W zmienionym po II wojnie światowej układzie geopolitycznym pojawiły się nowe ośrodki akademickie – w Toruniu, Łodzi, Wrocławiu. Powołano w nich nie tylko nowe uniwersytety i politechniki, ale i nowe albo przebudowane towarzystwa ogólne z ambicjami akademickimi.

Komitet Założycielski Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego zaczął działać w marcu 1946 roku. W jego skład weszli ci członkowie PAU, TNW, ANT oraz rozwiązanego w 1944 roku TN we Lwowie, którzy podjęli pracę we Wrocławiu. Uruchomiono WrTN 10 czerwca 1946 roku, równocześnie z inauguracją uniwersytetu i politechniki. Założyciele dokonali wyborów uzupełniających. Komitetowi Założycielskiemu przewodniczył z urzędu rektor Stanisław Kulczyński. Jego też obrano na prezesa WrTN. Funkcję sekretarza generalnego pełnił Hugo Steinhaus (do 1947), a następnie Bolesław Olszewicz (do 1955). Statut Towarzystwa wpisano do rejestru Urzędu Wojewódzkiego (6 IX 1947). Wprowadzono typowe kategorie członków: zwyczajni, honorowi, wspierający – bez wyodrębniania członków „miejscowych”. Pominięto numerus clausus, a cenzus dorobku miał postać poszerzoną: „osoby pracujące naukowo i posiadające znaczniejszy dorobek naukowy”. Członkami honorowymi mogli być tylko „wybitni uczeni”. Członkowie wspierający to osoby fizyczne bądź prawne przekazujące Towarzystwu „świadczenia materialne”. Zrezygnowano w WrTN ze składek członkowskich, choć model Towarzystwa zakładał samofinansowanie. Wyodrębniono aż sześć wydziałów: Nauk Filologicznych, Historyczno-Filozoficznych, Społecznych, Matematycznych i Przyrodniczych, Lekarskich oraz Technicznych. W komisjach mogły działać z tytułem „współpracownika” osoby spoza grona członków WrTN. Powołano przy wydziałach komisje: Śląska (1947), Historii Sztuki (1948), Historii Kultury Materialnej (1949). Przewidywano możliwość powoływania sekcji przy wydziałach oraz „zakładów badawczych”. Do członków Zarządu wliczano skarbnika i jego zastępcę, a pomijano sekretarzy wydziałów. Statutowo wyodrębniano Prezydium Zarządu, mające prawo uchwał „w przypadkach niecierpiących zwłoki”, z wyłączeniem akceptacji darowizn, zapisów i subwencji oraz zmian w regulaminach. W majątku Towarzystwa wyodrębniano nienaruszalny „fundusz zakładowy” oraz czynny „fundusz obrotowy”. Publikowano „Sprawozdania” oraz „Prace” w seriach: A. humanistyczna i B. nauk ścisłych. W roku 1947 opublikowano 16 tytułów wydawniczych, w 1948–25, w 1949–31, ale w 1950 tylko 13, co świadczyło o nadchodzącym kryzysie. W sumie projektowano Towarzystwo bez sentymentów lwowskich, czysto funkcjonalnie. Podobne były działania WrTN, zwłaszcza zewnętrzne (stąd niechęć do udziału w pracach Komitetu Porozumiewawczego Towarzystw Akademickich).

W Łodzi przeprowadzono akademizację Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Te założono 15 stycznia 1937 roku. Działało przed i po wojnie poprzez posiedzenia sekcji: Nauk Matematyczno-Przyrodniczych oraz Nauk Humanistycznych. Prezesem był Teodor Vieweger, rektor WWP. Nadzwyczajne Walne Zebranie TPN uchwaliło zmianę nazwy i nowy statut 4 marca 1946 roku. Tymczasowy Zarząd ŁTN powołał pierwszych członków wydziałów: Językoznawstwa, Nauki o Literaturze i Filozofii, Nauk Historycznych i Społecznych oraz Nauk Matematyczno-Przyrodniczych. Wydziały rekomendowały Zarządowi kolejnych kandydatów na członków. Pierwsze Ogólne Zebranie Administracyjne ŁTN odbyło się 12 maja 1946 roku. Na prezesa obrano Mariana Grotowskiego, sekretarzem generalnym został Jan Dylik, współautor projektu statutu ŁTN i powojenny członek Tymczasowego Zarządu. W czasie kolejnego Ogólnego Zebrania Administracyjnego (30 XI 1946), w drodze tajnego głosowania, wybrano nowy skład Zarządu. Prezesem został Tadeusz Kotarbiński, sekretarzem generalnym – nadal Jan Dylik. W skład Zarządu włączono też przewodniczących i sekretarzy wydziałów. Powołano Komisję Rewizyjną. Statut Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, wpisany do rejestru stowarzyszeń i związków Zarządu Miejskiego decyzją Prezydenta m. Łodzi z 24 stycznia 1948 roku, przyjmował jako cel tylko „rozwój i popieranie badań naukowych”. Działalność ta „rozciąga się na całą Polskę”. Cel osiągano dzięki temu, że ŁTN „a) urządza zebrania naukowe, b) ogłasza drukiem prace naukowe, c) dostarcza środków do prowadzenia badań naukowych, d) ogłasza konkursy na tematy naukowe i przyznaje nagrody, e) urządza wykłady i odczyty, f) utrzymuje bibliotekę, g) utrzymuje zakłady badawcze oraz zbiory naukowe itp., h) utrzymuje stosunki naukowe z analogicznymi Towarzystwami”. W statucie dodawano nowy Wydział Nauk Technicznych (na wzór WrTN). Towarzystwo miało osobowość prawną. Rozróżniano członków czynnych i korespondentów, dzieląc ich na miejscowych i zamiejscowych, oraz członków nadzwyczajnych. Nie był to podział proporcjonalny – w 1950 roku ŁTN miało 93 członków miejscowych i tylko 8 zamiejscowych, co świadczyło o regionalnej formule działania. Taki był też profil zainteresowań badawczych. Wybierani być mogli tylko „uczeni i badacze”. Ustalono wydziałowy numerus clausus : członkowie czynni miejscowi – 25, zamiejscowi – 10, korespondenci – analogicznie. Członkami nadzwyczajnymi zostawali ci członkowie TPN, którzy nie zostali wybrani do ŁTN. Była to kategoria wygasająca. Do zgłaszania kandydatów na członków wymagano dwóch rekomendacji od członków czynnych miejscowych. Wydział głosował tajnie, większością 3/4 obecnych. Po akceptacji Zarządu ostatecznie wybierało członków Ogólne Zebranie Administracyjne. Statutowo obok Zarządu wyodrębniano Prezydium Towarzystwa, złożone z funkcyjnych członków Zarządu. Kadencja władz była trzyletnia. Sekretarzowi generalnemu podporządkowywano Biuro ŁTN, rachunkowość, kasę, projekty sprawozdań, protokoły, a także sprawy wydawnictw ŁTN (początkowo były to tylko Sprawozdania z czynności i posiedzeń ). Rozróżniano zebrania naukowe i administracyjne oraz doroczne zebrania uroczyste (10 XII). Towarzystwo działało więc w rytmie roku kalendarzowego, a nie akademickiego. Nie przewidziano składek członkowskich. Cały model Towarzystwa miał charakter funkcjonalny.

Działalność nowych towarzystw akademickich była lokowana między tradycją, reprezentowaną przez PAU i TNW, a polityką, determinowaną przez Ministerstwo Oświaty. Gdy w epoce I Kongresu Nauki Polskiej pojawiły się wobec towarzystw ogólnych tendencje likwidatorskie, co wiązano z powstaniem państwowej PAN, towarzystwa ogólne znalazły się w stanie permanentnego kryzysu i demagogii popularyzatorskiej. Nadal jednak odgrywały rolę integracyjną w swoim ośrodku akademickim.