Zamiar przebudowy nauk historycznych deklarował od marca 1947 roku organ teoretyczny KC PPR „Nowe Drogi”. Działem historii w redakcji tego pisma kierowała Żanna Kormanowa. Nowe wzory publicystyki historycznej propagowali redaktorzy zajmujący się preferowanymi obszarami historii ruchu robotniczego – Franciszek Fiedler i Roman Werfel. Historia pojawiała się wybiórczo, a prace nowych historyków pełniły rolę instrumentalną – głównym zadaniem była reinterpretacja dziejów nowożytnych, a w perspektywie – przebudowa świadomości społecznej. Promowaniu nowej wizji historii towarzyszyły represje polityczne, realizowane kanałami ministerialnymi. Władze partyjno−państwowe nie zaakceptowały wyboru Władysława Konopczyńskiego na prezesa Polskiego Towarzystwa Historycznego. W czerwcu 1947 roku przyjęto nowy statut PTH i przeniesiono siedzibę Towarzystwa do Warszawy – miejscowe Towarzystwo Miłośników Historii zostało afiliowane do PTH jako jego oddział. Do władz PTH wprowadzono „prezydialny” model podejmowania decyzji, funkcyjni członkowie Zarządu otrzymali, podobnie jak w innych towarzystwach, honoraria.

W połowie 1947 roku przygotowano w Wydziale Oświaty i Kultury KC PPR listę historyków partyjnych gotowych do objęcia katedr uniwersyteckich, zaleźli się na niej Żanna Kormanowa, Celina Bobińska, Zofia Cybulska, Józef Sieradzki, Michał Szulkin, Maria Turlejska. W czasie zebrania zespołu historyków, działającego przy redakcji „Nowych Dróg” (20 lutego 1948), Józef Sieradzki oceniał: „w Polsce, towarzysze – historia jest złamana”. Był to efekt szykowanego już przełomu politycznego, związanego z wyeliminowaniem „odchylenia prawicowo−nacjonalistycznego”. Nie było natomiast pozytywnych działań własnych – ani zmian warsztatowych, ani dorobku badawczego. W wewnątrzpartyjnym raporcie Jana Kotta z 19 października 1948 roku stwierdzano: „przystąpienie wielu starszych profesorów do naszej partii w minimalny sposób odbiło się na ich pracy naukowej”, przykładem Stanisław Arnold. Podczas VII Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich we Wrocławiu (19−23 września 1948) – oceniał Kott – „marksiści odegrali rolę minimalną. Była to właściwie demonstracja grupki asystentów, docentów i dziennikarzy wobec profesorów. Zjazd nie był przygotowany”. Podczas inauguracji tego zjazdu, minister oświaty Stanisław Skrzeszewski, a w referacie plenarnym także Stanisław Arnold, wezwali historyków do kierowania się ustaleniami materializmu historycznego. W tym celu wyodrębniono sekcję zjazdową, zajmującą się problemami ogólnoteoretycznymi, metodyką badań, historią histografii oraz organizacją badań. Instytucjonalizację tej polityki separacyjnej przeprowadzono – na wniosek Arnolda – powołując (27 maja 1949) Komisję Metodologiczną PTH. Miała ona ułatwić zorganizowanie szeregu konferencji metodologicznych oraz sesji tematycznych, poświęconych wybranym wydarzeniom historycznym.

Pozornie na poboczu zjazdu wrocławskiego zorganizowano Marksistowskie Zrzeszenie Historyków – rzekomo społeczną, alternatywną formę wobec PTH. Prezesem MZH została Celina Bobińska, sekretarzem – Juliusz Bardach. Zjazd Organizacyjny MZH odbył się dopiero 19 lutego 1950 roku. Utworzono, obok Zarządu Głównego, oddziały miejscowe MZH. W Krakowie podjęto „akcję odczytową”, w Łodzi – „samokształcenie w zakresie metody materializmu historycznego”, w Toruniu „poddano krytycznej ocenie miejscowe wydawnictwa naukowe”. Zrzeszenie traktowano jako poligon służący przygotowaniu przebudowy PTH – finałem miało być „zjednoczenie” PTH z MZH. Według statutu MZH, zarejestrowanego 25 marca 1950 roku, celami Zrzeszenia miały być: „a. szerzenie i pogłębianie marksistowskiej metody naukowej i partyjności w nauce historycznej; b. likwidacja zacofania ideologicznego na odcinku historycznym w Polsce; c. przyspieszenie prac nad stworzeniem marksistowskiej historii Polski; d. szerzenie marksistowskiej wiedzy historycznej w społeczeństwie; e. udział w kształceniu marksistowskich kadr naukowych w zakresie historii”. Realizując te cele MZH miało organizować odczyty i dyskusje oraz ogólnokrajowe konferencje „tematyczne”. Przewidziano też własną działalność wydawniczą. Przejmowano stopniowo kontrolę nad periodykami historycznymi. W zbiorowym zeszycie za rok 1949 „Kwartalnika Historycznego” przewodniczący zespołu redakcyjnego (pismo było organem PTH, ale jego redaktor kierował Oddziałem Krakowskim MZH) Kazimierz Piwarski publikował artykuł Kryzys historiografii burżuazyjnej a materializm historyczny. Kolejny zeszyt „za rok 1950 i 1951” wydano już w Warszawie – redagował go jednoosobowo Arnold. Materiały I Kongresu Nauki Polskiej poprzedzał przedruk artykułu o znaczeniu prac Stalina z „Woprosów Istorii”. Organ Towarzystwa Miłośników Historii w Warszawie „Przegląd Historyczny” zawierał w 1949 roku głównie recenzje, a w tomie z 1950 roku nowa redaktorka, Bobińska pisała na temat Stalin a pewne zagadnienia metodologii historii.