Uniwersytety mają wielowiekową tradycję i wciąż aktualne jest przekonanie, że są najwyższą formą kształtowania ludzkiej świadomości i szeroko pojętej kultury. Myśl tę w równym stopniu można odnieść do uczelni działających w okresie średniowiecza, jak też do tych, które funkcjonują obecnie, w rzeczywistości wolnego rynku i postępu w globalnej gospodarce.

Z historii

Rok 1918 zapisał się w pamięci lubelskiego społeczeństwa w sposób szczególny. Przede wszystkim był to rok odzyskania przez Polskę niepodległości, ale równie ważne znaczenie miał fakt, że zostały wówczas położone podwaliny pod budowę pierwszej w regionie uczelni – Uniwersytetu Lubelskiego. Jego inicjatorem i zarazem pierwszym rektorem był ks. Idzi Benedykt Radziszewski. Zdołał on skupić grono osób zafascynowanych ideą organizacji uniwersytetu katolickiego jako ośrodka prowadzenia badań naukowych we wszystkich dziedzinach wiedzy w duchu harmonii między nauką i wiarą, a także ośrodka kształcenia i wychowywania przyszłej inteligencji katolickiej. Dewizą nowej uczelni stało się hasło Deo et Patriae – Bogu i Ojczyźnie.

Pierwsza inauguracja roku akademickiego na Uniwersytecie Lubelskim odbyła się 8 grudnia 1918 r. Tymczasową siedzibą uczelni był budynek seminarium duchownego w Lublinie. Dopiero po czterech latach udało się ją przenieść do budynków dawnych koszar przy Alejach Racławickich, gdzie znajduje się do dzisiaj. Początkowo uniwersytet miał cztery wydziały: Teologii, Prawa Kanonicznego i Nauk Moralnych, Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych oraz Nauk Humanistycznych. Taka struktura organizacyjna przetrwała do końca okresu międzywojennego. W 1928 r. został zatwierdzony statut i nowa nazwa uczelni – Katolicki Uniwersytet Lubelski. Gwarantowało to uniwersytetowi osobowość prawną. Zgodnie z ustawą o szkołach akademickich, uchwaloną przez Sejm RP 15 marca 1933 r., KUL otrzymał status prywatnej szkoły akademickiej, zaś pełne prawa akademickich szkół państwowych uzyskał w kwietniu 1938 r.

Po wybuchu II wojny światowej uczelnia została zamknięta, a część jej profesorów i studentów aresztowana. Nie zaniechano jednak prowadzenia zajęć dydaktycznych, choć odbywały się one jedynie w formie tajnych kompletów. KUL wznowił działalność w sierpniu 1944 r. jako pierwszy uniwersytet w powojennej Polsce. Stopniowo reaktywowano poszczególne wydziały, Towarzystwo Naukowe KUL i Instytut Wyższej Kultury Religijnej. Wzrastała liczba studentów przybywających na KUL z całego kraju. Studiowała tu młodzież, która ze względu na pochodzenie społeczne nie mogła podjąć nauki na uczelniach państwowych. Pomoc finansowa dla uniwersytetu przekazywana była wówczas w formie dotacji polskiego episkopatu, pochodziła też z datków składanych przez wiernych Kościoła katolickiego.

Na początku lat 50. nastąpiło zaostrzenie polityki władz komunistycznych wobec KUL. Ograniczano kontakty uczelni z polskimi i zagranicznymi środowiskami naukowymi, starano się zdyskredytować jej działalność za pomocą mediów, w 1949 r. zawieszono rekrutację na studia na Wydziale Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych, a w konsekwencji w 1952 r. zlikwidowano ten wydział. Broniący tożsamości uczelni rektor ks. Antoni Słomkowski dbał o jej apolityczny charakter (m.in. konsekwentnie przeciwstawiał się powstaniu młodzieżowych organizacji komunistycznych na KUL, odmówił udziału w kongresie pokojowym), co przyczyniło się do pozbawienia go funkcji w 1951 r. Uznany za wroga PRL, został w 1952 r. uwięziony. W kolejnych latach represje wobec uniwersytetu nie ustępowały: władze państwowe zakazały prowadzenia naboru na studia pedagogiczne, odebrały Wydziałowi Humanistycznemu prawo przeprowadzania przewodów doktorskich i habilitacyjnych, uniemożliwiały profesorom kontakt z zagranicznymi ośrodkami naukowymi (odmawiały wydania paszportów lub wydawały je w zamian za deklarację współpracy ze Służbą Bezpieczeństwa) i proponowały im dobrze płatne etaty na uczelniach państwowych. Zobowiązano również uniwersytet do płacenia podatku dochodowego, co skutkowało pozbawieniem go części mienia.

Po 1956 r. polityka państwa wobec KUL nieco złagodniała, czego wyrazem było m.in. wyrażenie zgody na ponowne zatrudnienie zwolnionych wcześniej pracowników naukowych. Wielu jednak latami czekało na zatwierdzenie przez ministerstwo stopni naukowych. Działania władz zmierzały też w kierunku ograniczenia kształcenia na uczelni osób świeckich, m.in. przez wprowadzanie niskich limitów przyjęć na I rok studiów, co nie dotyczyło duchowieństwa. Mimo zakazów i nacisków władze KUL powiększały kadrę naukową, rozbudowywały strukturę wydziałów, tworzyły zakłady międzywydziałowe. Uczestniczący w protestach marca 1968 r. studenci KUL zostali aresztowani. Po tych wydarzeniach naukę podjęli tu studenci relegowani z innych uczelni.

W latach 70. i 80., dzięki nawiązaniu współpracy z zagranicznymi ośrodkami naukowymi, KUL zyskał rangę międzynarodową i opinię ośrodka niezależnej myśli naukowej. Gościli tu wybitni naukowcy ze świata, na inauguracje roku akademickiego przybywali zagraniczni dyplomaci i dziennikarze, studenci i pracownicy uczelni wyjeżdżali na stypendia i konferencje, odbywała się wymiana publikacji. Z inspiracji profesorów KUL powstały „Spotkania”, niezależne pismo młodych katolików, wydawane w latach 1977-1988 przez środowisko opozycji politycznej związanej z uczelnią. Jako pierwsze w Polsce rozpoczęło ono niezależną działalność poligraficzną, publikowało też serię książkową Biblioteka „Spotkań”. W 1980 r. większość pracowników KUL zgłosiła swój akces do NSZZ „Solidarność” i prowadziła czynną działalność w całym kraju. Stało się to powodem internowania 14 pracowników podczas stanu wojennego. W latach 70. i 80. udało się otworzyć na uczelni kilka zlikwidowanych wcześniej kierunków studiów, przywrócić Wydziałowi Humanistycznemu prawo nadawania stopni naukowych, powołać Wydział Nauk Społecznych, nowe jednostki badawcze i własną drukarnię. Rozwój uczelni wymagał poszerzenia bazy lokalowej. Wzniesienie nowych obiektów naukowo-dydaktycznych, administracyjnych i socjalnych stało się możliwe dzięki datkom zbieranym w parafiach, składkom członków Towarzystwa Przyjaciół KUL w całej Polsce i ogromnej ofiarności Polonii.

Po 1990 r., w początkowym okresie transformacji ustrojowej, uczelnia znalazła się w bardzo trudnej sytuacji materialnej. W 1991 r. Sejm RP przyjął ustawę, na mocy której uniwersytet został objęty dofinansowaniem z budżetu państwa na działalność dydaktyczną, a następnie pomocą stypendialną dla studentów. W 2008 r. została podjęta uchwała przyznająca uczelni prawo do finansowania z budżetu państwa inwestycji infrastrukturalnych. W kolejnych latach nastąpił rozwój KUL, przede wszystkim znacznie wzrosła liczba studentów, także z zagranicy, oraz pracowników naukowo-dydaktycznych, zostały utworzone nowe wydziały i kierunki studiów.

Uchwałą Senatu KUL, zatwierdzoną przez Stolicę Apostolską, w 2005 r. uczelnia zmieniła nazwę na Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Tu bowiem, w Katedrze Etyki, pracował w latach 1954-1978 ks. Karol Wojtyła i w tym czasie wypracował swą oryginalną myśl personalistyczną, która stała się kanwą jego papieskiego nauczania.

O teraźniejszości

W ciągu swojej 95-letniej historii KUL stał się jednym z najważniejszych ośrodków myśli katolickiej , niezmiennie wpływającym na kształt nauki i kultury polskiej, uznanym w kraju i poza jego granicami.

Uniwersytet jest uczelnią otwartą na cywilizacyjne i naukowe wyzwania współczesności . Obok teologii, filozofii, nauk społecznych, prawnych i humanistycznych rozwijane są w nim nauki matematyczne i przyrodnicze. Ma to na celu przygotowanie studentów do pełnej i odpowiedzialnej pracy dla dobra Ojczyzny i Kościoła.

W czasach szczególnego wspierania przez rynek kierunków technicznych i medycznych lubelska uczelnia, nie deprecjonując ich, stara się podtrzymywać kształcenie w zakresie podstawowych nauk humanistycznych. KUL bowiem realizuje misję, jaką jest działanie na rzecz zagrożonych obszarów kultury. Chroni zatem kierunki uznane za kulturotwórcze, takie jak: filozofia, filologia klasyczna, filologia polska czy historia.

Obecnie coraz częściej zauważa się rosnące znaczenie nauk społecznych dla gospodarki, która ma szansę wykorzystania użytecznych rozwiązań wypracowanych przez naukowców. Promocja ich prac badawczych staje się elementem pracy uczelni, przynoszącym jej, ale również i jej otoczeniu gospodarczemu, realne korzyści. Osiągnięcia Wydziału Nauk Społecznych KUL potwierdziła tegoroczna ocena, przyznawana przez Komitet Ewaluacji Jednostek Naukowych, lokująca go – w wyniku kompleksowej oceny jakości naukowej – wśród najlepszych wydziałów w Polsce (równie wysoką ocenę uzyskały także wydziały Filozofii oraz Teologii).

Ku przyszłości

Katolicki Uniwersytet Lubelski należy do dużych korporacji badawczo-rozwojowych, których działalność pozytywnie wpływa na rozwój ich regionów. Tworzą się bowiem powiązania kooperacyjne na linii biznes – nauka. Od 95 lat KUL uczestniczy w procesie rozwoju Lubelszczyzny i aktywnie sprzyja procesowi podnoszenia jej konkurencyjności, prowadzącej do szybszego wzrostu gospodarczego. Podejmuje w tym celu wiele inicjatyw, dostosowując ich kształt do współczesnych potrzeb, również pozyskując środki z funduszy Unii Europejskiej. Taką inicjatywą jest Centrum Transferu Wiedzy, które już wkrótce będzie dysponowało nowoczesnym budynkiem przeznaczonym na cele badawczo-dydaktyczne. Kształcenie na nowatorskich i oryginalnych kierunkach, odpowiadających potrzebom społeczno-gospodarczym regionu, ma na celu stworzenie mieszkańcom Lubelszczyzny szansy na zdobycie nowych lub podwyższenie posiadanych kwalifikacji zawodowych, podnoszących ich atrakcyjność na rynku pracy. Wraz z pozostałą infrastrukturą dydaktyczną i badawczo-naukową uniwersytetu Centrum Transferu Wiedzy będzie stanowić zespół nowoczesnych budynków w pełni wyposażonych i przystosowanych do kształcenia studentów na najwyższym poziomie, z wykorzystaniem innowacyjnych metod nauczania i prowadzenia badań.

Katolicki Uniwersytet Lubelski dysponuje też niedawno powstałym, nowoczesnym gmachem naukowo-dydaktycznym biotechnologii, nagrodzonym Kryształową Cegłą za najlepszą oświatową inwestycję budowlaną po obu stronach wschodniej granicy Unii Europejskiej. Funkcjonuje w nim nowy Wydział Biotechnologii i Nauk o Środowisku z przyszłościowymi kierunkami studiów – biotechnologią przemysłową i środowiskową oraz kilkoma specjalnościami w zakresie ochrony środowiska. Zorganizowane zostało także Interdyscyplinarne Centrum Badań Naukowych, w którego skład weszła infrastruktura pracowni i laboratoriów do innowacyjnych badań i aplikacji.

KUL dzieli się wiedzą także poprzez uruchomiony w ubiegłym roku Uniwersytet Otwarty, na którym oferuje zajęcia z rozmaitych dziedzin wiedzy przeznaczone dla dzieci, młodzieży i dorosłych, niezależnie od ich wykształcenia.

* * *

95 lat działalności KUL obejmuje swoim zasięgiem wiele osób i wydarzeń, począwszy od ks. Idziego Radziszewskiego i jego idei uczelni katolickiej kształcącej świecką młodzież, poprzez wybitnych profesorów i ogromne rzesze studentów, niezłomne kształtowanie ludzkich intelektów i permanentne formowanie człowieka, aż po aktualnie prowadzone innowacyjne badania. Istotnym elementem aktywności uniwersytetu jest jednocześnie promowanie uniwersalnych wartości leżących u podstaw naszej cywilizacji. Społeczności akademickiej współcześnie tworzącej Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II przyświeca ta sama dewiza, z którą uczelnia rozpoczynała swoją działalność: Deo et Patriae . 