Jawność działania organów należących do szeroko pojętej administracji publicznej stanowi współcześnie standard demokratycznego państwa prawa. Rzeczpospolita Polska przyjęła do porządku prawnego międzynarodowe przepisy dotyczące dostępu do informacji publicznej. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka stanowi w art. 19, że „każdy człowiek ma prawo do wolności opinii i do jej wyrażania; prawo to obejmuje swobodę posiadania niezależnej opinii, poszukiwania, otrzymywania i rozpowszechniania informacji i poglądów wszelkimi środkami, bez względu na granice”. Podobna dyspozycja znajduje się w art. 10 ratyfikowanej przez Polskę w 1993 roku Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Dz.U. z 1993 roku nr 61 poz. 284).

Na poziomie przepisów prawa krajowego dostęp do informacji publicznej uregulowany jest przede wszystkim w treści art. 61 Konstytucji z 1997 roku. Zgodnie z brzmieniem ust 1, „obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa”.

Uchwalona 6 września 2001 roku ustawa o dostępie do informacji publicznej określa tryb realizacji prawa do informacji publicznej, a także precyzuje ogólne sformułowania ustawy zasadniczej (Dz.U. z 2001, nr 112 poz. 1198).

Definicja informacji publicznej, choć w dalszym ciągu stanowi temat wielu dyskusji w ramach doktryny prawa, została na stosunkowo wczesnym etapie utrwalona przez orzecznictwo sądów administracyjnych. Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził w wyroku z 30 października 2002, że informację publiczną stanowią „informacje wytworzone przez władze publiczne oraz osoby pełniące funkcje publiczne oraz inne podmioty, które wykonują funkcje publiczne lub gospodarują mieniem publicznym (komunalnym lub Skarbu Państwa), jak również informacje odnoszące się do wspomnianych władz, osób i innych podmiotów, niezależnie od tego, przez kogo zostały wytworzone”. Takie rozumienie informacji publicznej odpowiada standardom określonym w art. 61 Konstytucji oraz w ustawie o dostępie do informacji publicznej. Zgodnie z treścią wyroku NSA, informacja publiczna to każda informacja wytworzona przez organ administracji publicznej lub inne podmioty realizujące zadania publiczne, jak również taka, która odnosi się do tych organów i podmiotów. Wyrok ten ma również ogromne znaczenie w kontekście problematyki jawności postępowań dyscyplinarnych wobec nauczycieli akademickich.

Ustawowy nakaz

Nauczyciel akademicki bez wątpienia jest osobą pełniącą funkcje publiczne, gdyż zgodnie z treścią art. 115 § 19 Kodeksu Karnego, który powinien tu być stosowany per analogiam, osobą pełniącą funkcje publiczne jest osoba zatrudniona w jednostce organizacyjnej wykonującej zadania publiczne i dysponującej środkami publicznymi, chyba że wykonuje ona wyłącznie czynności usługowe. Ponadto, sprawy będące przedmiotem obrad komisji dyscyplinarnej nierozerwalnie wiążą się z wykonywaniem przez nią zadań publicznych w zakresie szkolnictwa wyższego.

Kluczowe również w obrębie tej tematyki wydaje się określenie, jaki jest charakter prawny komisji dyscyplinarnych do spraw nauczycieli akademickich. Organy i podmioty zobowiązane do udostępnienia informacji zostały określone ogólnie w art. 61 ust. 1 Konstytucji oraz art. 4 ust. 1 ustawy o dostępie do informacji publicznej. W tekście Ograniczona jawność [publikujemy go obok – przyp. red.], prof. Ewa Gruza stwierdziła, że „w ustawie tej [o dostępie do informacji publicznej – przyp. KI], w art. 4 ust. 1, wymienione zostały organy obowiązane do udostępniania informacji publicznej i wykaz ten nie obejmuje komisji dyscyplinarnych do spraw nauczycieli akademickich”. Na gruncie powołanych przepisów oraz orzecznictwa nie sposób zgodzić się z takim stanowiskiem.

Wykaz podmiotów określonych w art. 4 ust. 1 ustawy o dostępie do informacji publicznej sformułowany jest w sposób zapewniający jak najszersze zakreślenie kręgu podmiotów zobowiązanych do udostępnienia informacji. Żaden podmiot nie jest wymieniony w tym przepisie wprost, a jest możliwy do określenia poprzez cechy wymienione w art. 4 ust 1. Komisje dyscyplinarne spełniają przesłanki określone w pkt 5 omawianego przepisu, gdyż należą do grupy „podmiotów reprezentujących inne osoby lub jednostki organizacyjne, które wykonują zadania publiczne lub dysponują majątkiem publicznym”. Uczelniania komisja do spraw dyscyplinarnych powoływana jest spośród pracowników akademickich przez władze danej uczelni wyższej, która również w orzecznictwie zaliczona jest do grona podmiotów zobowiązanych do udostępnienia informacji publicznej, natomiast Rada Główna Szkolnictwa Wyższego powołana została mocą ustawy z 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i zgodnie z treścią art. 45 ust. 1 i 2 jest podmiotem wykonującym zadania publiczne. Potwierdzone zostało to również w prawomocnym wyroku z dnia 15 grudnia 2009 r. Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach, który stwierdził w sprawie dotyczącej udostępnienia kopii dokumentów urzędowych, stanowiących wniosek dyscyplinarny oraz wydanych w sprawie orzeczeń dyscyplinarnych, tj. postanowienia Uczelnianej Komisji Dyscyplinarnej, że „wskazać należy, iż Politechnika [...] jest uczelnią publiczną utworzoną na podstawie uchwały Rady Ministrów z dnia 3 września 1955 r. (M.P. Nr 83, poz. 987), tym samym stanowi integralną część narodowego systemu edukacji i nauki. Organy tej uczelni wykonują władztwo administracyjne na zasadzie i w granicach określonych ustawą z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365 z późn. zm.). Nie ulega zatem wątpliwości, iż organy tej uczelni wykonują zadania publiczne oraz dysponują majątkiem publicznym (por. art. 4 ust. 1 pkt 1 i 5 w związku z ust. 3 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej)”.
Komisja dyscyplinarna przy Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego (bezsprzecznie podmiocie realizującym zadania publiczne) wykonuje natomiast w jej imieniu funkcje określone w art. 142 ust. 1 pkt 2 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym.

Na marginesie, wobec przywołania przez prof. Ewę Gruzę kwestii postępowania dyscyplinarnego w kontekście zawodów zaufania społecznego, warto zauważyć, że w katalogu podmiotów zobowiązanych do udostępnienia informacji publicznej, wymienionych w ustawie o dostępie do informacji publicznej, są również organy samorządów gospodarczych i zawodowych, które także prowadzą w zakresie swoich kompetencji postępowania dyscyplinarne. Zgodnie z wykładnią art. 4 ust. 3 ustawy o dostępie do informacji publicznej istnieje „ustawowy nakaz udostępniania wszystkich tych informacji publicznych, które pozostają w posiadaniu zobligowanego podmiotu”, niezależnie od jego kompetencji i tego, kto wytworzył daną informację.

Odpowiednie przepisy kpk

Ponieważ w tekście prof. Ewy Gruzy znajduje się odwołanie do przepisów określonych w rozporządzeniu ministra nauki i szkolnictwa wyższego z 14 marca 2007 w sprawie szczegółowego trybu postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego wobec nauczycieli akademickich, należy odnieść się do tej kwestii z punktu widzenia przepisu art. 1 ust. 2 ustawy o dostępie do informacji publicznej. Przepis ten stanowi, że „przepisy ustawy nie naruszają przepisów innych ustaw określających odmiennie zasady i tryb dostępu do informacji publicznej”. Należy podkreślić, że w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym nie ma żadnych przepisów regulujących odmiennie dostęp do informacji o postępowaniu dyscyplinarnym. Odniesienie się w tym kontekście do przepisów rozporządzenia budzi wątpliwości natury wykładni językowej (zastosowanie sformułowania „innych ustaw”) oraz systemowej poprzez zawężenie stosowania art. 61 Konstytucji. Ponadto, powołane rozporządzenie nie reguluje w żadnym zakresie dostępu do informacji publicznej – i nie ma do tego upoważnienia w art. 149 ust. 3 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, a określa szczegółowy tryb postępowania wyjaśniającego i postępowania dyscyplinarnego, uwzględniając przebieg postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego, możliwość zawieszania i wznawiania postępowania dyscyplinarnego, sposób i warunki wzywania i przesłuchiwania obwinionego, świadków i biegłych oraz przeprowadzania innych dowodów, a także sposób wykonywania kar dyscyplinarnych i ich zatarcia. Dyspozycja art. 1 ust. 2 wyraźnie odwołuje się do przepisów określających „odmienne zasady i tryb dostępu do informacji publicznej”.

W podobnej kwestii wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 20 marca 2008 roku, dotyczący kolizji ustawy o dostępie do informacji publicznej z przepisami ustawy Prawo własności przemysłowej stanowi, że „rozciągnięcie stosowania art. 251 p.w.p. [określający dostęp do akt sprawy] na okres po zakończeniu postępowania przed Urzędem Patentowym oznaczałoby wyłączenie w pełni przepisów ustawy o dostępie do informacji publicznej w stosunku do decyzji tego Urzędu i byłoby niezgodne z art. 61 Konstytucji”.

Zgodnie z brzmieniem art. 150 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, do postępowania dyscyplinarnego wobec nauczycieli akademickich w sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania karnego. W tym zakresie, porównując przebieg postępowania dyscyplinarnego do postępowania karnego należy również zastosować do postępowań dyscyplinarnych linię orzeczniczą w zakresie udostępniania informacji publicznej dotyczącej postępowania karnego. W wyroku z 19 maja 2008 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie stwierdził, że „analiza powyżej przytoczonego przepisu [art. 156 § 5 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 455 z późn. zm.) – przyp. KI] prowadzi do wniosku, że odmienny tryb dostępu do akt dotyczy jedynie spraw w toku postępowania przygotowawczego. Nie odnosi się on do spraw zakończonych, jak w przedmiotowej sprawie, wydaniem prawomocnego postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego. Bez znaczenia jest, z jakich przyczyn postępowanie przygotowawcze zostało przez Prokuraturę prawomocnie zakończone (umorzone). W takich sprawach znajduje zastosowanie ustawa o dostępie do informacji publicznej. Akta zakończonego postępowania przygotowawczego spełniają, w rozumieniu tej ustawy zarówno warunki przedmiotowe, jak i podmiotowe. Stanowią bowiem informację o działalności organu publicznego, jakim bez wątpienia jest prokuratura. Oznacza to, że na mocy art. 4 ust. 3 ustawy o dostępie do informacji publicznej, zobowiązana jest ona do udostępnienia informacji, będących w jej posiadaniu”.

Po zakończeniu postępowania

Jedyną zatem możliwością ograniczenia dostępu do informacji publicznej dotyczącej postępowania dyscyplinarnego wobec nauczyciela akademickiego wydają się przesłanki określone w art. 61 ust. 3 Konstytucji oraz art. 5 ust 1 i 2 ustawy o dostępie do informacji publicznej. W największej liczbie przypadków, dokumenty dotyczące postępowań dyscyplinarnych nie zostały udostępnione z uwagi na ochronę prywatności uczestnika postępowania. Sądy, które rozpatrywały sprawy z zakresu nieudostępnienia informacji właśnie ze względu na prywatność nauczyciela akademickiego, nie zgadzały się ze stanowiskiem komisji dyscyplinarnej, stwierdzając, że „zarzutu plagiatu rektora wyższej uczelni nie należy traktować w kategorii zdarzenia dotyczącego sfery życia prywatnego tej osoby” i nakazując udostępnienie dokumentacji (Sąd Okręgowy w Warszawie w wyroku z 16 kwietnia 2010 r., sygn. V Ca 606/10).

Natomiast jako zasadę ogólną należy uznać wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 6 maja 1997 r. (sygn. akt S.A./Wr 929/96), który stwierdził, że „Cechą ochrony praw osobistych czy prawa prywatności jest to, że ochroną tą jest objęta dziedzina życia osobistego, prywatnego człowieka. Ochrona ta zatem nie obejmuje ani działalności publicznej osoby, ani też sfery działań czy zachowań, które ogólnie są pojmowane jako osobiste lub prywatne, jeżeli działania te lub zachowania wiążą się ściśle z działalnością publiczną”.

Kwestia dostępu do informacji publicznej w zakresie działań komisji dyscyplinarnych w dalszym ciągu rodzi kontrowersje, również w obrębie orzecznictwa. Z uwagi jednak na hierarchię źródeł prawa, istniejące w polskim porządku prawnym przepisy dotyczące dostępu do informacji publicznej, ugruntowane orzecznictwo w zakresie definicji informacji publicznej oraz zasady demokratycznego państwa prawnego, wskazane jest, aby dążyć do utrwalenia poglądu, pozwalającego każdemu obywatelowi na ocenę właściwości pracy komisji dyscyplinarnych po zakończeniu postępowania oraz rzetelności naukowej nauczycieli akademickich.