Kształtowaniu oblicza edukacji jutra służą organizowane corocznie od 1994 roku z inicjatywy i pod naukowym kierownictwem autora tego tekstu najpierw Tatrzańskie Seminaria (1994-2010), a później Tatrzańskie Sympozja (2011-2014) Naukowe (TSN) Edukacja jutra. Przedmiot ich stanowi szerokie spektrum wzajemnie powiązanych wątków edukacji przedszkolnej, wczesnoszkolnej, szkolnej, na poziomie gimnazjum, liceum oraz szkoły zawodowej i uczelni wyższej. Ostatni etap urósł do roli flag ship.

Dotąd organizowane TSN Edukacja jutra d owodzą, że przedszkola, szkoły i uczelnie, aby sprostać wymaganiom społeczeństwa wiedzy, muszą swą aktywność podporządkować nowemu rozumieniu edukacji, które odpowiada realizacji zasad: ciągłości (ustawiczność kształcenia i wychowania), wielowymiarowości (wielostronne kształcenie obejmujące różne aspekty rzeczywistości społecznej, przyrodniczej, technicznej, kulturowej), interaktywności (ściślejszej więzi uczniów z rodzicami, nauczycielami, społecznością lokalną oraz pracowników naukowo-dydaktycznych ze studentami i otoczeniem zewnętrznym uczelni).

Założeniem sympozjów było i jest gromadzenie nauczycieli i pracowników naukowo-dydaktycznych, którzy: w codziennej aktywności troszczą się o najwyższe wartości w edukacji i naukach o niej; dbają o wielostronny rozwój dzieci, młodzieży (szkolnej i studenckiej) i dorosłych; stwarzają nauczycielom i społeczności universitas odpowiednie warunki do rzeczowej dyskusji i polemiki o istotnych problemach oświaty, nauki i szkolnictwa wyższego; autoedukacji oraz poszukiwania własnej tożsamości i transgresji.

Uczestnikom TSN Edukacja jutra przyświeca dewiza: Veritas in omnibus quaerenda est (We wszystkim szukać prawdy). Opierają swe funkcjonowanie na takich zasadach, jak: pozapolityczność, otwartość, futurystyczne, perspektywiczne, holistyczne myślenie o edukacji, nauce i szkolnictwie wyższym, podmiotowy, partnerski, demokratyczny i oparty na wzajemnym szacunku do siebie stosunek wszystkich jego uczestników. Powstałe w dyskursach kontrowersje staramy się rozwiązywać polubownie, opierając się na zasadach bezstronności i neutralności.

Cele

Podstawowym celem sympozjów było i pozostaje nakreślenie horyzontu w najważniejszych kwestiach dotyczących kondycji i tożsamości edukacji i nauk o niej. Bez tych znaków orientacyjnych na widnokręgu nie wiedzielibyśmy, do jakiego wzorca dążymy. Trzeba się zastanowić, co poprawić w polskim systemie edukacji, co rozwijać, a z czego zrezygnować. Oznacza to wzięcie udziału w  szerokiej dyskusji naukowej na temat kształcenia dzieci, młodzieży szkolnej i studenckiej oraz dorosłych w wymiarze teorii i praktyki wraz z nowymi kierunkami rozwoju edukacji i nauk o niej.

Analiza tych wymiarów, w obecnej niejednoznacznej i dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości edukacyjnej, kulturowej i społeczno-ekonomicznej, jest ze wszech miar istotna i ważna. Wymaga ona zajęcia się funkcjonowaniem młodego pokolenia Polaków w aspekcie: aksjologii pedagogicznej; globalizacji; transformacji systemowej i dokonującej się w jej ramach reformy oświaty, nauki i szkolnictwa wyższego; specyfiki edukacji dzieci, młodzieży i ludzi dorosłych: kontynuacji i poszukiwania strategicznych celów edukacji na jej poszczególnych poziomach; metod, form kształcenia i studiowania z wykorzystaniem nowych technologii; kształtowania u uczących się umiejętności i kompetencji funkcjonalnych, wymaganych przez zmieniający się dynamicznie rynek (wewnętrzny i zewnętrzny) pracy; autoedukacji; modernizacji kompetencji nauczycieli; nowych ról nauczycieli i uczniów; kształcenia osób niepełnosprawnych i edukacji uniwersyteckiej.

Wszystkim sympozjom przyświecało poszukiwanie konstruktywnych rozwiązań problemu, który można sprowadzić do troski o pozytywną odpowiedź na pytanie: co zrobić, żeby kształcić i wychowywać na wszystkich poziomach edukacji narodowej ciekawiej, łatwiej, lepiej, kreatywniej, mądrzej? Co czynić, aby proces ten był nowoczesny, szybszy, skuteczny, efektywny, a zdobyta w jego rezultacie wiedza, kompetencje i umiejętności zapewniały absolwentów twórczych, elastycznych, pomysłowych, zdolnych do podejmowania trafnych decyzji, czyli przydatnych w realiach XXI wieku, stale wzrastających wyzwań społeczeństwa wiedzy i zmiennego rynku pracy w skali kraju i Unii Europejskiej? Nie mniej ważnym ich celem było i jest także szukanie odpowiedzi na pytanie: w jaki sposób szkoły i uczelnie powinny reagować na potrzeby różnych odbiorców usług edukacyjnych w warunkach kształtującego się społeczeństwa wiedzy i opartej na niej gospodarki? Odpowiedzią na nie są różne formy, metody i środki kształcenia się przez całe życie.

Dyskursy

Problematykę i tematykę TSN Edukacja jutra dyktuje samo życie i chęć uchwycenia tego, co leży u źródeł wyraźnie dostrzegalnego kulturowo i społecznie groźnego kryzysu w oświacie, nauce i szkolnictwie wyższym. Są one targane ciągłymi reformami i patologiami systemu edukacji narodowej.

Tematami szczegółowymi kolejnych sympozjów uczyniliśmy takie kwestie, jak: Czym jest edukacja jutra; Jakie przypadają w niej role szkole i uniwersytetowi, jak je rozumiemy i co z tego wynika dla procesu dydaktyczno-wychowawczego i naukowo-badawczego; Jak sobie radzimy z takimi codziennymi problemami dydaktyczno-wychowawczymi, jak; agresja, przemoc, lenistwo, wygodnictwo, niechęć, unikanie wysiłku, słabość własnych charakterów; Jaką rolę w edukacji jutra odgrywają wszystkie podmioty szkoły i uczelni (uczniowie, ich rodzice, nauczyciele, studenci, pracownicy naukowo-dydaktyczni, samorząd szkolny i uczelniany); Jakie są relacje edukacji jutra i pedagogiki niepokoju.

Zajmowano się także zagadnieniami lepszej znajomości procesów poznania i ich roli w kształceniu, treściami kształcenia, nanonauką i nanotechnologią w perspektywie edukacji jutra; edukacją twórczą, diagnozą i stymulowaniem uzdolnień kreatywnych dzieci i młodzieży; psychologiczno-socjologicznymi uwarunkowaniami procesów edukacyjnych, problemami niepełnosprawności; edukacją bez barier; szkołą zorientowaną na uczestników procesu kształcenia (dzieci i młodzież, rodziców i nauczycieli); szkołą jako placówką obywatelską; Ojczyzną: konsekwencjami kompetencji (zwłaszcza studentów) w kontekście wyników i ocen, jakich dostarczyły Międzynarodowe Badania Kompetencji Osób Dorosłych PIAAC (The Programme for the International Assessment of Adult Competencies), które 8 października 2013 roku ogłosiła Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD); koncepcjami uczenia się, projektowaniem procesu kształcenia i jego celów, stylami studiowania; aktualnością pracy organicznej w XXI w.; edukacją przedszkolną i wczesnoszkolną, promocją zdrowia, kultury zdrowotnej i fizycznej; krajoznawstwem i turystyką w szkole jutra; fraktalami w dydaktyce; kształtowaniem wśród młodego pokolenia Polaków poczucia etosu, tożsamości i dziedzictwa narodowego; ucieczką młodzieży przed dorosłością; kształceniem ustawicznym; uniwersytetami dla dzieci i trzeciego wieku; kapitałem ludzkim i społecznym; zarządzaniem zasobami ludzkimi; uczniami o wybitnych uzdolnieniach; wyławianiem talentów.

O przemianach w systemie edukacji narodowej decydują światli, kompetentni nauczyciele. Dlatego przebudowa edukacji jest niemożliwa bez zmian dotychczasowego systemu ich kształcenia. Uniwersyteckie kształcenie pedagogów trzeba tak zorganizować, żeby sprzyjało ono osiąganiu przez nich wysokich kompetencji: interpretacyjnych, autokreacyjnych i realizacyjnych. Ma ono zapewnić im taki rozwój zawodowy, który będzie bazował na ewolucji tych kompetencji. Przebiega ona w stadiach: wchodzenia w rolę zawodową, pełnej w niej adaptacji i twórczego jej przekraczania.

W społeczeństwie wiedzy pierwszoplanowe miejsce na równi z edukacją przypada nauce. Jakiej nauki potrzebuje to społeczeństwo? Oczekuje ono nowatorskich i najbardziej pionierskich badań naukowych, realizowanych na najwyższym poziomie (excellence in science). Do roli priorytetowych poszukiwań naukowych urastają badania wzmacniające rolę europejskiego przemysłu na rynku globalnym, czyli wspierające innowacyjność (industrial leadership) oraz badania na rzecz wyzwań społecznych i cywilizacyjnych (social challenges). Najczęściej środowiska akademickie budują swoją pozycję na teoretycznych osiągnięciach naukowych, a nie wdrożeniowych. W rezultacie priorytety szkolnictwa wyższego mijają się z oczekiwaniami gospodarki narodowej. Z należną także uwagą uczestników TSN Edukacja jutra spotkała się metodologiczna problematyka prowadzenia poszukiwań naukowo-badawczych w naukach: humanistycznych, społecznych i o kulturze fizycznej ze szczególnym zaakcentowaniem badań jakościowych i umiejętnego interpretowania ich wyników.

Monografie

Plonem dwudziestu spotkań z edukacją jutra pod Giewontem są 42 obszerne monografie, w tym cztery w języku angielskim. Odzwierciedlają one swoistą mozaikę problemów, zagadnień i tematów kształcenia i wychowania w kontekście wyzwań teraźniejszości i przyszłości. Nie pretendują one do rangi kompendium podręcznikowego edukacji i nauk o niej. W sumie dają jednak zarys teorii i praktyki nauczania, uczenia się i studiowania, jakie chcielibyśmy mieć w naszym kraju. Nie znajdzie się w nich konkretnego modelu edukacji. Jest to konstrukcja ażurowa z wieloma miejscami do wypełnienia.

Mamy nadzieję, że nawet tak niepełny kształt, nieraz zaledwie fragmentaryczny rys kształcenia i wychowania oraz badań naukowych, może inspirować i ukierunkowywać działania w różnych ogniwach oświaty i szkolnictwa wyższego. Reprezentują one zbiorową mądrość nauczycieli i pracowników naukowo-dydaktycznych z wielu szkół i uczelni w kraju i z zagranicy dzięki poczuciu wspólnych celów i zadań, stawianych w założeniach organizacyjno-programowych TSN Edukacja jutra.

Opinie uczestników

Z opinii systematycznie przekazywanych przez uczestników do Komitetu Naukowego i Organizacyjnego wynika, że są to bardzo udane, interdyscyplinarne fora, które wyróżniają się dobrą jakością prezentacji referatów, interesującą dyskusją oraz licznym udziałem w obradach plenarnych i sesyjnych.

Referaty prezentują szerokie spektrum podejść: od bardzo teoretycznych i praktycznych, przez bazujące na danych statystycznych analizy i studia przypadku, po prace konceptualne. Zawarte w nich treści stanowią nie tylko źródło inspiracji do dalszych rozważań, ale pozwalają także na sformułowanie aplikacyjnie wartościowych wniosków dotyczących implementacji rozwiązań służących edukacji na miarę wyzwań cywilizacji wiedzy.

O szczególnym ich charakterze stanowią nie tylko ożywione dyskusje naukowe, podczas których pojawia się wiele cennych rozstrzygnięć i pytań, mogących stać się inspiracją dalszych poszukiwań naukowo-badawczych, lecz przede wszystkim przyjazna atmosfera tworzona przez przybyłych z całej Polski i zagranicy nauczycieli i pracowników naukowo-badawczych.

W opinii autorów referatów przedstawiane prace ukazują wybrane problemy współczesnej edukacji, w tym pedagogiki, jej konsekwencje społeczne i kulturowe, jednak nie są w stanie objąć wszystkich procesów i zjawisk zachodzących w systemie oświaty, nauki i szkolnictwa wyższego. Intencją autorów jest scharakteryzowanie – w obszarach analiz teoretycznych i eksploracji empirycznych – najistotniejszych ich zdaniem tendencji obserwowanych w edukacji.

Podzielam opinię uczestników, że TSN Edukacja jutra cechuje wysoki poziom intelektualny. Towarzyszą im pogłębione dyskusje, które toczą się nie tylko w salach obrad plenarnych i sekcyjnych, ale także w kuluarach, podczas dni tatrzańskich i związanych z nimi zajęć terenowych, warsztatów oraz objazdów instruktażowo-metodycznych. Dowodzą, że poruszana na nich problematyka jest fascynująca.

Co dalej?

Niekwestionowaną wartością TSN Edukacja jutra jest bogaty repertuar tematów, liczba i znamienitość uczestników (w naszych sympozjach każdorazowo uczestniczy ok. 48 profesorów), ożywcze tchnienie nowości, ranga i miejsce, niepowtarzalny urok Tatr.

Mamy ugruntowaną pozycję wśród zjazdów i konferencji z zakresu edukacji i nauk o niej. Osiągnięć dwudziestu sympozjów, mierzonych poszukiwaniami naukowo-badawczymi i dokonaniami zawodu określanego trudnym siewem, nie sposób w pełni przywołać, a ze względu na ich bogactwo – zamknąć w syntetycznym artykule. Zasługują one na oddzielne, wnikliwe studium i opracowanie.

Przekazując wyrazy szacunku i podziękowań wszystkim, którzy przyczynili się do tego, że możemy obchodzić nasz skromny XX-letni jubileusz, pragnę wyrazić głębokie przekonanie, że będą one nadal instytucją autentyczną i niezależną, trwałym elementem istotnej debaty o edukacji i naukach o niej.

Odpowiedź na pytanie co dalej wynika w znacznej mierze z dotychczasowych doświadczeń. Mam nadzieję, że będziemy kontynuować naszą służbę wobec oświaty, nauki i szkolnictwa wyższego. Dla nowych wyzwań będziemy starali się znaleźć odpowiednie rozwiązania.