Po ubiegłorocznej przerwie wróciliśmy do tradycji odbywania regularnych wspólnych posiedzeń Prezydiów KRASP i PAN. W tegorocznym spotkaniu, które odbyło się w pierwszych dniach lipca w Domu Pracy Twórczej PAN w Wierzbie, uczestniczyła także grupa senatorów RP – członków Komisji Edukacji, Nauki i Sportu z jej przewodniczącym – prof. Kazimierzem Wiatrem.

Znaczna produktywność spotkania, mierzona choćby liczbą przyjętych dokumentów, była przede wszystkim wynikiem tego, że ostatnio uzbierało się trochę problemów wymagających rozwiązania, a przynajmniej wskazania kierunków działania. Do dyżurnych tematów, takich jak niski poziom finansowania badań naukowych, doszły tematy nowe – związane z wprowadzeniem ustaw reformujących system badań naukowych, a całkiem niedawno – także system szkolnictwa wyższego.

Sytuację powstałą w wyniku dokonanych zmian legislacyjnych scharakteryzował członek PAN – prof. Piotr Węgleński w wystąpieniu o nieco prowokacyjnym tytule Krajobraz po bitwie, czyli konsekwencje przyjętych przez Sejm ustaw dotyczących nauki i szkolnictwa wyższego . Zdaniem prelegenta, istotną wadą tych ustaw jest to, że „ich autorzy, powołując się wielokrotnie na autonomię środowiska, podjęli próbę uregulowania wszystkich, nawet najmniej ważnych elementów życia akademickiego”. W ocenie prof. Węgleńskiego ustawy zawierają sporo rozwiązań, które mają szansę poprawić funkcjonowanie szkół wyższych i instytutów naukowych, ale zawierają też sporo mankamentów, z których najważniejsze to brak gwarancji przyzwoitego finansowania nauki i szkolnictwa oraz przeregulowanie systemu. W związku z tym trudno zgodzić się z przesłaniem pojawiających się w mediach komentarzy, oceniających fakt ogłoszenia ustaw jako wielki sukces, który spowoduje natychmiastowe podniesienie poziomu znajdującego się jakoby w stanie zapaści systemu nauki i szkolnictwa wyższego w Polsce. Na tle zarysowanego „krajobrazu po bitwie” przedstawione zostały postulaty określające, czego środowisko naukowe powinno domagać się od władz ministerialnych w związku z wprowadzaniem w życie nowych ustaw i co należałoby w nich poprawić.

Przedmiotem wspólnych obrad był przedłożony niedawno przez ministerstwo i przekazany KRASP i PAN do zaopiniowania (w terminie dwóch tygodni!) projekt Krajowego Programu Badań. Nie podejmując próby wskazania licznych mankamentów dostrzeżonych w treści tego dokumentu, prezydia – we wspólnie przyjętym stanowisku – skoncentrowały się na ocenie sposobu przygotowania tego projektu. Podkreśliły przede wszystkim strategiczny charakter tego programu (zatwierdza go Rada Ministrów), wymagający odniesień do strategii horyzontalnych, przygotowywanych dopiero przez rząd, a zwłaszcza do strategii rozwoju kapitału ludzkiego, kapitału społecznego i innowacyjności. Zebrani wskazali ponadto, że – zgodnie z delegacją ustawową – projekt Krajowego Programu Badań opracowuje minister nauki i szkolnictwa wyższego po zasięgnięciu opinii ustawowych instytucji i organizacji reprezentatywnych dla środowiska akademickiego i naukowego; zasięgniecie tych opinii powinno zatem nastąpić przed podjęciem prac nad projektem Programu. Negatywnie oceniliśmy też procedurę „konsultacji”, zakładającą, że opinia na temat projektu tak ważnego dokumentu powinna być przygotowana w ciągu 14 dni, a brak takiej opinii oznacza jego akceptację. W związku z tym w konkluzji sformułowaliśmy oczekiwanie na inicjatywę, która otworzyłaby publiczną debatę nad założeniami przyszłego projektu Krajowego Programu Badań.

Wspomniałam wcześniej o tematach „dyżurnych”, dotyczących finansów. W ramach zajmowania się właśnie takimi tematami prezydia sformułowały wspólne stanowisko domagające się zrealizowania publicznej deklaracji prezesa Rady Ministrów z 16 kwietnia 2008, co powinno oznaczać przyjęcie – w opracowywanej przez rząd strategii rozwoju kapitału ludzkiego – założenia o podniesieniu w latach 2012-2016 nakładów z budżetu państwa na naukę i szkolnictwo wyższe do poziomu 2 proc. PKB.

Oprócz niedostatków finansowych jedną z istotnych bolączek trapiących instytucje naukowe jest konieczność zmagania się z przepisami ustaw dotyczących finansów publicznych i zamówień publicznych. W przyjętym wspólnie stanowisku wskazaliśmy na niedostosowanie przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych do specyfiki projektów naukowych, co ogranicza skuteczność prowadzenia badań, a niekiedy zmusza do zaniechania ich podejmowania. Wyrażając przekonanie o pilnej potrzebie zmodyfikowania trybu przeprowadzania przetargów w instytucjach naukowych, zwróciliśmy się do rządu i parlamentu o pilną nowelizację ustawy dotyczącej zamówień publicznych.

Podobne przesłanie niesie podjęta przez obradujące już samodzielnie Prezydium KRASP uchwała, która postuluje dokonanie odpowiednich zmian w przepisach ustawy o finansach publicznych tak, aby uwzględniały one specyfikę szkół wyższych, które nie powinny być traktowane w ten sam sposób, jak zwykłe przedsiębiorstwa.

Trwają wakacje. W związku z tym życzę wszystkim czytelnikom „Forum” udanych urlopów. Odpoczywajmy i nabierajmy sił, bo już wkrótce czeka całą społeczność akademicką duży wysiłek; nieuchronnie zbliża się bowiem czas wprowadzania w życie przepisów znowelizowanej ustawy i towarzyszących jej aktów wykonawczych. ☐