Waga zadań akademickich biur karier wzrasta w kontekście zmian zachodzących w systemie szkolnictwa wyższego oraz działań na rzecz poprawy „zatrudnialności” absolwentów uczelni. Jednocześnie jednak ich usługi są wciąż mało atrakcyjne dla większości studentów, a w obiegowej opinii wysoki poziom prezentuje oferta nielicznych akademickich biur karier. 29 kwietnia br. opublikowany został raport Rzecznika Praw Absolwenta Akademickie Biura Karier w Polsce. Bieżąca działalność i możliwości rozwoju .

Kryzys ekonomiczno-społeczny w Europie, pogarszająca się sytuacja młodych na rynku pracy oraz wykazane w badaniach prowadzonych wśród przedsiębiorców niedopasowanie kompetencji absolwentów do oczekiwań pracodawców powodują, że kwestia zatrudnialności jest jednym z priorytetów w polityce publicznej w obszarze szkolnictwa wyższego. Podejmowane są inicjatywy zmierzające do lepszego dopasowania kształcenia do potrzeb rynku pracy, m.in. poprzez zwiększenie nacisku na kształcenia praktyczne czy też uwzględnienie perspektywy rynku pracy w systemie zapewniania jakości kształcenia.

Równie ważnym obszarem działań na rzecz płynnego wejścia absolwentów na rynek pracy jest aktywizacja zawodowa studentów poprzez ułatwianie podejmowania zatrudnienia już podczas studiów. Temu służą systemy wsparcia w zakresie poradnictwa zawodowego, ułatwiania kontaktów z pracodawcami, zakładania własnej działalności gospodarczej itp. Zadania z tego obszaru są realizowane na polskich uczelniach za pośrednictwem akademickich biur karier. Odniesienia do kwestii poradnictwa (guidance and counselling) w szkolnictwie wyższym można znaleźć m.in. w dokumentach procesu bolońskiego. Natomiast do potrzeby wzmocnienia ABK nawiązuje Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego oraz Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój.

Raport rzecznika praw absolwenta oparty jest na licznych źródłach, m.in. na wynikach badania ankietowego dotyczącego bieżącej działalności ABK, przeprowadzonego w lutym i marcu br. Udało się dzięki temu uzyskać statystyczny i reprezentatywny obraz aktywności tych jednostek na polskich uczelniach.

Obecnie w polskich uczelniach działa 346 akademickich biur karier. Ich główne zadania to: informowanie o ofertach pracy oraz staży i praktyk (98,56%), badania losów absolwentów (87,56%), poradnictwo zawodowe (87,08%), organizacja szkoleń dla studentów w zakresie poruszania się na rynku pracy, prowadzonych zarówno przez pracowników ABK, jak i specjalistów z zewnątrz (78,95%) oraz organizacja szkoleń z umiejętności/kompetencji miękkich (73,21%).

Jednym z zadań ABK jest monitoring losów absolwenta, najczęściej wskazywany w ankiecie jako zadanie „nowe”. Dzięki wprowadzeniu obowiązku badania karier zawodowych absolwentów, rola ABK wzrosła, na większości uczelni zadanie to zostało bowiem powierzone właśnie biurom karier. To istotna konstatacja w kontekście planowanego wprowadzenia centralnego monitorowania zawodowych karier absolwentów opartego na danych o absolwentach z systemu POL-on i zanonimizowanych danych z ZUS. Centralny monitoring nie zastępuje uczelnianego, a oba rodzaje badań służą różnym celom. Choć obowiązek prowadzenia przez uczelnie monitoringu zastępowany jest „możliwością”, bodźcem do kontynuowania monitorowania absolwentów przez uczelnie powinno być uwzględnienie tej kwestii w kryteriach zewnętrznej oceny jakości, zwłaszcza przy ocenie wyróżniającej (o czym jest mowa w uzasadnieniu do projektu nowelizacji ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym).

Interesujące obserwacje związane są z odpowiedzialnością biur karier za organizację praktyk studenckich (będących częścią programów studiów). Im mniejsza uczelnia, tym częściej to biuro karier odpowiada w jakimś stopniu za organizację praktyk. Na większych uczelniach nadzór nad obowiązkowymi praktykami studenckimi spoczywa na wydziałach. Nierzadko jest on dzielony między ABK a wydziały. Godnym upowszechnienia rozwiązaniem jest sprawowanie przez biuro karier funkcji koordynacyjnej, choćby w zakresie przepływu informacji, co może ułatwić efektywne korzystanie ze środków zewnętrznych na wzmocnienie jakości praktyk studenckich.

Kluczowym zadaniem biur karier, zarówno w Polsce, jak i za granicą, jest jednak szeroko pojęte poradnictwo, zwłaszcza zawodowe, którym zajmuje się 87% polskich ABK. Doradcy zawodowi pomagają studentom m.in. tworzyć dokumenty aplikacyjne, kształtować ścieżki kariery zawodowej, określać braki kompetencyjne, dobierać metody poszukiwania pracy. Ten obszar jest zarezerwowany wyłącznie dla ABK, w przeciwieństwie do innych wspomnianych działań.

Biura karier rozwijają także swoją ofertę w zakresie kształcenia tzw. umiejętności miękkich. Coraz częściej są instrumentem wsparcia dla studentów chcących otworzyć własną działalność gospodarczą. Dobrze byłoby włączyć do programów studiów organizowane przez ABK zajęcia kształcące umiejętności poruszania się na rynku pracy, przedsiębiorczość czy umiejętności miękkie.

Mimo rosnącego zakresu zadań ABK i ich coraz większej roli, zastrzeżenia budzi efektywność ich działań. Uderzające jest bardzo duże rozproszenie wyników, które w przypadku liczby ofert pracy i praktyk, czy liczby osób korzystających z poradnictwa i szkoleń, jest na tyle istotne, że w analizie powinna być brana pod uwagę nie średnia, a mediana. Niektóre biura karier były w stanie pozyskać dla studentów i absolwentów ponad 10 tys. ofert pracy i udzielić porad ponad tysiącu studentom. Inne jednak deklarowały, że podczas całego roku pozyskały mniej niż 10 ofert, co świadczy o fasadowości ich działań. Mediana w tej kategorii wyniosła 139,50, co oznacza, że połowa biur pozyskała 139 lub mniej ofert, a druga połowa 140 lub więcej. Mediany nie są też wysokie w przypadku poradnictwa w ogóle (137,50), poradnictwa zawodowego (60) oraz szkoleń (150).

Badanie ankietowe wykazało, że ABK cierpią na braki kadrowe, które mogą być przyczyną skromnej skali aktywności. W prawie 10% biur karier nie jest zatrudniony żaden pracownik etatowy, a w kolejnych 45% prace biura karier realizowane są przez jedną osobę zatrudnioną na stałe. Z drugiej strony można zauważyć, że 4 biura dysponują łącznie 10 lub więcej pracownikami, tym samym w pełni nawiązują do standardów obowiązujących w uczelniach anglosaskich, a w 11,5% biur pracuje minimum 5 pracowników. Niepokojącym zjawiskiem wydaje się być występująca w ponad trzech czwartych biur karier sytuacja, w której pracownik ABK jest jednocześnie delegowany do innych zajęć w uczelni, niezwiązanych z działalnością biura (np. działania promocyjne, obsługa spraw stypendialnych). Tej kwestii nie należy traktować rozłącznie z opiniami wskazującymi na niedopasowanie kompetencyjne pracowników ABK do powierzonych zadań. Problemem jest też fakt, iż pracownicy prawie połowy biur karier nie uczestniczyli w ciągu dwóch lat w żadnej formie szkolenia służącej doskonaleniu zawodowemu.

Z raportu wynika również potrzeba włączenia jakości usług oferowanych przez ABK w system zapewniania jakości kształcenia. Brak jest spójnych oczekiwań Polskiej Komisji Akredytacyjnej względem biur karier, które są zazwyczaj wizytowane w ramach oceny kierunków i jednostek uczelni. Pewne elementy włączenia oceny jakości biur karier w uczelniany system zapewniania jakości widać m.in. poprzez sprawozdania i ocenę pracowników. Można wskazać przykłady dobrych praktyk w tym zakresie, np. coraz częstsze włączanie przedstawicieli ABK w skład komisji ds. jakości kształcenia. Problemem jest brak standardów działalności biur karier, które są normą w systemach szkolnictwa wyższego w USA, Wielkiej Brytanii czy Niemczech. Powinny one być w przyszłości wypracowane jako narzędzie służące samoocenie biur karier oraz wykorzystywane w ramach wewnętrznego systemu zapewniania jakości kształcenia.

Raport porusza też szereg innych kwestii, m.in. wątpliwości w zakresie adekwatności umocowania ABK w przepisach prawa, realizacja zadań agencji zatrudnienia, współpracę biur karier z publicznymi służbami zatrudnienia, pracodawcami i organizacjami studenckimi. Wskazuje też na potrzebę wsparcia współpracy między biurami karier, np. poprzez powołanie organizacji działającej wzorem niemieckich rozwiązań pod auspicjami konferencji rektorów.

Opracowanie zawiera także rekomendacje. Ewentualna strategia rozwoju systemu szkolnictwa wyższego powinna przewidywać włączenie szeroko pojętego poradnictwa do zadań uczelni oraz przewidywać działania na rzecz wzmocnienia usług z tego obszaru. Zalecenia dotyczą także możliwych działań realizowanych w ramach PO WER, które w świetle wniosków płynących z raportu powinny służyć przede wszystkim wzmocnieniu kapitału ludzkiego ABK. Wszystkie te działania powinny ostatecznie służyć skutecznemu wsparciu dla studentów i absolwentów w płynnym wchodzeniu na rynek pracy.