Supermęskie szparagi!

Szparagi do niedawna były w Polsce roślinami zapomnianymi. Sadzono je w ogrodach jako dodatek do bukietów kwiatów. Jedynie w dawnym zaborze pruskim istniała tradycja konsumpcji tych roślin. W sklepach pojawiały się jednak rzadko i były drogie. Od kilku lat wracają na nasze stoły. Rozwija się też w Polsce towarowa uprawa szparaga. Ma w tym swoje zasługi Katedra Warzywnictwa poznańskiego Uniwersytetu Przyrodniczego.

Prof. Mikołaj Knaflewski przypomina, że szparagi jadano w Cesarstwie Rzymskim. Po jego upadku zostały zapomniane. Tradycje ich uprawy przechowały klasztory. Uprawę szparagów wznowiono w XVII wieku. Roślina trafiła też do polskich ogrodów dworskich. Wspomina ją Mickiewicz w opisie uczty w Panu Tadeuszu .

Poznańscy naukowcy badania nad tą rośliną prowadzą od 40 lat. Stworzyli w Marcelinie imponującą kolekcję odmian szparaga. Jej historia zaczęła się w 1974 r., gdy w Rolniczym Zakładzie Doświadczalnym Baranowo ówczesnej Akademii Rolniczej w Poznaniu pracownicy Katedry Warzywnictwa z inicjatywy prof. Knaflewskiego założyli pierwsze w Polsce doświadczenie odmianowe szparaga. Posadzono wtedy 6 odmian i 3 linie hodowlane, otrzymane od prof. Howarda Ellisona z Rutgers University (USA). W następnym roku założono doświadczenie obejmujące 5 kolejnych odmian. Po zakończeniu badań wybrane rośliny przeniesiono do Marcelina, gdzie stały się zalążkiem kolekcji genotypów szparaga. Szparag jest wieloletnią rośliną dwupienną, stąd konieczne jest utrzymywanie wyselekcjonowanych osobników. Gromadzenie i zachowywanie nasion jest w przypadku tego gatunku niewystarczające.

W latach 1982-2009 założono w Marcelinie 10 doświadczeń, zarówno w uprawie na bielone, jak i zielone wypustki. Doświadczenie założone w roku 1987, obejmujące 20 odmian, było realizowane w ramach międzynarodowego programu „II International Asparagus Cultivar Trial”, koordynowanego przez Massey University w Palmerston North w Nowej Zelandii.

W latach 1986 i 1993 podczas trzech ekspedycji terenowych w rejon Leszna, Kościana i Nowego Tomyśla pracownicy Katedry Warzywnictwa poznańskiej AR zebrali nasiona i fragmenty karp nieuprawianej już w Europie odmiany Mary Washington. Dalsze materiały gromadzono podczas wyjazdów krajowych i zagranicznych oraz jako dary od hodowców m.in. z Chin, Niemiec, Holandii i Włoch.

Kolekcja szparaga UPP obejmuje obecnie ponad 300 genotypów, reprezentujących 104 odmiany z 13 krajów świata. Najstarsze odmiany, których osobniki znajdują się w banku genów UPP zostały wyhodowane ponad 100 lat temu (np. Ruhm von Braunschweig). Odmianę Mary Washington wyhodowano w USA w roku 1916. W kolekcji dominują osobniki diploidalne, ale są również tetra– i triploidalne. Wypustki większości odmian zabarwiają się pod wpływem światła na kolor różowo-fioletowy – to wynik zawartego w roślinach antocyjanu – a następnie na zielony. Są też w kolekcji odmiany bezantocyjanowe, zabarwiające się na kolor jasnozielony, a także odmiany o tak wysokiej zawartości antocyjanu, że pozostają one fioletowe w stadium konsumpcyjnym. Genotypy z poznańskiej kolekcji wykazują olbrzymie zróżnicowanie pod względem płci, wczesności, cech morfologicznych, podatności na choroby czy długości okresu wegetacji.

Zasadniczym celem prowadzenia kolekcji jest zachowanie materiału genetycznego, który może być źródłem cech przydatnych w hodowli nowych odmian. – Nie wyhodowaliśmy nowych odmian, bowiem nie było na rynku wyraźnego zapotrzebowania, a jest to czasochłonne i kosztowne – mówi prof. Knaflewski. Poznańscy warzywnicy skupiali się na ocenie przydatności odmian do uprawy w naszym klimacie. Prowadzono też genetyczne badania szparaga. Prof. Knaflewski zdradza niektóre tajemnice tej rośliny: – Najcenniejsze z punktu widzenia produkcji są odmiany męskie. Z tego powodu w wyniku badań prowadzonych w Katedrze Warzywnictwa wyodrębniono osobniki supermęskie.