (www.lem-nano.pl). Jest to wirtualny rynek predykcyjny, którego użytkownicy mogą wyrażać własne zdanie dotyczące nowych technologii, m.in. tych opartych na grafenie. Wykorzystanie paradoksu „mądrości tłumu” pozwala na przewidzenie w jakim kierunku będą się rozwijały nowe rozwiązania techniczne oraz w jakich dziedzinach można się wkrótce spodziewać innowacji. Dzięki platformie L.E.M. NANO każdy użytkownik Internetu może wziąć udział w projekcie naukowym nie odchodząc od ekranu komputera. Jest to niewątpliwie znak, że technologia odgrywa ważną rolę w naszym życiu.