Możliwość swobodnego przemieszczania się w obrębie państw UE powoduje, że coraz więcej osób posiada dyplomy różnych zagranicznych szkół wyższych. Wbrew niektórym opiniom, nie utrudniają one zbytnio kontynuacji studiów czy podjęcia pracy w Polsce.

Kontynuacja kształcenia w Polsce

Posiadacz zagranicznego dyplomu (stopnia naukowego), który chce kontynuować kształcenie, bądź ubiegać się o otwarcie przewodu doktorskiego lub habilitacyjnego w polskiej uczelni albo w placówce naukowej, w większości przypadków nie musi nostryfikować swoich dokumentów. Zapewniają to zarówno obowiązujące umowy międzynarodowe, jak również odpowiednie regulacje zawarte w Rozporządzeniu Ministra Edukacji i Nauki z dnia 24 lutego 2006 r. w sprawie nostryfikacji dyplomów ukończenia studiów wyższych uzyskanych za granicą (DzU nr 37, poz. 255, z późn. zm.) oraz Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 3 czerwca 2005 w sprawie nostryfikacji stopni naukowych i stopni w zakresie sztuki uzyskanych za granicą (DzU nr 104, poz. 874, z późn. zm.).

Obecnie Polska ma podpisane umowy międzynarodowe z Austrią, Białorusią, Czechami, Francją, Libią, Litwą, Niemcami, Słowacją i Ukrainą. Na podstawie umów dyplomy i stopnie naukowe uzyskane w jednym z wymienionych państw dają ich posiadaczom prawo do kontynuacji kształcenia na takim samym poziomie, jak w kraju wydania. W przypadku braku umów, uznanie dyplomu lub stopnia naukowego w celu kontynuacji kształcenia lub ubiegania się o stopień naukowy w Polsce następuje na podstawie rozporządzeń o nostryfikacji.

Osoba, która zamierza kontynuować kształcenie na studiach drugiego stopnia albo studiach podyplomowych, może zostać zwolniona z konieczności nostryfikacji dyplomu. O zwolnieniu decyduje rada jednostki organizacyjnej, w której posiadacz zagranicznego dyplomu chce rozpocząć studia.

Z możliwości zwolnienia z postępowania nostryfikacyjnego przy ubieganiu się o przyjęcie na studia trzeciego stopnia, studia doktoranckie lub wszczęcie przewodu doktorskiego mogą skorzystać osoby, które uzyskały dyplom ukończenia studiów wyższych wydany przez uprawnioną instytucję działającą w systemie edukacji państwa członkowskiego UE, Konfederacji Szwajcarskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub państwa – strony Konwencji Lizbońskiej, który daje uprawnienie do ubiegania się o przyjęcie na studia doktoranckie w tym państwie.

Z możliwości zwolnienia z postępowania nostryfikacyjnego przy ubieganiu się o wszczęcie przewodu habilitacyjnego mogą skorzystać osoby, które stopień naukowy uzyskały w jednym z państw członkowskich UE, Konfederacji Szwajcarskiej lub EOG. Swoich stopni naukowych nie muszą też nostryfikować posiadacze stopnia doktora przyznanego przez Europejski Instytut Uniwersytecki we Florencji, gdyż jest on automatycznie uznawany za równorzędny z polskim stopniem naukowym doktora.

Konwencja Lizbońska

Polska jest także stroną Konwencji o uznaniu kwalifikacji związanych z uzyskaniem wykształcenia wyższego w Regionie Europy, zawartej w Lizbonie 11 kwietnia 1997 r., opracowanej przez Radę Europy i UNESCO. Konwencja dotyczy uznania wykształcenia w celu kontynuacji nauki. Nie stanowi bezpośredniej podstawy prawnej do uznawania zagranicznych dokumentów o wykształceniu, lecz zawiera wytyczne do ogólnych zasad oceny zagranicznych kwalifikacji i dobrej praktyki w ich uznawaniu. Konwencja nakłada na strony obowiązek dokonywania - na wniosek osoby zainteresowanej - sprawiedliwej oceny wykształcenia uzyskanego w innym kraju, zapewnienia jasnych i przejrzystych procedur podejmowania decyzji oraz przekazywania tych decyzji w rozsądnym przedziale czasowym.

Uznanie kwalifikacji zawodowych

Ustalenie polskiego odpowiednika w większości nie jest konieczne w celu podjęcia zatrudnienia w Polsce. Procedura uznania kwalifikacji zawodowych zależy od tego, czy dany zawód jest regulowany oraz od kraju uzyskania kwalifikacji.

Uznanie kwalifikacji obywateli UE, państw EOG lub Konfederacji Szwajcarskiej - uzyskanych w jednym z tych krajów – w celu podjęcia pracy w zawodzie regulowanym. Zawód regulowany jest to zawód, którego wykonywanie jest uzależnione od spełnienia wymogów kwalifikacyjnych i warunków określonych w odrębnych przepisach. W przypadku podejmowania pracy w zawodzie, który jest w danym kraju regulowany, uznanie kwalifikacji następuje głównie na podstawie odpowiednich mechanizmów zawartych w dyrektywie 2005/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 7 września 2005 w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych. Osoba ubiegająca się o uznanie kwalifikacji składa stosowny wniosek do właściwego organu (właściwego ministra lub upoważnionej instytucji), który wydaje decyzję w sprawie uznania kwalifikacji.

Uznanie kwalifikacji - uzyskanych w państwie trzecim – w celu podjęcia pracy w zawodzie regulowanym. Właściciel dyplomu uzyskanego w państwie trzecim, który chce podjąć zatrudnienie w zawodzie regulowanym, musi najpierw uznać dyplom za równoważny z polskim odpowiednikiem. Dopiero potem może się ubiegać o uzyskanie uprawnień zawodowych, zgodnie z odrębnymi przepisami dotyczącymi wykonywania danego zawodu.

Uznanie kwalifikacji w celu podjęcia pracy w zawodzie nieregulowanym. W przypadku zawodów nieregulowanych nie ma znaczenia, czy kwalifikacje uzyskane zostały w kraju UE, EOG, Konfederacji Szwajcarskiej, czy w państwie trzecim. Decyzję o uznaniu kwalifikacji uzyskanych za granicą podejmuje de facto pracodawca. Może on wymagać potwierdzenia równoważności zagranicznego dokumentu z polskim odpowiednikiem. Przeważnie wystarczy opinia o poziomie wykształcenia i statusie uczelni. Opinie takie wydawane są przez Departament Obsługi Programów Międzynarodowych i Uznawalności Wykształcenia MNiSW.

Z zagranicznym stopniem lub tytułem naukowym można też podjąć pracę w polskiej uczelni bez konieczności nostryfikacji. Zgodnie z art. 109 ust. 3a ustawy z 27 lipca 2005 - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365, z późn. zm.), uczelnia może zatrudnić w charakterze nauczyciela akademickiego cudzoziemca lub obywatela polskiego posiadającego zagraniczny tytuł lub stopień naukowy, bez konieczności jego nostryfikacji.

Uzyskanie równoważnika

Wymóg ustalenia polskiego odpowiednika zagranicznego dyplomu lub stopnia naukowego wynika z odrębnych przepisów uzależniających przyznanie określonych uprawnień (np. prawo do ubiegania się o przyjęcie na aplikację prawniczą lub przystąpienie do egzaminu zawodowego) od posiadania polskiego dyplomu (stopnia naukowego) lub zagranicznego dyplomu (stopnia naukowego) uznanego za równoważny z polskim odpowiednikiem.

Bez przeprowadzania nostryfikacji uznawane są za równoważne z polskimi odpowiednikami:

• dyplomy ukończenia studiów wyższych uzyskane za granicą, na które posiadacz dyplomu został skierowany zgodnie z przepisami określającymi warunki kierowania osób za granicę w celach naukowych, dydaktycznych i szkoleniowych;
• stopień naukowy doktora przyznany przez Europejski Instytut Uniwersytecki we Florencji;
• dyplomy (stopnie naukowe) uznane za równoważne na podstawie umów międzynarodowych.

W pozostałych przypadkach polski odpowiednik zagranicznego dyplomu ukończenia studiów (stopień naukowy) może zostać określony w drodze nostryfikacji.

Nostryfikacji dyplomu ukończenia studiów wyższych (stopnia naukowego) uzyskanego za granicą dokonuje rada jednostki organizacyjnej uczelni, uprawnionej do nadawania stopnia doktora (doktora habilitowanego w przypadku stopni naukowych) danej dziedziny nauki lub sztuki, odpowiadającej kierunkowi studiów ukończonych za granicą. Nostryfikacji dyplomu ukończenia studiów międzykierunkowych lub studiów prowadzonych w Polsce na więcej niż jednym kierunku dokonuje rada jednostki, wskazana przez rektora uczelni jako wiodąca, w porozumieniu z radami jednostek organizacyjnych, z którymi wspólnie prowadzi studia międzykierunkowe, odpowiadające studiom ukończonym za granicą. W przypadku dyplomu ukończenia studiów międzykierunkowych, które nie są prowadzone na terenie Polski, nostryfikację przeprowadza rada jednostki organizacyjnej uczelni, wyznaczona jako właściwa przez senat uczelni prowadzącej studia na kierunkach objętych programem studiów międzykierunkowych, odpowiadających studiom ukończonym za granicą.

Rada nie ma prawa odmówić przyjęcia wniosku o nostryfikację. Może podjąć uchwałę o odmowie wszczęcia postępowania nostryfikacyjnego, ale tylko jeśli:

• nie ma uprawnień do nadawania stopnia doktora (doktora habilitowanego w przypadku stopni naukowych) w dziedzinie nauki lub sztuki oraz dyscyplinie naukowej lub artystycznej, w zakresie której jednostka uczelni ma uprawnienia do nadawania stopnia doktora;
• nie została wyznaczona przez rektora lub senat uczelni do nostryfikacji uzyskanego za granicą dyplomu ukończenia studiów międzykierunkowych lub studiów prowadzonych w Polsce na więcej niż jednym kierunku.

Rada kończy postępowanie nostryfikacyjne podejmując uchwałę o uznaniu dyplomu wydanego za granicą za równorzędny z dyplomem ukończenia studiów wyższych (stopnia naukowego) uzyskanym w kraju albo o odmowie jego uznania. Postępowanie powinno się zakończyć możliwie szybko. W przypadku dyplomów ukończenia studiów nie powinno trwać dłużej niż 3 miesiące od daty złożenia kompletnego wniosku, a w przypadku podjęcia uchwały o konieczności zaliczenia zajęć dydaktycznych lub zdania egzaminów postępowanie powinno być zakończone w ciągu 1 miesiąca od dnia otrzymania dokumentów potwierdzających wykonanie uchwały.

Wnioskodawcy przysługuje prawo do złożenia zażalenia – w trybie określonym w odpowiednich rozporządzeniach) – na uchwałę rady o odmowie wszczęcia postępowania nostryfikacyjnego, jak również uchwałę o odmowie uznania lub uznaniu zagranicznego dyplomu (stopnia naukowego). W każdym przypadku osoba ubiegająca się o nostryfikację dyplomu musi zostać pisemnie poinformowana o podjętej przez radę uczelni uchwale
i możliwości odwołania się od niej.

W niektórych sytuacjach rada uczelni musi odmówić uznania zagranicznego dyplomu w Polsce. Dzieje się tak, gdy:

• instytucja, która go wydała lub program studiów, których ukończenie potwierdzono dyplomem, nie uzyskał akredytacji w systemie edukacyjnym państwa, w ramach którego odbywało się kształcenie;

• instytucja, która wydała dyplom nie działa w systemie edukacyjnym żadnego państwa;

• program studiów lub jego część były realizowane na obszarze naszego kraju niezgodnie z polskimi przepisami o szkolnictwie wyższym.

W kontekście poruszonej w artykule problematyki należy odnotować, że ogłoszone przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w czerwcu br. założenia reformy szkolnictwa wyższego Partnerstwo dla wiedzy zawierają również zapisy mające na celu m.in. stymulowanie większej mobilności naukowej studentów i doktorantów, uproszczenie procedur uznawania wykształcenia zdobytego za granicą, wprowadzenie ułatwień w zatrudnianiu wybitnych naukowców z zagranicy w naszych uczelniach oraz systematyczne zwiększanie liczby obcokrajowców studiujących w Polsce.