Istotną zmianą sposobu podziału dotacji z budżetu państwa na zadania związane z kształceniem studentów studiów stacjonarnych, wprowadzoną w tym roku rozporządzeniem ministra nauki i szkolnictwa wyższego z 20 lutego 2013 r. (Dz.U. z 2013 r., poz. 273), było zastąpienie dotychczasowego składnika zrównoważonego rozwoju \(J_i\) , przez składnik dostępności kadry

\[ D_i = { Z_i \over \sum^n_{j=1}{Z_j}} \]

(gdzie

\[ Z_j = {{Sk_j ^{3 \over 2}} \over Sk_j + P_j \times m} \times \sqrt{P_j},\]

$P_j$ jest liczbą nauczycieli akademickich, a \(Sk_j\) jest „sumą kalkulacyjnych liczb studentów” w j– tej uczelni, zdefiniowaną w rozporządzeniu i opisaną w dalszej części artykułu) oraz podniesienie z 0,10 do 0,15 wagi tego nowego składnika, kosztem obniżenia z 0,35 do 0,30 wagi składnika kadrowego w „składnikowej” części dotacji, której waga również została podniesiona z 0,30 do 0,35, kosztem obniżenia z 0,70 do 0,65 stałej przeniesienia z roku poprzedniego. Wpływ nowego składnika na sposób podziału dotacji nie został niestety dostrzeżony w tekście Henryka Miłosza Nowy algorytm opublikowanym w FA 7-8/2013.

Zmiana uzasadniana była m.in. postulatami RGSW (uchwała nr 243/2011 z 8 września 2011 r. oraz stanowisko nr 80/2011 z 13 stycznia 2011 r., w którym sugerowano ewentualne usunięcie $J_i$ z wzoru i podniesienie wag składników studencko-doktoranckiego i kadrowego), podobnie zresztą jak zamiana pierwszej wersji $D_i$ opiniowanej przez RGNiSW (uchwała nr 385/2012 z 11 października 2012 r.) na ostateczną wersję z rozporządzenia. Jednakże, wbrew swojej nazwie, wbrew intencjom deklarowanym przez autorów rozporządzenia w uzasadnieniu jego ostatecznej wersji (m.in. w związku z wyrażonymi w opinii KRASP z 18 października 2012 r. wątpliwościami dotyczącymi uwzględniania studentów studiów niestacjonarnych w podziale dotacji na kształcenie studentów studiów stacjonarnych), a także wbrew intencjom wyartykułowanym w odpowiedziach ministra nauki na interpelacje poselskie (odpowiedź z 29 listopada 2012 r. na interpelację nr 11 136 z 25 października 2012 r.: „Składnik dostępności ma za zadanie premiowanie uczelni, w których poprzez ograniczenie masowości kształcenia zapewnia się lepszą jakość procesu dydaktycznego”, odpowiedź z 5 marca 2013 r. na interpelację nr 13 926 z 25 stycznia 2013 r.: „Konstrukcja składnika dostępności kadry premiuje uczelnie, w których kalkulacyjna liczba studentów i doktorantów przypadających na nauczyciela akademickiego (w tym posiadającego stopień naukowy doktora albo tytuł zawodowy magistra) jest równa parametrowi modelowej dostępności nauczycieli akademickich dla studentów i uczestników studiów doktoranckich określonemu w aktualnie obowiązującym rozporządzeniu na poziomie 13 dla uczelni akademickich oraz 8 dla uczelni zawodowych”) – otóż wbrew temu wszystkiemu nowy składnik dostępności kadry $D_i$ premiuje uczelnie przede wszystkim za zwiększenie liczby studentów i doktorantów, w szczególności studentów i doktorantów studiów niestacjonarnych, przy jednoczesnym pogorszeniu dostępności kadry dla studentów i doktorantów (należy podkreślić, że premia ta jest wypłacana z dotacji na zadania związane z kształceniem studentów studiów stacjonarnych, co rodzi poważne wątpliwości natury prawnej).

W celu zweryfikowania powyższego stwierdzenia proponujemy prześledzenie zmian wartości dotacji przyznawanej średniemu uniwersytetowi klasycznemu (ŚUK) na podstawie $D_i$, spowodowanych zmianą liczb studentów i doktorantów studiów niestacjonarnych, przy założeniach, że w pozostałych uczelniach akademickich liczby studentów, doktorantów i nauczycieli nie ulegają istotnej zmianie, a aktualna wartość $D_i$ dla ŚUK wynosi 0,025 (sens wywodu zupełnie się nie zmieni jeśli założyć, że $D_i$ ma jakąkolwiek inną wartość pomiędzy 0,01 a 0,04). Ponieważ 18 uniwersytetów klasycznych kształciło w 2011 r. ok. 360 tys. studentów i doktorantów na studiach stacjonarnych, prawie 158 tys. studentów i doktorantów na studiach niestacjonarnych i zatrudnia ponad 30 tys. nauczycieli, można założyć, że w ŚUK jest ok. 20 tys. studentów na studiach stacjonarnych – w tym $Ls_{i,1}$ = 11,5 tys. na studiach pierwszego, $Ls_{i,2}$ = 7,7 tys. na studiach drugiego stopnia i $LD_i$ = 800 na studiach doktoranckich, 8,76 tys. na studiach niestacjonarnych, w tym $Lsn_{i,1}$ = 5,1 tys. na studiach pierwszego, $Lsn_{i,2}$ = 3,4 tys. na studiach drugiego stopnia i $Ldn_{i}$ = 260 na studiach doktoranckich, a przeciętna liczba nauczycieli wynosi $P_i$ = 1,7 tys. Liczona wg wzoru z rozporządzenia MNiSW „suma kalkulacyjnych liczb studentów i doktorantów”

wynosi więc 36 430, parametr dostępności kadry \( m_i = {Sk_i \over P_i} \) = 21,43, a liczba punktów w liczniku $D_i$ wynosi $Z_i$ = 4898. Jeden taki punkt dał w roku 2013 każdej uczelni akademickiej ponad 2000 zł w składnikowych 35% dotacji. A zatem w części dotacji dzielonej wg $D_i$ , ŚUK otrzymuje ponad 9,8 mln zł – przy parametrze dostępności kadry $m_i$ = 21,43. Warto zwrócić uwagę, że przy zachowaniu w latach 2014-2017 algorytmu, poziomu finansowania oraz liczb studentów, doktorantów i nauczycieli, ze względu na stałą przeniesienia z roku poprzedniego 0,65, jeden punkt licznika $Z_i$ da kolejno ponad 3300 zł w roku 2014, 4145 zł w roku 2015, 4694 zł w roku 2016 i 5051 zł w roku 2017.

Gdyby w ŚUK 1,7 tys. nauczycieli kształciło tylko studentów i doktorantów na studiach stacjonarnych (a studenci i doktoranci studiów niestacjonarnych w ŚUK trafili do uczelni niepublicznych), to suma kalkulacyjnych liczb studentów i doktorantów dla ŚUK wyniosłaby \(Sk_i^-\) = 28900, parametr dostępności kadry \(m_i^-\) = 17, liczba punktów licznika \(Z_i^-\) = 3972, a część dotacji pozyskana na podstawie \(D_i^-\) wyniosłaby ok. 8 mln zł, tzn. była mniejsza o ok. 1,8 mln zł. Gdyby natomiast w ŚUK przy zatrudnieniu 1,7 tys. nauczycieli podwojono liczby studentów studiów niestacjonarnych na wszystkich poziomach studiów (np. przejmując studentów z uczelni niepublicznych bez naruszenia ograniczenia z art. 163 ust. 2 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym: „W uczelni publicznej liczba studentów studiujących na studiach stacjonarnych nie może być mniejsza od liczby studentów studiujących na studiach niestacjonarnych”), to suma kalkulacyjnych liczb studentów i doktorantów wyniosłaby \(Sk_i^+\) = 43960, parametr dostępności kadry \(m_i^+\) = 25,86, liczba punktów licznika \( Z_i^+\) = 5753, a część dotacji pozyskana na podstawie \(D_i^+\) wyniosłaby prawie 11,5 mln zł, tzn. była większa o prawie 1,7 mln zł.

Zmiany te zilustrowane są na wykresie zależności kwoty dotacji przyznawanej na podstawie $D_i$ od sumy kalkulacyjnych liczb studentów $Sk_i$ przy ustalonym $P_i$ = 1700, krzyżykami leżącymi na lewo i prawo od kwadraciku odpowiadającego wartości $Sk_i$ = 36430 (rysunek 1). Na tym samym wykresie zaznaczono kółeczkiem punkt odpowiadający wartości $Sk_i$ = 22100, przy której parametr dostępności kadry w ŚUK byłby równy modelowemu m = 13. Zauważmy, że dotacja przyznana na podstawie $D_i$ wyniosłaby wtedy ok. 6,2 mln zł, tzn. była niższa o 3,6 mln zł. Zależność kwoty dotacji przyznawanej na podstawie $D_i$ od przeciętnej liczby nauczycieli $P_i$, przy ustalonym $Sk_i$ = 36430 ilustruje rysunek 2. Tu z kolei kółeczkiem zaznaczono punkt odpowiadający wartości $P_i$ = 2802, przy której ŚUK osiągnąłby parametr modelowej dostępności m = 13. Kwota dotacji ŚUK uzyskana na podstawie $D_i$ byłaby wtedy maksymalną osiągalną, ale tylko o 0,3 mln zł większą od dotacji przy zatrudnieniu 1700 nauczycieli, a więc na każdego nowo zatrudnionego nauczyciela przypadłoby 272 zł rocznie. Ponieważ pozyskana na podstawie składnika kadrowego roczna dotacja na nauczyciela z tytułem magistra (z uwzględnieniem przeniesienia z poprzednich lat) nie przekracza 24 tys. zł, a koszty jego rocznego wynagrodzenia przekraczają 30 tys. zł, nie sposób uznać, że uzyskana dzięki $D_i$ premia zachęca ŚUK do zwiększenia zatrudnienia w celu dostosowania go do parametru modelowej dostępności kadry. Na marginesie, wydaje się, że parametr modelowej dostępności m = 13 dla grupy uczelni akademickich został dobrany na podstawie przeciętnej proporcji sumy zwykłych liczb studentów do liczby nauczycieli. Ponieważ to $Sk_i$ występuje we wzorze na $D_i$, bardziej zasadne byłoby dobranie m na podstawie przeciętnej proporcji sumy kalkulacyjnych liczb studentów do liczby nauczycieli.

Charakter zmienności składnika dostępności kadry $D_i$ zależy od wzoru określającego licznik $Z_i$. Gdyby zamiast licznika z rozporządzenia przyjąć licznik

$$ Z_i^m = \frac {\sqrt{Sk_i \times Pi}} {Sk_i + P_i \times m},$$

to odpowiadający mu składnik dostępności kadry $D^m_i$ rzeczywiście premiowałby modelową dostępność kadry dla studentów, ponieważ wtedy wartość $D^m_i$ zależy wyłącznie od proporcji $Sk_i \over P_i$ i jest maksymalna dla par ($Sk_i,P_i$) spełniających warunek ${Sk_i\over P_i} = m$. Zgodne z deklarowaną ideą dostępności kadry dla studentów jest w tym wypadku uwzględnienie studentów studiów niestacjonarnych we wzorze na składnik $D^m_i$. Na rysunkach 3 i 4 zilustrowane są zależności, odpowiednio od $Sk_i$ i od $P_i$, kwoty dotacji uzyskiwanej przez ŚUK na podstawie $D^m_i$, przy założeniach, że dla $Sk_i$ = 36430 i $P_i$ = 1700 wartość $D^m_i$ wynosi odpowiednio 0,02 albo 0,03.

Być może fakt, że składnik $D^m_i$ taką samą kwotą premiowałby dużą uczelnię, w której $Sk_i$ = 60000 a $P_i$ = 3000 oraz małą uczelnię, w której $Sk_i$ = 6000 a $P_i$ = 300, zainspirował przemnożenie $Z^m_i$ przez $Sk_i$, w wyniku czego powstał licznik

$$ Zi = {Sk_i \sqrt{Sk_i \times P_i} \over Sk_i + P_i \times m} $$

i odpowiadający mu składnik $D_i$ z nowego rozporządzenia, stanowiący w istocie dodatkowy składnik studencko-doktorancki, z tym że obejmujący również studentów i doktorantów studiów niestacjonarnych.

Zdaniem autorów, racjonalnym sposobem zróżnicowania kwoty premii za dostępność kadry ze względu na wielkość uczelni będzie pomnożenie licznika $Z^m_i$ przez $\sqrt{P_i}$, tzn. przyjęcie składnika dostępności kadry $D_i^*$ z licznikiem

$$ Z_i^* = {{\sqrt{Sk_i} \times P_i} \over Sk_i+P_i \times m}. $$

Na rysunkach 5 i 6 zilustrowana jest zależność, odpowiednio od $Sk_i$ oraz od $P_i$, kwoty dotacji uzyskiwanej przez ŚUK na podstawie , przy założeniach, że dla $Sk_i$ = 36430 i $P_i$ = 1700 wartość $D_i^*$ wynosi odpowiednio 0,02 albo 0,03. Zwiększanie/zmniejszanie liczby studentów oddalające parametr dostępności $m_i$ od modelowej dostępności m powoduje spadek kwoty dotacji przyznawanej na podstawie $D_i^*$, natomiast zwiększanie liczby nauczycieli powoduje jej wzrost, jednak w malejącym tempie. Dla ŚUK premia za zwiększenie liczby nauczycieli o 1102 (do modelowych 2802) wyniesie odpowiednio około 2,5 – 3,7 mln zł, czyli ok. 2,2 – 3,3 tys. zł na jednego nowo zatrudnionego nauczyciela, podczas gdy zwiększenie zatrudnienia o kolejnych 1102 nauczycieli (powyżej modelowych 2802) daje odpowiednio około 1,6 – 2,4 mln zł, czyli ok. 1,5 – 2,2 tys. zł na każdego nowo zatrudnionego.

A jeśli składnik $D_i$ miałby pozostać w obecnej postaci przy podziale dotacji w kolejnych latach, to raczej powinien nosić nazwę „składnik niedostępności kadry” – jako dość niestandardowa premia dla uczelni za większą liczbę studentów przypadających na jednego nauczyciela akademickiego.