Rok 2010 był kolejnym, trzecim już rokiem pracy Państwowej Komisji Akredytacyjnej obecnej kadencji. PKA kontynuowała badanie jednego z najbardziej rozbudowanych systemów szkolnictwa wyższego w Europie, diagnozując zmiany, jakim podlega w długotrwałym procesie transformacji rozpoczętym szybkim i znacznym wzrostem liczby szkół wyższych (tworzenie uczelni niepublicznych oraz państwowych wyższych szkół zawodowych), jednocześnie promując działania zmierzające do ustanowienia efektywnego sprzężenia zwrotnego: szkolnictwo wyższe (wysoka jakość i efektywność kształcenia) – nowoczesna, innowacyjna gospodarka (rozwój społeczno ekonomiczny). Komisja przekazuje ministrowi właściwemu do spraw szkolnictwa wyższego i innym ministrom nadzorującym szkoły wyższe obszerne raporty z wizytacji przeprowadzonych przez zespoły oceniające PKA, umożliwiające nie tylko systematyczne i szczegółowe poznawanie sytuacji w poszczególnych uczelniach w kontekście jakości oferowanego w nich kształcenia, ale również dających obraz rzeczywistego stanu całej sfery szkolnictwa wyższego. Będąc ważnym elementem systemu zapewnienia jakości kształcenia w polskim szkolnictwie wyższym, komisja od kilku lat ze szczególną uwagą monitoruje budowanie w uczelniach wewnętrznych mechanizmów zapewnienia wysokiej jakości kształcenia. Czuwa, aby uczelnie, autonomiczne w ustalaniu koncepcji nauczania i wszystkich aspektów jej realizacji, respektowały podstawowe wymogi określone prawem, a jednocześnie stymuluje je do podejmowania kreatywnych działań zmierzających do podnoszenia jakości i efektywności kształcenia.

Wyniki prac komisji pozwalają na stwierdzenie, że w uczelniach dokonuje się proces oczekiwanych, pozytywnych zmian dotyczących jakości kształcenia, które są wynikiem nie tylko konsekwentnej działalności PKA jako gremium oceniająco-doradczego, lecz także stopniowej, ale ciągłej ewolucji podejścia zarówno władz szkół wyższych i kadry akademickiej, jak i studentów do tego zagadnienia.

Oceny i wnioski

W 2010 r. komisja przeprowadziła 629 ocen jakości kształcenia na określonych kierunkach i poziomach studiów (w pierwszych 2 latach bieżącej kadencji łącznie 955 ocen), a odstąpiła lub zawiesiła dokonanie oceny w 43 przypadkach (w latach 2008-2009 w 74). Wzrost liczby ocenionych jednostek wynikał nie tylko z systematycznie zwiększającej się liczby tych, w których zakończono pierwszy cykl kształcenia, ale także z konieczności dokonywania kolejnych ocen, w tym w jednostkach prowadzących kształcenie, którego jakość budziła zastrzeżenia. Wśród wydanych ocen zwiększyła się, w porównaniu z rokiem ubiegłym, liczba ocen wyróżniających i pozytywnych – z 85,4 proc. do 90,3 proc., a spadła liczba ocen warunkowych – z 10,1 proc. do 6,5 proc. i negatywnych – z 4,5 proc. do 3,2 proc., co pozostaje w pewnym związku ze wzrostem liczby przypadków odstąpienia od dokonania oceny lub zawieszenia procedury, gdy uczelnie niespełniające w jakimś zakresie wymaganych warunków rezygnują z kształcenia lub je zawieszają. Komisja sformułowała także więcej pozytywnych opinii dotyczących wniosków o przedłużenie pozwolenia na działalność uczelni niepublicznych (68 proc. wszystkich tego rodzaju wniosków, w 2009 r. – 56 proc.), które zgodnie z przyjętą zasadą wydawane były tylko wówczas, gdy wszystkie wizytowane w danej uczelni kierunki studiów uzyskały ocenę pozytywną.

Poszukiwanie przez uczelnie nowych obszarów zainteresowań potencjalnych studentów i związane z tym starania o uzyskanie uprawnień dotyczących kolejnych kierunków studiów oraz rozbudzanie aspiracji do kontynuowania kształcenia na studiach drugiego stopnia sprawiły, iż w minionym roku znacząco wzrosła w stosunku do lat ubiegłych liczba tego rodzaju wniosków skierowanych do PKA. Wpłynęło ich 501, spośród których zaopiniowano 447 (w latach 2008-2009 odpowiednio 909 i 790), przy czym istotnie zwiększyła się liczba wniosków dotyczących studiów drugiego stopnia (wyniosła 109, a 77 w roku poprzednim i 66 w 2008 r.). O procesie modyfikowania przez uczelnie oferty edukacyjnej świadczy również utrzymująca się na poziomie podobnym do ubiegłorocznego liczba uchwał podjętych przez PKA w sprawie odstąpienia lub zawieszenia dokonania oceny jakości kształcenia, którego powodem najczęściej było podjęcie przez uczelnie decyzji o zaprzestaniu prowadzenia kształcenia lub zawieszenie rekrutacji na dany kierunek i poziom studiów z powodu braku chętnych do podjęcia nauki.

W kraju i w Europie

W 2010 roku komisja, poza wykonywaniem ustawowo określonych obowiązków, kontynuowała działania wynikające z realizowania strategii na lata 2007-2011, w szczególności związane z procesem wzmacniania wewnętrznego systemu zapewnienia jakości jej pracy, systemowym włączeniem przedstawicieli pracodawców w proces oceny jakości kształcenia, a także ustaleniem zasad i kryteriów współpracy w tym zakresie. Rozpoczęło działalność gremium doradczo-opiniodawcze PKA – Rada Konsultacyjna, w której skład weszli reprezentanci środowiska akademickiego, pracodawców, ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego oraz uznani międzynarodowi specjaliści w zakresie jakości kształcenia na poziomie wyższym. Do grona ekspertów komisji włączeni zostali przedstawiciele pracodawców, którzy uczestniczyć będą w jej pracach. Przyjęto także kryteria oceny spełnienia wymagań w zakresie dostosowania procesu kształcenia do potrzeb otoczenia społeczno-gospodarczego uczelni. Działalność PKA była również poddawana ocenie w procesie ankietyzacji uczelni, przeprowadzanej po każdej wizytacji związanej z oceną jakości kształcenia, wyniki ankiet były analizowane, a sformułowane na ich podstawie wnioski przekazywane zespołom komisji.

W minionym roku PKA prowadziła także aktywne działania w strukturach najważniejszych stowarzyszeń instytucji akredytacyjnych europejskiego obszaru szkolnictwa wyższego, których jest pełnym członkiem: European Association for Quality Assurance (ENQA), European Consortium for Accreditation (ECA, sekretarz PKA wybrany został na drugą kadencję jako członek management group tej organizacji) oraz International Network for Quality Assurance In Higher Education (INQAHE). Między innymi uczestniczy w nowym programie badawczym ECA (E-TRAIN) finansowanym przez komisję UE, a dotyczącym szkolenia ekspertów międzynarodowych do zewnętrznej ewaluacji jakości kształcenia. W grudniu 2010 r. PKA znalazła się w gronie pierwszych czterech komisji należących do ECA, które podpisały umowę o wielostronnych uznawaniu decyzji akredytacyjnych, tzw. joint degrees. Przewiduje się tylko jedną wspólną akredytację programu oferowanego przez konsorcja uczelni z różnych krajów. Jednocześnie przedłużono umowy o wzajemnym uznawaniu decyzji akredytacyjnych z komisją holendersko-flamandzką NVAO oraz komisją austriacką OAQ. Członkowie PKA brali m.in. udział w wyjazdach szkoleniowych, których celem było poznanie doświadczeń gremiów akredytacyjnych, prowadzących akredytację instytucjonalną i ich konstruktywne wykorzystanie w przyszłej polskiej rzeczywistości prawnej. Sekretarz PKA uczestniczył także, na prawach obserwatora, w ocenie stopnia umiędzynarodowienia jednego z programów w Uniwersytecie w Rotterdamie.

Nowe wyzwania

Podobnie jak w latach ubiegłych PKA uczestniczyła w opiniowaniu projektów aktów prawnych dotyczących sfery szkolnictwa wyższego. Brała przede wszystkim intensywny udział w dyskusjach nad ustawą, która w znaczący sposób zmieni szkolnictwo wyższe, a której kształt zaproponowano po przeprowadzonych w 2009 r. prezentacjach założeń do reformy tej sfery. Ten niezwykle ważny obszar kształtowania przyszłości państwa oraz jego statusu na forum międzynarodowym podlega nieustającym przemianom, związanym nie tylko z realizowaniem szeroko rozumianej polityki edukacyjnej, ale także z rosnącą świadomością istnienia prostej korelacji pomiędzy potencjałem gospodarczym i kulturowym kraju a jakością kształcenia, zwłaszcza prowadzonego na poziomie studiów wyższych. Komisja od początku włączyła się aktywnie w tę dyskusję, wytrwale przedstawiając, w części uwzględnione, uwagi i propozycje dotyczące projektowanych zmian obowiązującej ustawy, wynikające z bogatego, wieloletniego doświadczenia, praktycznej znajomości nie tylko mechanizmów funkcjonowania szkolnictwa wyższego oraz możliwości i wyników korzystania przez uczelnie z autonomii uzyskanej po wprowadzeniu ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym w obowiązującym obecnie kształcie, ale także wiedzy na temat obowiązków związanych z uczestniczeniem w realizacji założeń procesu bolońskiego. Ustawa, wprowadzając zasadę zwiększenia samodzielności uczelni i elastyczności w kształtowaniu przez nie oferty edukacyjnej, znacznie zmienia i rozszerza zakres działalności PKA, wprowadzając możliwość dokonywania przez komisję akredytacji instytucjonalnej w jednostkach, w których jakość kształcenia na większości prowadzonych kierunków studiów została już oceniona, oraz zwiększając obszar kompetencji komisji, który obejmie również studia trzeciego stopnia i studia podyplomowe. A zatem stawia przed, wkrótce – Polską Komisją Akredytacyjną, nowe wyzwania, z którymi niedługo już przyjdzie jej się zmierzyć.