Rozwój mobilności jest jednym z warunków pełnego wykorzystania kapitału intelektualnego Unii Europejskiej, które będzie przyświecać działaniom Polski w obszarze nauki podczas półrocza prezydencji.

Mobilność studentów i naukowców odgrywa dużą rolę w rozwijaniu kompetencji zawodowych, językowych, społecznych i międzykulturowych, a także zwiększaniu kreatywności, aktywności obywatelskiej i szans na zatrudnienie – zwłaszcza wobec globalizującego się rynku pracy. Dlatego została uznana za jeden ze strategicznych kierunków współpracy państw członkowskich Unii Europejskiej w ramach programu Edukacja i szkolenie 2020 . Instytucje szkolnictwa wyższego w Europie, w tym polskie uczelnie, coraz częściej uznają wagę umiędzynarodowienia procesu kształcenia i rolę, którą w tym procesie pełni mobilność studentów i nauczycieli akademickich. W związku z tym odnotowuje się zdecydowany wzrost ich udziału w programach UE, takich jak Erasmus oraz Erasmus Mundus.

Powyższy priorytet nawiązuje również do zaproponowanej przez Polskę inicjatywy Partnerstwa Wschodniego, zatwierdzonej przez Radę Europejską w marcu 2009 w celu pogłębienia związków i integracji państw Europy Wschodniej (Armenii, Azerbejdżanu, Białorusi, Gruzji, Mołdawii oraz Ukrainy) z Unią Europejską. Jego głównym celem będzie stymulowanie dialogu i dzielenie się osiągnięciami UE z krajami Partnerstwa Wschodniego m.in. w obszarze szkolnictwa wyższego, co w konsekwencji ma przyczynić się do stworzenia warunków wymiany studentów i kadry akademickiej między UE a państwami Partnerstwa Wschodniego.

Mobilność studentów

Mobilność studentów jest również priorytetem w procesie bolońskim, w którym bierze udział obecnie 47 państw. Ministrowie ds. szkolnictwa wyższego tych krajów podczas szczytu w Leuven postawili przed sobą bardzo ambitny cel, iż „ w roku 2020 co najmniej 20 procent studentów uzyskujących dyplom w Europejskim Obszarze Szkolnictwa Wyższego powinno wcześniej odbyć okres studiów lub szkolenia za granicą”.

Najbardziej powszechnym programem Unii Europejskiej rozwijającym mobilność jest obecnie Uczenie się przez całe życie (Lifelong Learning Programme – LLP). Jest on realizowany na mocy decyzji nr 1720/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 15 listopada 2006, ustanawiającej program działań w latach 2007-13. Komisja Europejska podjęła już działania w celu wypracowania rozwiązań w zakresie tzw. programów nowej generacji, w tym przyszłości LLP.

LLP składa się z kilku komponentów o łącznym budżecie w 2010 r. prawie 892 mln euro, obejmującym 31 krajów w nim uczestniczących. Największym programem w ramach LLP jest Erasmus, który wspiera mobilność studentów i współpracę uniwersytetów w ramach UE. Od początku jego funkcjonowania w 1987 r. wzięło w nim udział ponad 2 mln studentów. Do Erasmusa włączonych jest ok. 5 tys. uczelni z 31 krajów. Obecnie w programie uczestniczy 260 polskich uczelni (publicznych i niepublicznych), a w okresie 1998-2010 z wyjazdów skorzystało ponad 94 tys. polskich studentów.

Część budżetu LLP przypadająca na Polskę wynosi 73,869 mln euro. Dzielone są one w następujący sposób: Comenius – edukacja szkolna – 12,115 mln euro; Erasmus – szkolnictwo wyższe – 39,207 mln euro; Leonardo da Vinci – kształcenie i szkolenie zawodowe – 17,363 mln euro; Grundtvig – edukacja dorosłych – 2,419 mln euro.

W ramach Erasmusa na zagraniczną uczelnię mogą wyjeżdżać także przedstawiciele kadry akademickiej, m.in. w celu prowadzenia zajęć. Polska jest obecnie liderem, jeśli chodzi o liczbę wyjazdów nauczycieli akademickich.

Mobilność to nie tylko Erasmus i wyjazdy semestralne. Coraz więcej studentów z UE decyduje się na całe studia za granicą. Według danych z 2009 r. 2,7 proc. studentów z krajów UE+EFTA studiuje w innym kraju wspólnoty.

Mobilność naukowców

Wzmocnienie jakościowe europejskiej bazy naukowej i przestrzeni badawczej może być realizowane przez wypracowywanie międzynarodowych standardów. Systemy grantowe, ich ocena i wspieranie jakości naukowej może być dobrym przykładem dla państw członkowskich, aby wprowadzać krajowe wysokie standardy przy finansowaniu badań i wspieraniu zespołów naukowych. Mobilność naukowców i przenoszenie wzorców może jedynie to ułatwić.

Ważną rolę w promowaniu mobilności naukowców odgrywa program stypendialny Marie Curie Actions, który daje możliwość uzyskania stypendium pod warunkiem, że uczestnik wyjedzie z kraju i przez jakiś czas będzie pracować poza jego granicami.

MCA już dziś osiąga sukces i jest dostrzegany także poza Europą. Ocena tego programu w 6.PR pokazuje, że wpływa on pozytywnie na zmiany strukturalne w poszczególnych jednostkach naukowych, np. ujednolicenie kontraktów, poprawę warunków pracy i zatrudnienia czy zwiększania wynagrodzeń własnych pracowników.

Promowanie dobrych wzorców rozwoju kadr naukowych wspieranych poprzez programy KE może stać się standardem dla wszystkich krajów członkowskich. Pozytywną wartością MCA jest promowanie działań młodych naukowców co do wyboru obszaru i tematyki badawczej, a także łączenie badań z różnego rodzaju szkoleniami przyczyniającymi się do rozwoju kariery. Zasady te powinny zostać zachowane w kolejnym programowaniu MCA. Dla Polski istotne jest ilościowe zwiększenie oferty akcji dla początkujących naukowców, a co za tym idzie umiędzynarodowienie polskiej nauki.

We wrześniu 2011 odbędzie się zjazd stypendystów MCA Nauka – pasja, misja, zobowiązanie . Będzie on doskonałą okazją, aby uczcić 15. rocznicę powstania tego programu. Dotychczas wzięło w nim udział 50 tys. badaczy. Podczas konferencji Komisja Europejska oficjalnie otworzy nową platformę on-line, zaprojektowaną w celu poprawienia komunikacji i wymiany doświadczeń między beneficjentami MCA. ☐