Arktyczne problemy

Po raz pierwszy kongres arktyczny The Arctic Science Summit Week odbył się naszym kraju, w Krakowie (13-19 kwietnia 2013). Doroczne spotkanie organizacji zajmujących się koordynacją badań naukowych w Arktyce organizowane jest od 1999 r. z inicjatywy International Arctic Science Committee. Z polskiej strony ASSW zorganizowany został przez Komitet Badań Polarnych PAN oraz Polskie Konsorcjum Polarne. Była to największa i najpoważniejsza w historii nauki polskiej światowa konferencja polarna. Wzięło w niej udział niemal 400 uczestników z 26 krajów.

Sympozjum odbyło się pod hasłem The Arctic Hub – Regional and Global Perspectives (Węzeł arktyczny z perspektywy regionalnej i globalnej) . Arktyka to region o unikalnych warunkach środowiskowych oraz specyficznym układzie społeczno-ekonomicznym, silnie uzależnionym od czynników naturalnych, który obecnie podlega coraz gwałtowniejszym przemianom. Zmiany te, u podłoża których leży głównie ocieplanie się klimatu, mają wpływ na funkcjonowanie niższych szerokości geograficznych. To, co dzieje się w „węźle arktycznym”, ma regionalne i globalne implikacje środowiskowe, gospodarcze i polityczne. Topnienie lodu morskiego powoduje wzrost poziomu morza i groźbę zalania terenów nadmorskich na wszystkich kontynentach. Z drugiej strony mniej lodu w lecie oznacza otwarcie niedostępnych do niedawna szlaków żeglugowych na północy Rosji, Kanady i Alaski, co przekłada się na strategie rozwoju międzynarodowego transportu morskiego.

Sesje tematyczne obejmowały szerokie spektrum dziedzin, od klimatologii i glacjologii, przez oceanologię i zagadnienia związane z tundrą, do nauk społecznych. Odbyły się też sesje interdyscyplinarne, poświęcone perspektywom rozwoju i ochrony Arktyki. Z wyników najnowszych badań przedstawionych w trakcie sympozjum wynika, iż Arktyka ociepla się szybciej niż zakładały modele sprzed kilku-kilkunastu lat. Dyskutowano zatem nad strategiami, które ludziom żyjącym w tych rejonach pozwolą przystosować się do nowych warunków, omawiano kwestię ochrony zwierząt i roślin, analizowano nowe prognozy na przyszłość.

Nowością w porównaniu do wcześniejszych ASSW była sesja na temat korzyści, jakie dla nauki mogą płynąć ze znajomości tradycyjnej wiedzy rdzennej ludności arktycznej. Mieszkańcy Arktyki, w dużej mierze żyjący z myślistwa, rybołówstwa i hodowli zwierząt – głównie reniferów, są bezpośrednio zależni od „kaprysów przyrody”, stąd ich potrzeba dogłębnego zrozumienia procesów rządzących przyrodą. Bogata wiedza ludów Północy, przekazywana z pokolenia na pokolenie, okazała się już niejednokrotnie niezwykle cenna, korygując hipotezy uczonych z zachodniego świata. Rdzenni mieszkańcy Arktyki byli również często pierwszymi, którzy dostrzegali symptomy zmian w roślinności, pogodzie, zachowaniu zwierząt.

Po raz pierwszy odbył się panel polityczny Arctic Dialogue, Science-Policy Interface . Dyskutowano na nim główne wyzwania towarzyszące pracom nad ochroną i rozwojem Dalekiej Północy. W przeciwieństwie do Antarktyki, będącej terytorium międzynarodowym, poszczególne części Arktyki należą do konkretnych państw. Uczestnicy panelu zgodzili się, że podstawą strategii państw arktycznych w zakresie gospodarowania Arktyką powinny być rzetelne wyniki badań i obserwacji naukowych, a komunikacja między badaczami a politykami jest kluczowa dla skutecznego działania. Podkreślano również znaczenie i potrzebę dialogu oraz wymiany doświadczenia między naukowcami a lokalnymi społecznościami arktycznymi, a także kształcenia młodego pokolenia naukowców.

Polscy uczeni stanowili jedną czwartą uczestników kongresu. Dokonania polskich badaczy widoczne były w wielu dziedzinach, m.in. glacjologii – zespoły z Uniwersytetu Śląskiego oraz Instytutu Geofizyki PAN są liderami projektowania międzynarodowego programu badań lodowców arktycznych uchodzących do morza. Przedstawiciele Polski zasiadają również w radzie IASC oraz aktywnie działają w jego grupach roboczych.

Organizatorzy ASSW 2013 położyli nacisk na aktywny udział młodych naukowców. Ponad 1/3 uczestników stanowili badacze u progu kariery: doktoranci, studenci, młodzi doktorzy. Preferencyjne warunki dla nich obejmowały m.in. niższe wpisowe. Współpraca z Fundacją na rzecz Nauki Polskiej pozwoliła dofinansować udział w konferencji 15 wybitnym młodym uczonym z Polski. Troje autorów najlepszych posterów, wśród nich dr Monika Kędra z Instytutu Oceanologii Polskiej Akademii Nauk, zostało nagrodzonych zwolnieniem z opłaty konferencyjnej podczas kolejnego ASSW, który odbędzie się w 2015 roku w Japonii.