Wielka mapa Wszechświata

Projekt VIPERS (VIMOS Public Extragalactic Redshift Survey – Publiczny przegląd przesunięć ku czerwieni) prowadzony na multispektrografie VIMOS ma na celu stworzenie największej w historii trójwymiarowej mapy, ukazującej obraz Wszechświata sprzed 7 miliardów lat. Międzynarodowy zespół astronomów, w którego skład wchodzą polscy naukowcy z Uniwersytetu Jagiellońskiego, Narodowego Centrum Badań Jądrowych w Warszawie, Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach oraz polscy badacze przebywający na stażach zagranicznych (m.in. w Japonii), wykonał za pomocą jednego z teleskopów Europejskiego Obserwatorium Południowego (ESO) pomiary odległości do 55 tys. odległych galaktyk.

Mapa stworzona w ramach VIPERS-a pozwoli zobaczyć kosmos w epoce, w której dominująca w nim dziś ciemna energia dopiero zaczynała odgrywać główną rolę. Astronomowie są przekonani, że finalna wersja przeglądu, który powinien zostać ukończony w ciągu najbliższych dwóch lat, z danymi o 100 tys. odległych galaktyk, zbliży nas do poznania natury ciemnej energii.

Na mapie zobaczyć też można skomplikowaną trójwymiarową sieć odległych galaktyk. W jej węzłach tkwią gromady galaktyk, łączą je „ściany i włókna”, a pomiędzy nimi znajdują się olbrzymie kosmiczne pustki. Jednym z nierozwiązanych problemów astrofizycznych jest ewolucja galaktyk. Mają one różne kształty, niektóre są spiralne, inne eliptyczne; różnią się kolorem, wielkością i jasnością. Własności galaktyk nie są do końca kwestią przypadku i zależą od ich położenia w przestrzeni. Astronomowie nie są pewni jak i w jakim tempie powstawały różne typy galaktyk oraz w jaki sposób ich położenie w kosmicznej sieci wpłynęło na ich narodziny i ewolucję. Jest szansa, że dzięki najnowszym obserwacjom uda się zbliżyć się do rozwiązania tej zagadki. Już teraz można zauważyć, że obserwowana dzisiaj segregacja typów galaktyk istniała już w czasach, gdy Wszechświat był dwa razy młodszy.

Dzięki danym dostarczanym przez przegląd VIPERS możliwe jest również opracowanie nowych i efektywnych narzędzi, pozwalających na automatyczną klasyfikację obiektów astrofizycznych, które mogą być wykorzystane przy tworzeniu kolejnych przeglądów spektroskopowych.

VIPERS jest jednym z tzw. Wielkich Programów (Large Programms) Europejskiego Obserwatorium Południowego, międzynarodowej organizacji krajów europejskich, powołanej w celu budowy i utrzymywania obserwatoriów astronomicznych na półkuli południowej. Do największych przedsięwzięć ESO należy VLT (Very Large Telescope) – tak naprawdę zespół czterech teleskopów, z których każdy ma średnicę zwierciadła równą 8,2 m. Projekt VIPERS realizowany jest właśnie na jednym z teleskopów VLT. Polska stara się o wejście do ESO.