Narodowe Centrum Nauki otwarte

– Kiedy z panią prof. Barbarą Kudrycką zastanawialiśmy się, czy jest takie miejsce w Polsce, które może być naturalną siedzibą dla Narodowego Centrum Nauki, nie mieliśmy wątpliwości, że to Kraków – mówił premier Donald Tusk 4 marca, podczas inauguracji działalności centrum. – Nauka ma szanse, kiedy sfera autonomii, wolności i samodzielności jest poszerzana, kiedy zwalnia się gorset nadzoru administracji centralnej – kontynuował premier. Podziękował też minister nauki i szkolnictwa wyższego za pracę nad tworzeniem nowoczesnych fundamentów pod szybszy niż do tej pory rozwój polskiej nauki.

Prof. B. Kudrycka wręczyła dyrektorowi Narodowego Centrum Nauki, prof. Andrzejowi Jajszczykowi oraz przewodniczącemu Rady NCN, prof. Michałowi Karońskiemu, symboliczny klucz do NCN. – Narodowe Centrum Nauki jest kluczem do myślenia o nowoczesnej nauce. Jestem przekonana, że ten system dystrybuowania funduszy zostanie dobrze wykorzystany. Głęboko wierzymy w to, że już nigdy żaden polityk nie będzie musiał tego klucza komukolwiek znów odbierać – podkreślała min. Kudrycka.

Do niedawna konkursy na projekty badawcze, które miały być prowadzone za pieniądze z budżetu państwa, rozstrzygała Rada Nauki, działająca przy Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Obecnie organizacją konkursów na finansowanie badań stosowanych, czyli związanych z gospodarką, zajmuje się działające w Warszawie Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. Finansowaniem badań podstawowych zajmie się Narodowe Centrum Nauki z siedzibą w Krakowie.

– Narodowe Centrum Nauki zostało powołane do wspierania badań, których głównym celem jest poszukiwanie odpowiedzi na fundamentalne pytania dotyczące człowieka, otaczającej nas rzeczywistości, zdobywanie wiedzy na temat podstawowych faktów, i zjawisk. Żeby odpowiedzieć na te najważniejsze pytania, musimy również zajmować się szeroko rozumianą kulturą i poznawać naszą przeszłość – powiedział prof. Jajszczyk podczas uroczystości.

Pełnomocnik Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego ds. Narodowego Centrum Nauki, prorektor Uniwersytetu Jagiellońskiego prof. Szczepan Biliński mówił, że Rada NCN będzie miała większą autonomię niż Rada Nauki i sama będzie mogła tworzyć granty oraz określać ich wysokość. Zgodnie z ustawą o NCN, minimum 20 proc. rocznego budżetu centrum będzie przeznaczone na sfinansowanie badań naukowców rozpoczynających karierę badawczą.

Prof. M. Karoński poinformował, że rada stworzyła katalog 25 dziedzin nauki. W każdej z nich będzie możliwe zdobycie czterech rodzajów grantów. Jeden rodzaj będzie przeznaczony dla każdego, kto będzie miał pomysł na badania. Drugi to grant na badania realizowane we współpracy z zagranicznymi instytucjami. Trzeci to tzw. grant promotorski. Ostatni typ grantów będzie przeznaczony dla młodych doktorów na stworzenie warsztatu badawczego. Będzie to grant pięcioletni, a maksymalna jego wartość to milion złotych. Zdaniem prezesa Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, prof. Macieja Żylicza, NCN nie powinno wyznaczać żadnych priorytetów badawczych. W naukach podstawowych faworyzowanie poszczególnych dziedzin nie ma sensu.

W tegorocznym budżecie zapisano dla NCN 305 mln zł. W kolejnych latach środki, którymi będzie dysponować NCN, znacząco wzrosną. Odbędzie się to dzięki obcięciu dotacji statutowych dla najniżej ocenionych jednostek naukowych. Resort nauki szacuje, że w 2012 r. centrum będzie miało do dyspozycji ok. 500 mln zł, w 2013 r. ok. 700 mln zł, a w 2020 ok. 1,5 mld zł. Narodowe Centrum Badań i Rozwoju dysponuje w tym roku budżetem o wysokości 600 mln zł.

Patrz fotoreportaż na III str. okładki.

Mapa infrastruktury badawczej

MNiSW opracowało Polską Mapę Drogową Infrastruktury Badawczej. Zawiera ona 33 projekty w różnych dziedzinach nauki i obejmuje większość ważnych ośrodków naukowych w kraju. Jest ona wyrazem potrzeb i aspiracji nauki polskiej w średniookresowej perspektywie czasowej w zakresie urządzeń i narzędzi badawczych.

Tworzenie mapy drogowej poprzedzono przeglądem posiadanej przez jednostki naukowe bazy badawczej oraz dotychczasowej polityki inwestycyjnej. W rezultacie stwierdzono, że znakomita większość to małe urządzenia, często nie w pełni wykorzystywane, których podobne egzemplarze znajdują się w różnych jednostkach naukowych. Dokonano także przeglądu dużych inwestycji podejmowanych w ostatnich latach przez jednostki naukowe z funduszy strukturalnych w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka.

Polska Mapa Drogowa Infrastruktury Badawczej zawiera 33 projekty w wielu szeroko rozumianych dziedzinach nauki, takich jak: astronomia i fizyka – 7 projektów, zagadnienia interdyscyplinarne – 5, nauki humanistyczne – 1, nauki biologiczne i medyczne – 5, energia – 4, nauki materiałowe i technologie – 3, zagadnienia systemowe – 2 oraz nauki o środowisku i nauki o Ziemi – 6. Z tego 15 projektów stanowi propozycje krajowych ośrodków badawczych, 5 projektów jest związanych z międzynarodowymi projektami z europejskiej mapy drogowej, ale zawiera istotny polski komponent oraz 13 projektów jest częścią międzynarodowych projektów z europejskiej mapy drogowej.

Wybrane projekty obejmują zasięgiem większość najważniejszych ośrodków naukowych w kraju, w tym: Gdańsk, Katowice, Kraków, Łódź, Poznań, Toruń i Warszawę. W projekty mapy drogowej zaangażowane są wszystkie typy jednostek naukowych, a wśród nich 21 uczelni akademickich, 11 instytutów PAN oraz 9 instytutów badawczych.

Mapa ma charakter otwarty i będzie systematycznie aktualizowana, co może nastąpić jeszcze w tym roku. W przyszłości Mapa Drogowa IB będzie regularnie uaktualniana co 2 lata. ☐

20 lat w CERN

8 marca prof. Maciej Banach, podsekretarz stanu w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego odwiedził Europejską Organizację Badań Jądrowych – CERN. Okazją do wizyty była 20. rocznica członkostwa Polski w tej organizacji oraz 100. rocznica przyznania Marii Skłodowskiej-Curie Nagrody Nobla w dziedzinie chemii. Minister Banach spotkał się z dyrektorem generalnym CERN, prof. Rolfem Dieterem Heuerem.

Wizyta służyła wymianie poglądów na temat współpracy polskich naukowców w ramach CERN i ocenie jej dotychczasowych efektów. Przedmiotem rozmów były także zagadnienia związane z promocją CERN w Polsce, w szczególności sposoby popularyzacji działań i osiągnięć tej organizacji wśród polskich studentów, doktorantów i nauczycieli. M. Banach oraz R. Heuer otworzyli wystawę poświęconą Marii Skłodowskiej-Curie. Polski minister miał również okazję zapoznać się z działalnością badawczą tej organizacji, a także spotkał się z Polakami współpracującymi z CERN.

Europejska Organizacja Badań Jądrowych jest międzyrządową, naukową organizacją państw europejskich prowadzącą badania podstawowych składników materii, z której składa się Wszechświat. Powstała w 1954 z inicjatywy 12 państw europejskich, w celu zorganizowania badań w zakresie fizyki wysokich energii, niezwykle ważnych, ale i bardzo kosztownych. Wówczas badania takie były skoncentrowane w Stanach Zjednoczonych, a w Europie w zasadzie nie istniały.

Polacy pojawili się w CERN pod koniec lat 50., a już w 1964 Polska, jako jedyny kraj spoza „żelaznej kurtyny”, uzyskała status „obserwatora”, co znaczyło m.in., że przedstawiciel naszego kraju uczestniczył w posiedzeniach Rady CERN. Polska została oficjalnie przyjęta do grona członków CERN w lipcu 1991, jako pierwszy kraj Europy Środkowowschodniej. Obecnie CERN zrzesza 20 europejskich państw członkowskich: Austrię, Belgię, Bułgarię, Czechy, Danię, Finlandię, Francję, Grecję, Hiszpanię, Holandię, Niemcy, Norwegię, Polskę, Portugalię, Słowację, Szwajcarię, Szwecję, Węgry, Wielką Brytanię, Włochy. Z tym największym na świecie laboratorium współpracują też państwa i organizacje międzynarodowe posiadające status obserwatora: Federacja Rosyjska, Izrael, Japonia, USA oraz organizacja ds. Oświaty, Nauki i Kultury Narodów Zjednoczonych (UNESCO). W CERN pracuje ponad 6500 naukowców, a budynki i urządzenia badawcze rozlokowane są na terenie o powierzchni ok. 100 km2. Akceleratory umieszczone są w tunelach, z których najdłuższy 27-kilometrowy tunel LEP/LHC, znajduje się na głębokości ponad 150 m pod powierzchnią ziemi.

Na etatach w CERN zatrudnionych jest 58 Polaków. Biorą oni udział w najważniejszych eksperymentach badawczych, jakie są tam realizowane. Składka członkowska płacona przez Polskę stanowi 2 proc. rocznego budżetu CERN, który wynosi 1,3 mld franków szwajcarskich.

W ostatnich latach w eksperymentach przeprowadzanych w CERN, w tym w czterech wielkich eksperymentach przy akceleratorze LHC (Large Hadron Collider), wzięło udział ok. 60 proc. polskich fizyków cząstek, a publikacje z udziałem polskich autorów, wynikające z badań prowadzonych w CERN, stanowią większość publikacji w dziedzinie fizyki i astrofizyki cząstek. Polacy uczestniczą w budowie detektorów ALICE, ATLAS i CMS, stosowanych w eksperymentach LHC. W najbliższym czasie Instytut Problemów Jądrowych w Świerku dostarczy do CERN 12 przyspieszających wnęk rezonansowych typu PIMS dla akceleratora Linac4. Będzie on stanowił pierwszy stopień przyspieszania protonów w największym na świecie kompleksie akceleratorów cząstek elementarnych, w którego skład wchodzi także Wielki Zderzacz Hadronów. Dotychczas wnęki tego typu były stosowane jedynie do przyspieszania elektronów.

To w CERN nieco ponad 20 lat temu stworzono Internet. Mit Berners-Lee pracując nad usprawnieniem wymiany informacji pomiędzy badaczami opracowującymi wyniki eksperymentów na LEP (Large Electron-Positron Collider), stworzył język HTML oraz protokół HTTP.

CERN prowadzi specjalne programy edukacyjne dla studentów i młodych naukowców w dziedzinie nauk stosowanych, które obejmują kilkumiesięczne studia letnie, staże dyplomowe i studia doktoranckie. Aktualnie na stażach dyplomowych przebywa 28 polskich studentów, a 7 Polaków jest na stażach doktoranckich. ☐

Rada Młodych Naukowców

Z końcem stycznia zakończyła się pierwsza kadencja Rady Młodych Naukowców, powołanej 1 lutego 2010 z inicjatywy minister Barbary Kudryckiej. Podczas podsumowującego spotkania z członkami rady I kadencji minister nauki wręczyła im listy gratulacyjne i podkreśliła, że bardzo docenia szlachetną postawę pracujących społecznie członków rady. Pogratulowała również członkom RMN, którzy weszli w skład Rady Narodowego Centrum Nauki oraz Komitetu Polityki Naukowej. W składzie Rady Młodych Naukowców pierwszej kadencji zasiadał prof. Maciej Banach – obecnie wiceminister nauki. 1 kwietnia, podczas pierwszego posiedzenia rady drugiej kadencji, wystąpił za stołem prezydialnym jako reprezentant ministerstwa nauki obok prof. Barbary Kudryckiej.

Minister nauki i szkolnictwa wyższego wręczyła nominacje 15 wybitnym polskim uczonym, którzy zasiądą w Radzie Młodych Naukowców II kadencji. – To zaszczyt móc rozpocząć współpracę z młodymi ludźmi, którzy wyróżniają się niekwestionowanymi dokonaniami naukowymi. Cieszę się, że to właśnie Państwo będą wspomagać ministra w tym, aby ze szczególną troską pochylał się nad problemami młodych polskich naukowców – powiedziała prof. Kudrycka rozpoczynając pierwsze posiedzenie rady.

– Opracowane przez resort zmiany w systemie nauki adresowane są właśnie do młodych, uzdolnionych ludzi. Same regulacje prawne jednak nie wystarczą. O sposobie ich wdrażania i ich przyszłym funkcjonowaniu decydować będzie środowisko akademickie. Szczególna rola przypada członkom Rady Młodych Naukowców, którzy muszą dołożyć wszelkich starań, aby te reformy były właściwie realizowane – zaznaczyła minister.

Zasadniczą zmianą, jaką wprowadza reforma, jest gwarancja, że 20 proc. wszystkich funduszy na badania trafi do młodych naukowców. Minister wyraziła nadzieję, iż te strumienie finansowania badań będą rosły.

Prof. Kudrycka zachęcała nowych członków RMN, aby aktywnie włączali się w proces wdrażania zmian w uczelniach, nie bali się mówić o nieprawidłowościach, współpracowali z resortem nad opracowywaniem aktów wykonawczych oraz sami proponowali zmiany w istniejących już zarządzeniach, jeśli te hamują rozwój karier młodych badaczy.

Przewodniczącą RMN II kadencji została Justyna Zając, a wiceprzewodniczącymi Anna Stępień-Sporek i Piotr Bajor. ☐