Palenie tytoniu uważane jest obecnie za jedno z najważniejszych zagrożeń zdrowia. Wśród chorób, których główną przyczynę stanowi inhalacja dymu tytoniowego, są nowotwory, choroby układu krążenia, układu oddechowego, a także szereg chorób matki i dziecka. Papierosy pali jedna trzecia dorosłych Polaków. Niemal połowa wszystkich palaczy umiera z powodu nałogu. Choroby odtytoniowe są przyczyną przedwczesnej śmierci prawie 50 tys. Polaków rocznie.

Za pioniera polskich badań nad szkodliwym wpływem dymu tytoniowego na organizm ludzki uznaje się prof. Franciszka Venuleta (zm. 1967) z Łodzi. Jego badania dotyczące wpływu nikotyny na obniżenie poziomu witaminy C stanowią istotny wkład do wiedzy medycznej.

Postawy wobec palenia

Prof. Witold Zatoński, epidemiolog i ekspert zdrowia publicznego, należy do grona najbardziej wpływowych osób w polskiej ochronie zdrowia. Od 1979 r. kieruje Zakładem Epidemiologii i Prewencji Nowotworów w Centrum Onkologii w Warszawie. Zainicjowane przez niego badania nad zawartością substancji toksycznych w dymie tytoniowym sprzedawanych w Polsce papierosów, doprowadziły na początku lat 90. do zmniejszenia zawartości substancji smolistych i nikotyny w polskich papierosach do poziomu zgodnego ze standardami obowiązującymi w krajach Unii Europejskiej. Przyczynił się też do uchwalenia w 1995 r. kluczowej dla polityki zdrowotnej państwa ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych. W 2008 roku został mianowany koordynatorem rządowego Programu Prewencji Pierwotnej Nowotworów, realizowanego w ramach Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych.

Powołana z inicjatywy prof. Zatońskiego Fundacja „Promocja Zdrowia” stawia sobie za cel „zmniejszenie liczby zachorowań na raka, w szczególności poprzez ograniczenie palenia i wymuszonej inhalacji dymu tytoniowego wśród Polaków”. Fundacja organizuje co roku Światowy Dzień bez Tytoniu oraz Światowy Dzień Rzucania Palenia Tytoniu w Polsce. Obecnie prof. Zatoński przewodzi pracom nad realizowanym przez fundację projektem TICI (Toward closing the gap in tobacco control and health burden between Eastern and Western Europe).

Wieloletnie badania prowadzone przez uczonego dowiodły, iż za znaczną różnicę w stanie zdrowia mieszkańców zachodniej i wschodniej Europy odpowiadają m.in. postawy względem palenia tytoniu. Zmniejszanie owej różnicy to jedno z naczelnych zadań projektu TICI, w ramach którego podjęte zostaną działania na rzecz wzmocnienia polityki antynikotynowej w państwach Europy Środkowowschodniej.

Głęboki oddech

Ograniczenie konsumpcji wyrobów tytoniowych wśród Polaków stanowi również przedmiot wieloletniej działalności wybitnego pulmonologa, pracownika Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie, prof. Jana Zielińskiego. 90 proc. przypadków zachorowań na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP), której badaniu i leczeniu poświęcił wiele lat swojej zawodowej aktywności, jest bowiem spowodowanych właśnie paleniem tytoniu. Szacując, iż ze względu na towarzyszące POChP powikłania, pod postacią niewydolności oddychania i niewydolności serca (tzw. serca płucnego), umiera rocznie ok. 14 tys. Polaków, prof. Zieliński podkreśla społeczną wagę problemu profilaktyki POChP, której jednym z elementów jest zwalczanie nikotynizmu.

Jako koordynator ogólnopolskiego programu profilaktyczno−edukacyjnego Głęboki oddech dąży do pogłębienia świadomości Polaków na temat zagrożeń zdrowotnych związanych z POChP oraz przekonania ich o potrzebie wczesnego rozpoznawania tej choroby. Prof. Zieliński jest autorem poradnika POChP – pytania i odpowiedzi, który w ramach programu Głęboki oddech trafił do ok. 10 tys. chorych na POChP, stanowiąc dla nich źródło informacji o chorobie oraz metodach jej leczenia.

Chorzy na POChP zawdzięczają prof. Zielińskiemu upowszechnienie w Polsce domowego leczenia tlenem oraz wprowadzenie do praktyki klinicznej nieinwazyjnej metody wentylacji płuc. Uczony był również odpowiedzialny za implementację Narodowego Programu Wczesnego Rozpoznawania i Profilaktyki POChP. W pierwszej fazie programu, zrealizowanej w latach 2000−02, prawie 92 tys. osób zostało poddanych badaniom spirometrycznym, stanowiącym główne narzędzie diagnostyczne w przypadku POChP.

Zasługi prof. Zielińskiego zostały docenione przez międzynarodowe gremium, które postanowiło przyznać mu w 2003 roku prestiżową nagrodę Europejskiego Towarzystwa Oddechowego (European Respiratory Society).

Całkowity zakaz

Walkę z nikotynizmem jako cel swojej działalności obrał również prof. Jacek Jassem, kierownik Katedry i Kliniki Onkologii i Radioterapii gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, specjalista w dziedzinie radioterapii onkologicznej i onkologii klinicznej. Jako badacz i lekarz od wielu lat zajmuje się m.in. rakiem płuca, jedną z najpoważniejszych chorób odtytoniowych, która stanowi przyczynę śmierci aż 9 na 10 chorych. Jego szczególne zasługi w propagowaniu życia wolnego od tytoniu wśród Polaków zostały wyróżnione przez Fundację „Promocja Zdrowia”, która w 2007 roku przyznała mu Złotą Honorową Odznakę.

Działalność gdańskiego uczonego w niedługim czasie wpłynąć może na los całej populacji palaczy w Polsce, gdyż jako autor projektu nowelizacji ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, której kształt dyskutowany jest obecnie w sejmowej Komisji Zdrowia, opowiada się za wprowadzeniem całkowitego zakazu palenia w miejscach publicznych. Istotą projektu jest ochrona osób niepalących przed szkodliwymi skutkami biernego palenia, które zostało zakwalifikowane przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem do ludzkich czynników rakotwórczych.