Psycholog – zawód zaufania publicznego

Polskie Towarzystwo Psychologiczne szczyci się ponad 100-letnią historią, a jego cykliczne zjazdy naukowe są największymi i najważniejszymi w Polsce kongresami psychologicznymi. Skupiają zarówno badaczy, jak i praktyków. 35. Zjazd Naukowy PTP został zwołany w dniach 18-21 września 2014 roku w Bydgoszczy. Jego współorganizatorem był Instytut Psychologii Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego. Obrady przebiegały pod hasłem „Psychologia w zmieniającym się świecie”. W zjeździe uczestniczyło około 900 osób, w tym delegacja Niemieckiego Towarzystwa Psychologicznego na czele z jego przewodniczącym, prof. Jurgenem Margrafem.

Tezą wiodącą zjazdu było stwierdzenie, iż psychologia zmienia się w stale zmieniającym się świecie. Komitet Programowy zaproponował dyskusję nad stanem obecnym dyscypliny, a przede wszystkim nad użytecznością aktualnej wiedzy w zrozumieniu funkcjonowania i rozwoju człowieka, stosowanych sposobów poprawy jakości życia jednostek, a także zdrowia społeczeństwa. Postulat ten został skierowany pod adresem zarówno teorii naukowej, jak i praktyki społecznej w przekonaniu, że „nie ma nic bardziej praktycznego, niż dobra teoria”. Problem dobrej teorii oraz dobrej praktyki podjął prof. Jerzy Brzeziński z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w wykładzie inauguracyjnym Po co nam psychologia? Prelegent wskazał niepokojące zjawiska, a nawet nadużycia spotykane w badaniach i praktyce psychologicznej, a także w kształceniu psychologów. Zwrócił uwagę na to, że w obecnym stanie prawnym zawód psychologa, jako zawód zaufania publicznego, nie jest w Polsce dostatecznie chroniony.

Biorąc pod uwagę trudności z wdrożeniem Ustawy z dnia 8 czerwca 2001 o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów, najważniejszym wydarzeniem zjazdu PTP było przyjęcie uchwały w tej sprawie (czyt. obok).

W programie obrad na szczególną uwagę zasługują trzy wątki dyskusji. Z entuzjazmem podkreślano, że postęp technologiczny i metodologiczny umożliwia coraz dokładniejszy pomiar i analizę zachowania ludzkiego. Dostępne są coraz tańsze sposoby sekwencjonowania genów, obrazowania przebiegu procesów mózgowych i neuromodulacji w sferze psychicznej. W tym kontekście wielokrotnie przewijało się pytanie o zakres, w jakim zgromadzona współcześnie wiedza o biologicznym funkcjonowaniu organizmu pozwala zrozumieć ludzkie zachowanie i jego rozwój. Zostały zaprezentowane podstawowe techniki i metody analizy związane z obrazowaniem za pomocą rezonansu magnetycznego oraz potencjalne obszary wykorzystania tych procedur w badaniach psychologicznych, np. w badaniu uwagi i afektywności. Zaprezentowano wyniki badań neuronalnych korelatów cech temperamentu wyróżnionych w Regulacyjnej Teorii Temperamentu oraz sposoby określania poznawczych i neuronalnych korelatów rodzinnego ryzyka dysleksji u dzieci rozpoczynających naukę czytania.

Wiele uwagi poświęcono warunkom środowiskowym zachowania ludzi, w tym zmianom społecznym, ekonomicznym i politycznym, jakie dokonują się w naszym kraju. Szczególne zainteresowanie wzbudzały badania nad zagrożeniami związanymi z rozregulowaniem struktury życia społecznego, w tym życia rodzinnego i zawodowego. Przeważał pogląd, że pomyślne życie i rozwój człowieka zależy w coraz większym stopniu od zdolności samoregulacyjnych jednostki.

Wielu badaczy wskazywało na coraz większe zagubienie ludzi już nie tylko „w tłumie”, ale także w „szumie informacyjnym”. W coraz bardziej złożonej i coraz bardziej nieprzewidywalnej rzeczywistości zbyt wielu nie znajduje „siebie”, swojego „miejsca” i „sensu życia”. Uświadamia to konieczność wypracowania i wdrożenia efektywnego systemu pomocy doraźnej w radzeniu sobie ludzi z problemami życia codziennego.

W obszarze psychologii stosowanej szczególną uwagę uczestników obrad zwrócił dorobek środowiska polskich psychologów sportu. Coraz większa liczba sportowców (amatorów i profesjonalistów), trenerów, instruktorów, fizjoterapeutów oraz lekarzy podejmuje współpracę z psychologami. Zaprezentowano działalność Narodowego Centrum Badawczo-Wdrożeniowego Psychologii Sportu Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku jako przykład adaptacji psychologii sportu do zmieniającego się świata.

Uchwała ws. regulacji wykonywania zawodu psychologa w Polsce

Zdaniem uczestników zjazdu, psycholog to zawód zaufania publicznego, a obowiązujące w kraju regulacje prawne, dotyczące jego wykonywania nie są spójne. Wprowadzenie dwustopniowego systemu kształcenia psychologów grozi wejściem do zawodu osób niekompetentnych. Może to prowadzić do nadużyć. Stanowisko w tej sprawie wyrażono w specjalnej uchwale. Uczestnicy Zjazdu domagają się w niej jak najszybszego zakończenia prac nad ustawową regulacją wykonywania zawodu psychologa. Jednocześnie proponują, aby w obecnym stanie prawnym przywrócić rozporządzeniem MNiSW zapis mówiący o prowadzeniu studiów psychologicznych wyłącznie w trybie jednolitych studiów magisterskich.

Uczestnicy zjazdu piszą: „Obecnie obowiązująca Ustawa z dnia 8 czerwca 2001 o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów nie funkcjonuje ze względu na zaniechania prac rządowych nad jej wprowadzeniem w życie.” Sprzyja to nieprofesjonalnej działalności psychologicznej wielu osób i instytucji.  

W uchwale czytamy: „absolwent drugiego stopnia studiów psychologicznych – niezależnie od kierunku ukończonych studiów pierwszego stopnia – nabywa tytuł zawodowy magistra psychologii i tym samym prawo do wykonywania tego zawodu (…) brak zapisu o prowadzeniu studiów psychologicznych wyłącznie w trybie jednolitych studiów magisterskich – przy równoczesnym braku ustawowej zgody na utworzenie mechanizmu samorządowego (lub państwowego), określającego prawo do wykonywania zawodu psychologa w Polsce – prowadzi do pogłębienia chaosu legislacyjnego. To zaś sprzyja nadużyciom w kształceniu psychologów i praktyce psychologicznej”. 

Z kolei brak spójnej regulacji zawodu psychologa w powiązaniu ze zmianami w systemie kształcenia wyższego - obniżeniem minimów kadrowych i odejściem od standardów kształcenia kierunkowego na rzecz Krajowych Ram Kwalifikacyjnych - prowadzą „do obniżenia poziomu kształcenia psychologów”. Już dziś obserwowane jest „zbyt duże zróżnicowanie poziomu kształcenia w różnych ośrodkach”. Skutkuje to zróżnicowaniem poziomu przygotowania absolwentów do świadczenia usług psychologicznych.    

Autorzy uchwały postulują, aby w projekcie rozporządzenia MNiSW z dnia 8 sierpnie 2014 w sprawie warunków prowadzenia studiów na określonym kierunku i poziomie kształcenia w par. 10 ust. 2, punkt 1 dopisać kierunek psychologia, nadając temuż punktowi brzmienie: „prawa, prawa kanonicznego i psychologii – są prowadzone jako jednolite studia magisterskie”.