6 grudnia 2012 r. odbył się Kongres Akademickich Biur Karier i jednostek uczelnianych odpowiedzialnych za monitoring zawodowych losów absolwenta Monitorowanie karier zawodowych absolwentów – dobre praktyki , zorganizowany przez Ministerstwo Nauki
i Szkolnictwa Wyższego, Uniwersytet Warszawski oraz Rzecznika Praw Absolwenta. Głównym celem przedsięwzięcia była wymiana dobrych praktyk oraz omówienie problemów w zakresie wdrażania systemu monitoringu przez uczelnie. Ideą zorganizowanego po raz pierwszy Kongresu było też umożliwienie wspólnej dyskusji przedstawicielom Akademickich Biur Karier. Ważnym kontekstem spotkania były rozpoczęte tydzień wcześniej konsultacje społeczne projektu założeń nowelizacji Ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym uwzględniającego propozycję wprowadzenia upoważnienia do wydania rozporządzenia określającego „sposób monitorowania karier absolwentów”.

Monitorowanie losów absolwenta: dobre i złe praktyki

Warto przypomnieć, że nowelizacja Ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym z dnia 18 marca 2012 r. wprowadziła obowiązek monitorowania zawodowych losów absolwenta. Przepisy rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 29 września 2011 r. w sprawie warunków oceny programowej i oceny instytucjonalnej natomiast traktują monitorowanie zawodowych losów absolwenta jako jeden z istotnych elementów wewnętrznego systemu zapewniania jakości kształcenia. Przewiduje ono bowiem, że elementem oceny programowej będzie ocena „dostosowania efektów kształcenia do potrzeb rynku pracy” w tym m.in. „wykorzystania wyników monitorowania karier zawodowych absolwentów”.

Do Rzecznika Praw Absolwenta napływały w ostatnim czasie liczne sygnały świadczące o problemach uczelni we wdrażaniu obowiązku monitorowania zawodowych karier absolwenta. Stale pojawiają się także pytania dotyczące interpretacji przepisów ustawy odnoszących się do monitorowania. W niektórych uczelniach obowiązek monitorowania jest realizowany w sposób fasadowy: umieszczenie w Internecie ankiety, bez kontroli kto i ile razy ją wypełnia, trudno uznać za rzetelne monitorowanie, brak też często powiązania wyników monitorowania z wewnętrznym systemem zapewniania jakości kształcenia. Nawet jednak te uczelnie, które rzetelnie starają się wywiązać z  obowiązku monitorowania, borykają się z problemem niskiego odsetka odpowiedzi na ankiety. Spada on gwałtownie wraz z upływem czasu od graduacji. Niektóre uczelnie zauważają ten problem i próbują mu zaradzić np. poprzez zadbanie o aktualność baz danych teleadresowych studentów czy wykorzystując rozmaite okazje do podtrzymania kontaktu z absolwentami. Wysiłki te są godne pochwały. Zazwyczaj trudno jednak, przy zastosowaniu metodologii badań ankietowych studentów, uniknąć problemu autoselekcji do próby czy uzyskać taki odsetek odpowiedzi, który pozwala mówić o reprezentatywności badania. Z systemowego punktu widzenia, istotnym mankamentem obecnego systemu monitorowania losów absolwentów jest z kolei to, że wyniki monitorowania, uzyskiwane przez poszczególne uczelnie, nie mogą służyć kandydatom na studia pragnącym uzyskać informację o perspektywach zatrudnienia po ukończeniu danego kierunku czy uczelni. Uczelnie bardzo rzadko podają do publicznej wiadomości rzetelną analizę wyników monitoringu - najczęściej wyniki nie są publicznie dostępne. Niektóre uczelnie próbują też, prezentując dane w sposób wybiórczy, używać wyników monitoringu tylko do celów marketingowych. Ułomność wyników monitoringu jako źródła informacji dla kandydatów jest jednak przede wszystkim pokłosiem braku ich porównywalności, która jest nieunikniona jeśli każda uczelnia stosuje do monitoringu własną metodologię. Nie można też przy tym wszystkim zapomnieć o problemach z zasobami, zarówno finansowymi jak i ludzkimi z  którymi borykają się jednostki odpowiedzialne za monitoring w uczelniach. Bardzo często realizacja monitoringu powierzana jest Akademickim Biurom Karier, które jednakże nie otrzymują z tego tytułu odpowiedniego wsparcia. Pracownicy Akademickich Biur Karier są przecież przede wszystkim powołani do tego, by stanowić łącznik pomiędzy studentami i absolwentami a pracodawcami. Nie muszą przy tym być socjologami dysponującymi umiejętnościami w zakresie projektowania i wykonywania badań społecznych.

Dlatego też założeniem Kongresu było wyjście naprzeciw tym problemom, zaprezentowanie wybranych dobrych praktyk w zakresie monitorowania, jak również stworzenie możliwości dyskusji wśród osób bezpośrednio zaangażowanych w monitoring w poszczególnych uczelniach. Intencją organizatorów nie było zaprezentowanie wzorcowych systemów w kraju, które inne uczelnie powinny automatycznie wprowadzić u siebie. Natomiast każda z zaprezentowanych metodologii stanowi istotną wartość dodaną w postaci np. bardzo aktywnego utrzymywania kontaktu z absolwentami, czego efektem jest stosunkowo wysoki odsetek odpowiedzi na ankiety, autentycznego powiązania wyników monitoringu z wewnętrznym systemem zapewniania jakości kształcenia, pełnej jawności wyników, czy uzupełniania badań ankietowych badaniami jakościowymi oraz wykorzystującymi dane z rejestrów publicznych, zbierane drogą administracyjną.

Wystąpienia gości

Kongres Akademickich Biur Karier otwarty został przez Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego, prof. Barbarę Kudrycką, która w swoim wystąpieniu podkreśliła rosnącą rolę biur karier w kontekście reformy szkolnictwa wyższego, jak również wyzwań w zakresie wchodzenia absolwentów na rynek pracy. Dużą część swojego wystąpienia Pani Minister poświęciła tematowi przewodniemu Kongresu, mówiąc, że wyniki monitoringu „muszą być jawne, rzetelne i miarodajne, gdyż są dla uczelni podstawowym narzędziem unowocześniania programów studiów, ich uzupełniania i dostosowania do wymogów rynku pracy”. Pani Minister wyjaśniła też, że intencją zapisów dotyczących monitoringu w konsultowanych założeniach do nowelizacji ustawy Prawo o Szkolnictwie Wyższym jest uzyskanie porównywalnych w skali kraju danych. Wagę rzetelności i porównywalności wyników monitoringu podkreślił także Rektor Uniwersytetu Warszawskiego, prof. Marcin Pałys.

Podczas sesji otwierającej Rzecznik Praw Absolwenta przytoczył założenia unijnej agendy modernizacji szkolnictwa wyższego, podkreślające duże znaczenie monitorowania zawodowych losów absolwenta dla podnoszenia jakości kształcenia. Zaprezentowane zostały także dane nt. monitorowania przez uczelnie losów absolwentów w Europie według stanu na 2010 r. (według danych z raportu TRACKIT opublikowanego przez Europejskie Stowarzyszenie Uniwersytetów). Wyraźnie słaba pozycja Polski w tym zestawieniu pokazała, że wprowadzenie do ustawy monitorowania przez uczelnie losów swoich absolwentów jako obowiązku było rozwiązaniem wskazanym.

Podczas Kongresu zaprezentowało się pięć uczelni: Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Akademia Górniczo-Hutnicza, Politechnika Łódzka oraz Państwowa Wyższa Szkoła Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży. Uniwersytet Warszawski zaprezentował założenia i dotychczasowe wyniki kompleksowego, pilotażowego projektu monitorowania zawodowych losów absolwenta, realizowanego na zlecenie Instytutu Badań Edukacyjnych, składającego się z trzech uzupełniających się modułów: 1) analizy danych z rejestrów: IRK, USOS, ZUS, która umożliwia odkrycie obiektywnych faktów statystycznych nt. losów absolwentów w podziale na wydziały, kierunki, a nawet specjalności studiów, a jednocześnie uniemożliwia identyfikację konkretnych osób 2) badań jakościowych (dot. m.in. oczekiwań pracodawców) oraz 3) badania ankietowego, które umożliwia uchwycenie subiektywnych, „miękkich” aspektów losów absolwentów (np. ich opinii o przydatności programu studiów do wykonywanej pracy) i pozwala uzupełnić „twarde fakty” uzyskane z ZUS. Uniwersytet Mikołaja Kopernika przedstawił efekty badań ankietowych prowadzonych wśród absolwentów w momencie ukończenia studiów oraz pół roku od ich ukończenia. Ponadto zaprezentowane zostały wyniki badań przeprowadzonych wśród pracodawców nt. zapotrzebowania na kompetencje. Akademia Górniczo-Hutnicza zaprezentowała efekty badań prowadzonych metodą ankietową wśród absolwentów I stopnia do miesiąca po obronie oraz wśród absolwentów II stopnia po pół roku oraz po trzech latach. AGH w sposób widoczny powiązała monitoring z wewnętrznym systemem zapewniania jakości kształcenia, a jego wyniki mają wpływ na decyzje dotyczące naboru na poszczególne kierunki studiów oraz kształtu programów studiów. Politechnika Łódzka zaprezentowała system monitorowania losów absolwenta realizowany ze środków PO KL - zaawansowany system elektronicznych badań ankietowych przeprowadzanych wśród zarejestrowanych w systemie absolwentów PŁ. Państwowa Wyższa Szkoła Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży zaprezentowała wyniki badań ankietowych prowadzonych wśród absolwentów uczelni. Ostatnim wystąpieniem była prezentacja p. Moniki Krasińskiej, Dyrektor Departamentu Orzecznictwa, Legislacji i Skarg Biura GIODO, która przedstawiła zasady ochrony danych osobowych w kontekście monitoringu.

Uczestnicy o wyzwaniach dla monitorowaniu losów absolwenta

W czasie dyskusji wielu uczestników podkreślało potrzebę stworzenia narzędzia, czy też metodologii, które pozwoliłyby na porównywanie wyników monitorowania w skali kraju, zwłaszcza w zakresie sytuacji absolwentów na rynku pracy po poszczególnych kierunkach i poszczególnych uczelniach, a także potrzebę stworzenia ogólnych wytycznych dotyczących prowadzenia monitoringu (np. ułatwiających zapewnienie odpowiedniej ochrony danych osobowych). Świadczy to o potrzebie uzupełnienia obowiązujących przepisów w zakresie monitorowania, uwzględnionej w założeniach nowelizacji ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym. Jednocześnie uczelnie podkreślały silną wolę kontynuowania już rozpoczętych działań w zakresie monitoringu, które dostosowane są do specyfiki poszczególnych uczelni.

Interesującym wnioskiem z dyskusji są też dobre rezultaty współpracy w zakresie monitorowania absolwentów uczelni o określonym profilu. Taką współpracę podjęło przede wszystkim 19 uczelni artystycznych, które łączy specyfika prowadzonych przez nie studiów, przekładające się na wyjątkowe więzi absolwentów z uczelnią. Uczestnicy byli też szczególnie zainteresowani wybranymi rozwiązaniami stosowanymi przez poszczególne prezentujące się uczelnie, które mogłyby być uwzględnione także w innych uczelniach.

Kongres Akademickich Biur Karier nie był oczywiście pierwszym forum debaty na temat monitorowania zawodowych losów absolwenta organizowanym po wejściu w życiu reformy szkolnictwa wyższego. Było to jednak przedsięwzięcie wyjątkowe, jako że spotkało się z dużym zaangażowaniem ze strony instytucji sektora akademickiego i władz publicznych. Ponadto, termin wydarzenia doskonale wpasował się w konsultacje społeczne projektu założeń nowelizacji Ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym. Należy się więc spodziewać, że niektórzy przedstawiciele Akademickich Biur Karier uczestniczący w Kongresie zechcą się podzielić swoimi wynikającymi ze spotkania przemyśleniami nt. propozycji wydania rozporządzenia w sprawie monitoringu właśnie w ramach konsultacji społecznych.

Perspektywy

Kongres udowodnił też, że współpraca między biurami karier w kraju ma bardzo duży potencjał. W Kongresie wzięło udział około 170 uczestników, w tym przedstawiciele około 110 biur karier z 47 miast Polski. W spotkaniu uczestniczyli również przedstawiciele instytucji sektora szkolnictwa wyższego oraz instytucji odpowiedzialnych za kształtowanie polityki zatrudnienia. Oczekiwania wobec biur karier w ostatnim czasie znacznie wzrosły, co wynika chociażby z ducha reformy szkolnictwa wyższego. Stawia ona bowiem na wzmocnienie powiązań uczelni z rynkiem pracy, jak również podejmowanie inicjatyw ułatwiających wchodzenie absolwentów na rynek pracy. Z tych właśnie powodów podjęto już decyzję o kontynuacji inicjatywy i organizacji kolejnej edycji Kongresu w 2013 r. 