Uczenie się przez całe życie i towarzyszący mu rozwój kompetencji przydatnych na rynku pracy oraz rozwój personalny są ważne nie tylko z perspektywy osoby uczącej się, ale również całego społeczeństwa. Kompetencje, które zdobywa się w młodości w szkole, uczelni, a potem w różnych formach uczenia się w trakcie dorosłego życia, stanowią istotny czynnik sprzyjający rozwojowi społecznemu i gospodarczemu. Z perspektywy ekonomicznej widać, że nakłady przeznaczone na rozwój kompetencji stanowią swego rodzaju inwestycję w rozwój społeczny, a zatem i gospodarczy. Między innymi z tych przesłanek wyszli Frank Vandenbroucke, Anton Hemerijck i Bruno Palier, przedstawiając w 2011 r. opinię, że „Unia Europejska potrzebuje paktu dla inwestycji społecznych”.

LLL i LWL

Idea inwestycji społecznych wykształciła się jako perspektywa polityki społecznej w latach 90. XX wieku, w odpowiedzi na fundamentalne zmiany zachodzące w społeczeństwach europejskich. U jej podstaw leży założenie modernizacji państwa opiekuńczego, tak aby mogło z jednej strony reagować na nowe ryzyko społeczne oraz potrzeby współczesnych społeczeństw, a z drugiej strony zachowywać finansową i polityczną stabilność państwa opiekuńczego w gospodarce opartej na wiedzy. Ważnym aspektem perspektywy inwestycji społecznych jest łączenie celów związanych z rozwojem społecznym i gospodarczym, które leżą u podstaw Europejskiego Modelu Społecznego. W lutym 2013 r. Komisja Europejska ogłosiła pakiet na rzecz inwestycji społecznych w celu przeciwdziałania rosnącemu ryzyku ubóstwa i wykluczenia społecznego. Pakiet ten obejmuje m.in. problem wzmacniania umiejętności i zdolności osób do wykonywania ich ról społecznych i zawodowych, politykę międzypokoleniową, stworzenie silniejszych powiązań pomiędzy pomocą społeczną i działaniami na rzecz aktywizacji społecznej i inne.

Inwestowanie w edukację jest ważnym obszarem inwestycji społecznych. Nakłady ponoszone na rozwój wiedzy i umiejętności osób uczących się przekładają się na wzrost spójności społecznej, a także na produktywność pracujących, w efekcie zwiększając potencjał wzrostu gospodarczego. Przy czym jest to inwestycja, która może, a wręcz powinna, być taktowana jako istotny element występujący na wszystkich etapach przebiegu życia, nie tylko w okresie dzieciństwa i młodości. Nakłady na edukację, zarówno publiczne (finansowane z podatków), jak i prywatne (finansowane z dochodów gospodarstwa domowego), często postrzegane są jako działanie, które koncentruje się w okresie życia przed rozpoczęciem aktywności zawodowej. Z perspektywy gospodarki opartej na wiedzy i szybko zmieniających się wskutek globalizacji uwarunkowań społecznych i ekonomicznych takie postrzeganie inwestycji w edukację staje się niewystarczające. Coraz częściej w dyskursie naukowym i publicznym odnosimy się do uczenia się przez całe życie (Lifelong Learning – LLL), jako perspektywy uwzględniającej różne możliwości uczenia się, zarówno w ramach edukacji formalnej, jak i szkoleń ulokowanych poza nią, a wreszcie przez nieformalne uczenie się w toku zdobywania doświadczeń zawodowych oraz pełnienia różnorodnych ról społecznych (Lifewide learning – LWL).

Coraz większa część naszych społeczeństw legitymuje się dzisiaj wyższym wykształceniem. W Polsce odsetek ten zwiększa się szczególnie dynamicznie. Osoby takie w poszukiwaniu oferty edukacyjnej często zwracają się do środowiska najbardziej im znanego, w tym przede wszystkim do szkoły wyższej jako miejsca, w którym można zdobyć dodatkowe kompetencje, ale także potwierdzać kompetencje już nabyte w systemie „recognition of prior learning” i dzięki temu uzyskiwać nowe kwalifikacje. Na łamach „Forum Akademickiego” pisałyśmy już o podstawowych wyzwaniach, jakie przed szkołami wyższymi stawia LLL oraz o konieczności budowania jego strategii. Niestety, na razie w większości polskich uczelni ich waga i konieczność jest niedoskonale rozumiana i rozpoznawana. Dlaczego instytucjonalne strategie LLL są konieczne? Odpowiedzi na to pytanie odwołują się z jednej strony do opisanej powyżej konieczności inwestowania społecznego; zaś z drugiej – do potrzeb i pożytków, jakie z wdrożonego systemu LLL czerpać może uczelnia, jej kadra i słuchacze. Na tle innych krajów UE Polska ma bardzo wysokie wskaźniki uczenia się w szkołach i w uczelniach oraz bardzo niski udział osób uczących się po zakończeniu takiej edukacji. Według danych Eurostatu, w 2011 r. Polska miała jeden z najniższych w krajach Unii Europejskiej wskaźników LLL: niecałe 5% osób między 25. a 64. rokiem życia zdobywało nowe lub aktualizowało posiadane kompetencje, podczas gdy średnia w krajach UE wynosi prawie 9%, a np. w Danii, Finlandii, Szwecji – ponad 20%. Te dane wskazują na istotne wyzwanie, jakim jest rozwój kapitału intelektualnego w Polsce oraz na wielkie zobowiązanie szkolnictwa wyższego, aby temu wyzwaniu sprostać.

Kluczowy element EHEA

Pierwsze skojarzenia, jakie mamy słysząc o LLL, to „kształcenie ustawiczne”, uniwersytety III wieku i uniwersytety dziecięce, studia podyplomowe oraz rozmaite kursy i szkolenia. Towarzyszy temu przekonanie, że nie jest to typ edukacji, która stanowi poważną część dydaktycznego życia akademickiego, że jest ono działalnością poboczną i podporządkowaną kształceniu prowadzącemu do dyplomów studiów I, II i III stopnia. Są to przeświadczenia tylko po części słuszne. Niewątpliwie programy prowadzące do dyplomów nadają uczelni tożsamość związaną z dziedzinami wiedzy i dyscyplinami nauki, jednakże w rozwiniętych strategiach LLL są one tylko jednym z komponentów szerokiej oferty kształcenia, w której wzajemnie uzupełniają treści kształcenia i efekty uczenia się zdobyte na uczelni lub poza nią. Ta oferta daleko przekracza to, co dziś oferuje się np. słuchaczom studiów podyplomowych – nasycanie ich kompetencji wyniesionych z programów dyplomowych dodatkowymi porcjami wiedzy i umiejętności.

Dokumenty procesu bolońskiego uznają szkolnictwo wyższe za sektor szczególnie zaangażowany w LLL. Począwszy od komunikatu z Pragi w 2001 roku, poprzez wszystkie następne dokumenty konferencji ministrów i Bologna Follow Up Group, LLL uznawany jest za kluczowy element budowy Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego w kontekstach: równości i spójności społecznej, innowacyjności i budowy społeczeństwa wiedzy, zwiększenia stopnia umasowienia szkół wyższych i innych. W roku 2008 European Universities Association (EUA) wydała Kartę LLL dla uniwersytetów, zachęcając je do budowy strategii LLL i pełnienia roli „integratora” strategii życiowych swych słuchaczy. Dodatkowym impulsem do rozwoju właściwie pojętego uczenia się przez całe życie jest wydana 26 listopada 2012 r. rekomendacja Komisji Europejskiej dotycząca walidacji efektów kształcenia zdobytych poza edukacją formalną i integrowania ich do osiągnięć osoby uczącej się zdobytych w murach instytucji edukacyjnych.

Wszystkie te wytyczne wspiera działalność EUCEN, wydając m.in. zbiory dobrych zasad i praktyk projektowania i wdrażania LLL w uczelniach. W dniach 11-13 czerwca br. organizujemy w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie 46. doroczną konferencję EUCEN (www.eucen2014.eu). Jej tytuł to „Lifelong Learning Universities and European policies on Social Investment”. Współorganizatorami konferencji są Instytut Badań Edukacyjnych, Uniwersytet Gdański oraz PULL. W trakcie konferencji chcemy przedyskutować opisane powyżej zagadnienia: określić rolę uczelni jako nośników inwestycji społecznych w perspektywie uczenia się przez całe życie. Chcemy także zmierzyć się z wyzwaniami związanymi ze wszystkimi wymiarami integracji związanej z działalnością edukacyjną uczelni: od strategii jej rozwoju po strategie życiowe jej słuchaczy; od potrzeb jej otoczenia społecznego po potrzeby jej kadry i jednostek. Mamy nadzieję, że konferencja ta przybliży idee uczenia się przez całe życie polskiemu środowisku akademickiemu.