Porządkowanie chaosu pojęciowego

Jednym z najbardziej nadużywanych pojęć w mówieniu o polityce jest racja stanu. Każda kolejna ekipa rządząca powołuje się na nią deklarując całkiem inne tezy programowe. Czytelnik czy słuchacz może odnieść wrażenie, iż jest to słowo „wytrych” zafałszowujące rzeczywiste cele danego obozu politycznego. Książka Arkadego Rzegockiego ma na celu uporządkowanie tego chaosu pojęciowego. Generalna jej teza jest taka, że istnieją dwie podstawowe, całkiem przeciwne sobie, zakorzenione w kulturze zachodnioeuropejskiej tradycje myślenia o racji stanu – klasyczna i nowożytna, które mają wpływ na polskie myślenie o polityce.

Książka składa się z trzech części. W pierwszej autor przybliża pojęcie racji stanu (racja stanu – racja istnienia państwa), jego historię (jest to pojęcie o proweniencji nowożytnej, rozpropagował je pod koniec XVI wieku Giovanni Botero, doradca Karola Boromeusza) oraz pojęcia z nim związane. Wśród tych ostatnich można wskazać: ochronę fundamentalnych interesów państwa, realizm polityczny, okoliczności, które powinny być brane pod uwagę przy rządzeniu czy nadużycia pojęcia racji stanu. Jednak każde z tych pojęć może być inaczej rozumiane – powodem jest przyjęcie tej czy innej koncepcji racji państwa.

Drugi, centralny rozdział książki zawiera obszerne omówienie obu tradycji rozumienia racji stanu. Wypływają one z dwóch odmiennych podejść do rozumienia państwa i polityki. Tradycja klasyczna zakorzeniona jest w klasycznej koncepcji filozofii (sięgającej Platona, Arystotelesa czy św. Tomasza z Akwinu), wedle której istnieje pewien, zakorzeniony w wynikającym z natury bytu prawie naturalnym, ład normatywny, z którego wynikają normy dotyczące państwa, jego władców i poddanych. Korzenie nowożytnej koncepcji racji stanu tkwią w nowożytnym indywidualizmie i odrzuceniu średniowiecznej metafizyki z całym dobrodziejstwem jej inwentarza. Najbardziej znaczącym jej wyrazicielem jest N. Machiavelli (wyodrębnił rozważania dotyczące mechanizmów politycznych, stworzył nowy język odnoszący się do sfery rządzenia państwem, w końcu oderwał sferę polityki od etyki). Podstawowym celem polityka (władcy) stało się nie sprawiedliwe rządzenie powierzonymi mu poddanymi, kierujące się dobrem wspólnym, a zdobycie i utrzymanie władzy oraz najskuteczniejsze zrealizowanie jego interesów. Klasyczna sprawiedliwość i racjonalność zostały zastąpione wolą władcy, a „racjonalność rozumiana była zgodnie z logiką siły i władzy”. Nowożytna koncepcja stała się podstawą monarchii absolutnej (centralizacji i wzmocnienia siły państwa) oraz państwa narodowego.

Trzeci rozdział prezentuje zapoczątkowaną w XV wieku polską myśl polityczną. Rzegocki podkreśla dominację klasycznej koncepcji w pisarstwie polskich autorów, ale i w polskiej tradycji politycznej. Zwolennicy Machiavellego w Polsce prawie przez całe dzieje otaczani byli nieufnością czy wręcz odrzucani, a elementy pragmatyczne w myśleniu o polityce dochodziły do głosu dopiero w myśli XIX czy początkach XX w.

Racja stanu jest książką interesującą, dobrze napisaną, porządkującą nasze myślenie o polityce i państwie. Usterkami jej są nader często występujące przesunięcia kategorialne (np. „klasyczna racja stanu” zamiast „klasyczne rozumienie racji stanu”) czy używanie terminu „realizm polityczny” w znaczeniu „pragmatyzm”. Poza tym książka jest nieco rozwlekła (szczególnie w części trzeciej mamy całe strony cytatów, które autor czasem mógłby bardzo krótko streścić).

Nieco mniej sztywny kołnierzyk

Encyklopedie tematyczne to książki nie tylko bardzo przydatne w praktyce. To także pole do popisu dla wydawców, którzy prześcigają się w pomysłach na różnorodność form podania informacji. Efektem bywa leksykon, do którego zaglądamy w poszukiwaniu określonych haseł, ale także książka do przeglądania, podczytywania, błądzenia. W przypadku tej pozycji tak właśnie jest: dużo grafiki i fotografii, ramek i apli z wyróżnionym tekstem. Od razu rzucają się w oczy zamieszczone pomiędzy hasłami wypisy z manifestów literackich. Czego tu nie ma: Świat nie przedstawiony Zagajewskiego i Kornhausera czy Młoda Polska Artura Górskiego; fragmenty publikowanego w „Sztuce i Narodzie” w 1942 roku eseju Andrzeja Trzebińskiego, w którym planował zadania poezji po wojnie czy Manifest w sprawie poezji futurystycznej Brunona Jasieńskiego, piewcy „ruhu, motłohu i kanalizacji”. Jest regulamin i cennik Pikadora, w którym autorzy piszą, że każdy gość kawiarni „obowiązany jest spoglądać na poetów z odpowiednim szacunkiem” i wznoszą jakże aktualne dziś hasła: „Precz z Teatrem Rozmaitości! Precz z Tow. Zachęty Sztuk Pięknych! Precz z filharmonią!” Wszystko to pokazuje literaturę polską w nieco mniej sztywnym kołnierzyku.

Prócz haseł zwyczajnych, małych, jak Pilch Jerzy lub Stasiuk Andrzej, są także hasła duże, rozbudowane, jak Norwid Cyprian Kamil. Szerzej wtedy omówiona zostaje biografia i twórczość, pojawiają się fragmenty utworów, więcej reprodukcji... W ramce znajdzie się czasem literackie kuriozum, jak wiersz Andrzeja Mandaliana o czujności w obliczu wroga klasowego albo artykuł Tadeusza Borowskiego, udzielającego rad, jak ma się zachować pisarz w terenie.

W zwykłej encyklopedii przy haśle Stachura Edward, nie przeczytamy sobie wiersza tego poety. W tej owszem. A np. obok hasła o J.M. Rymkiewiczu znajdziemy fragment jego szkicu Czym jest klasycyzm. Na końcu tomu przydatny aneks, a w nim najbardziej znane dzieła literatury polskiej, adaptacje filmowe...

Wiedza o literaturze do XIX wieku zmienia się niewiele, żywą materią pozostaje natomiast wiek XX z jego emigracjami, drugimi obiegami, kolaboracją pisarzy z komunizmem. Nad obrazem współczesności w tej encyklopedii można by jeszcze popracować, choć wiele rzeczy zrobiono znakomicie (np. nareszcie satysfakcjonuje hasło o Józefie Mackiewiczu). Ale kiedy się pisze, że „Szpilki” na przełomie lat 40. i 50. specjalizowały się w agresywnej satyrze politycznej, młody czytelnik może pomyśleć, że potrafiły być antyrządowe! Przy A. Szczypiorskim, Z. Safjanie i innych ani słowa o kompromitujących faktach z ich biografii. Brak haseł poświęconych niektórym ważnym pisarzom (np. Bogdanowi Madejowi, Stanisławowi Srokowskiemu), choć jest np. krakowski grafoman Władysław Machejek. Wśród czasopism literackich po 1989 roku nie znajdziemy istniejących do dziś „Kresów”, choć są hasła poświęcone efemerydom, które znikły po roku czy dwóch. „Czas kultury” zaprezentowano tak, jakby się w ciągu ostatniego dwudziestolecia nie zmienił, tymczasem pismo to wyraźnie ewoluowało. Pośród pisarzy średniego pokolenia zdecydowano się pokazać popularniejszych (Tokarczuk, Gretkowska, Stasiuk), nie zaś wybitniejszych. Młodszych roczników zabrakło w ogóle, czemu trudno się dziwić. Tak to zwykle bywa z encyklopediami, że nie nadążają za współczesnością.

(fig)

Skrajna forma patologii

Książka Johna Horgana z wielu względów zasługuje na uznanie i wyróżnienie wśród opracowań związanych z terroryzmem, a zwłaszcza jego uwarunkowaniami tkwiącymi w psychice ludzkiej. Wartość naukowa publikacji polega na tym, że problem terroryzmu nie został tu oderwany od współczesnej rzeczywistości, przeciwnie, osadzony jest w jej realiach i bierze pod uwagę zmiany, jakie zachodzą w świecie. Zakres rozważań uwzględnia zagadnienia politologiczne, społeczne, gospodarcze, a także pedagogiczno−wychowawcze.

Zjawisko terroryzmu to nic nowego, ludzkość spotykała się z tym od niepamiętnych czasów. W dobie współczesnej staje się ono szczególnie niebezpieczne, może dotyczyć każdego z nas, a konsekwencje nie są do końca znane. Omawiane w książce problemy mają istotne znaczenie wychowawcze i pozwalają zrozumieć wiele zagadnień związanych z terroryzmem i wychowaniem młodych ludzi. Wywody i przywołane przykłady umożliwiają zrozumienie przyczyn powstawania terroryzmu.

Zdaniem autora książki, współczesny terroryzm należy rozpatrywać jako zjawisko społeczne, a jego twórcy i przywódcy dbają o to, aby obok dramatycznych skutków był pokazowy i oszałamiający, wywierał duże wrażenie. Natomiast psychologowie często zaznaczają, że bezpośredni wykonawca stara się zaznaczyć swoje „ja” i związane jest to z kształtowaniem się osobowości, poczynając od dzieciństwa. Istotne znaczenie ma wychowanie w rodzinie, szkole i najbliższym otoczeniu, w jakim może się znaleźć przyszły potencjalny terrorysta, a teraz jeszcze dziecko i uczeń szkolny. W książce mamy wiele przykładów, jak można dojrzewać do terroryzmu i być terrorystą. Jeden z terrorystów, działacz i członek Islamskiej Armii Republikańskiej, stwierdza: „Mój pierwszy kontakt z tym miał miejsce tak naprawdę wtedy, gdy chodziłem do szkoły podstawowej. Historia, której wtedy nas uczyli, była fascynująca i trwało to przez kilka lat, aż do szkoły średniej”. Ale ten działacz, pomimo że brał udział w zamachach, nie uważał się za terrorystę.

Autor, na podstawie własnych i przytoczonych badań, stara się odpowiedzieć na pytanie, dlaczego zwykli ludzie stają się terrorystami, chociaż nie zawsze chcieli nimi być.

Z książki wynika, że terroryzm jest skrajną formą patologii, która może powstawać zawsze i wszędzie, nawet w społecznościach demokratycznych i wysoce tolerancyjnych. Zbadanie tego zjawiska jest niesłychanie skomplikowane, a sami terroryści to bardzo zróżnicowane osobowości: wszystkie badane osoby zawsze charakteryzowały się inteligencją powyżej średniej, a okrucieństwo nie robiło na nich żadnego wrażenia.

To wymaga od badaczy, którzy zajmują się terroryzmem, podejścia wielowątkowego, a same badania nierzadko mają charakter wysoce skomplikowany. Na ogół są trudne i kosztowne, a na ich wyniki trzeba długo czekać. Stąd walka z terroryzmem nie jest jednorazowa i pomimo odnoszonych sukcesów nie należy uważać jej za zakończoną. Jest to proces, który może się ciągnąć całe dziesięciolecia i przybierać różne formy.

Z uwagi na wielowątkowy charakter książki jej przydatność jest również szeroka. Adresatami mogą być nie tylko środowiska psychologów, ale także pedagogów, socjologów, politologów i wszystkich, którzy pragną bliżej poznać omawianą w książce problematykę.

Iwaszkiewicz podróżuje

Pisząc o poetach Leningradu Iwaszkiewicz zauważył: „potrzeba sztuki jest pierwotną potrzebą człowieka”. Można by twierdzić, że ów dziennik z podróży poświęcony jest właśnie człowiekowi z jego wielowymiarowością potrzeb i odczuć. Poświęcony jest także sztuce w jej wszelakich przejawach, począwszy od pierwiastków stanowiących o natchnieniu twórców, po recepcję ich dzieł.

Dominantę kompozycyjną stanowią opisy przeżyć i wrażeń zmysłowych, cecha charakterystyczna dla twórczości Iwaszkiewicza. Uobecnia się tu nie tylko emocjonalność podmiotu mówiącego. Opisywane miejsca zdają się tętnić życiem, wrażeniami czasów minionych, emocjami postaci spotykanych i historycznych.

Narracja oscyluje pomiędzy prozą pamiętnikarską, epistolarnym charakterem wypowiedzi a elementami poematu dygresyjnego. Odnaleźć można bezpośrednie zwroty do adresata. Wtrącenia i refleksje wprowadzane są na zasadzie asocjacji. Pod wpływem bodźca, którego rolę pełni otoczenie, wypowiedź momentami przybiera charakter retrospektywny. Autor stwierdza: „Piszę te listy nie z myślą o jakimś specjalnym adresacie, są one skierowane do wszystkich moich czytelników, bo przecież to nie jakieś intymne rozmowy, ale opisy wrażeń niecodziennych i bardzo niezwykłych, wrażeń z prawdziwej „podróży”„.

Obserwacje podróżnika konfrontowane są z wyobrażeniami owych miejsc, powstałymi wcześniej na bazie konstrukcji przedstawień literackich. Historia łączy się z literaturą. Dzieje narodu chilijskiego ukazane są np. przez pryzmat poematu Nereidy, kulturowo−historiograficzny obraz Danii łączy się z psychologiczną niemal kreacją Andersena. Rosja postrzegana jest poprzez twórczość Dostojewskiego, Puszkina czy Błoka. Analiza niektórych utworów dokonywana jest z pozycji doświadczeń ich autorów. Z empatyczną niemal wnikliwością rysuje Iwaszkiewicz sylwetki znanych postaci: pisarzy, malarzy, polityków, kompozytorów. Kreśli koligacje rodzinne rządzących, realia panujące na dworach, układy polityczne, rzeczywistość minionych generacji. Wszystko to zdaje się przypominać literacką realizację koncepcji historii żywej. Ów bios historii ukazuje istotne zjawiska w dziejach ludzkości in statu nascendi poprzez odczucia i wrażenia jednostek. Człowiek stanowi integralny element historii. Autor czerpie również z dokumentów, relacji. Z tego wszystkiego, co zdaje się być rejestracją losów ludzkości ze wskazaniem na człowieka.

Szkice Iwaszkiewicza to impresjonistyczne niemal obrazy z uchwyceniem chwili i nastroju. Nie poprzez samą optykę oddana jest atmosfera miejsc. O synestezyjnym charakterze stanowi literacka uchwytność zapachów i smaków.

Kontaminacja różnych płaszczyzn nie ogranicza się do korespondencji zjawisk, ale i sztuk. Ponadto sztuka zdaje się współgrać i uzupełniać z naturą. To „podróż sentymentalna” przez Włochy i od krajów Ameryki Południowej po Polskę. Myśl o Polsce zdaje się być swego rodzaju lejtmotywem powracającym nieustannie podczas relacji. Kraj lat dziecinnych przedstawiany jest w refleksjach o polskości, jej literaturze i miejscu w świecie. W świecie, w którym autor tęsknił zawsze do kraju. „To Polska, Polska wyśniona (…) Jakże inną śnili ją mój ojciec (…), stryj (…), pradziad (…). Śnili ja boską – a jest ludzka.”

Wenecja i inne szkice to dla czytelnika swoista iluminacja, w której jawi się sztuka architektury, ale i „architektura sztuki”. Widziane z lotu ptaka, oczami wędrowca obserwującego rzeczywistość z pokładu samolotu, ale także z perspektywy podróżnika patrzącego ponad obszarami lądów, wspomnień, historii i kultur.

Napoleon w wymiarze regionalnym

Od dwóch stuleci toczy się dyskusja nad rolą, jaką odegrał Napoleon Bonaparte w historii Europy i Polski. Problem ów niejako stał się zagadnieniem historii Warmii i Mazur. Dowodzi tego książka Jasińskiego i Skowronka. W drobiazgowej narracji ożywają zdarzenia, jakie miały miejsce na obszarze dawnych Prus Wschodnich.

Opis pobytów cesarza Francji oraz bitew i potyczek stoczonych przez jego żołnierzy w miejscowościach, które należą dziś do północno−wschodniej Polski, a także obwodu kaliningradzkiego, dyktuje kilka tendencji. Po pierwsze, chęć dokładnego zrekonstruowania zdarzeń (np. poprzez sięganie do wspomnień i relacji z pierwszej ręki), po drugie, uwielbienie dla Napoleona, po trzecie, próba wpisania napoleońskiej historii we współczesną pamięć Polaków, a zwłaszcza mieszkańców północnego Mazowsza oraz Warmii i Mazur. Do naszych czasów dotrwały domy czy kościoły, w których przebywał cesarz. Niektóre z tych budowli uległy ruinie, jak imponujący pałac w Kamieńcu pod Suszem (przed II wojną światową siedziba feldmarszałka Paula von Hindenburga), w którym rozegrał się m.in. kolejny burzliwy etap romansu słynnego Francuza z Marią Walewską. Ślady obecności Bonapartego i jego armii upamiętnione są w wielu miejscach na Warmii i Mazurach najczęściej za pomocą tablic.

Śledzenie historycznej geografii umożliwiają liczne mapy, rysunki, fotografie miejsc naznaczonych przez kampanię napoleońską. Autorzy referują jej przebieg nieomal dzień po dniu. Szlak wiedzie od Wielbarka, poprzez m.in. Olsztyn, Pruską Iławę, Ostródę, Lidzbark Warmiński, po Tylżę, gdzie 7 lipca 1807 podpisano traktat francusko−rosyjski. Był on bardzo istotny dla Polaków, ponieważ zawarto w nim punkt o utworzeniu Księstwa Warszawskiego i Wolnego Miasta Gdańsk.

Historycy wskazują na wiele innych dobroczynnych dla Polski skutków postanowień tylżyckich. Nie zaistniały one bez przyczyny. Jedną z nich był stosunkowo duży udział Polaków w kampanii Napoleona. Wyeksponowana została postać gen. J.H. Dąbrowskiego, który zorganizował polskie siły zbrojne uczestniczące w posunięciach militarnych Bonapartego 1807 r. Niebagatelny udział we wschodniopruskiej kampanii miał gen. Józef Zajączek i jego Korpus Obserwacyjny, którego zaopatrzeniowcem był Józef Wybicki.

W osobnym rozdziale historycy opowiadają o fascynacji Napoleona Mikołajem Kopernikiem. Pamiątek po wielkim astronomie szukał, ponieważ interesował się astronomią, a postać najwybitniejszego kanonika fromborskiego wysoko cenił.

Książkę kończy opis legend, opowieści i pamiątek napoleońskich. Wspomina się o tym, że dla rodzimych mieszkańców Prus Wschodnich czas kampanii napoleońskiej był „nieszczęśliwą wojną”. Ludność była nękana kontrybucjami i rabunkami. Przez dziesięciolecia w kościołach na specjalnych tablicach widniały nazwiska Prusaków poległych w walkach z Francuzami. Powielano legendy o „dębach napoleońskich” i innych motywach rzekomo lub naprawdę związanych z Bonapartem, nobilitując w ten sposób daną miejscowość. W tym samym celu podejmuje się, także współcześnie, próby szerzenia pamięci historycznej. Włączają się do nich historycy z Torunia, Olsztyna, jak i Ośrodek Studiów Napoleońskich Akademii Humanistycznej w Pułtusku.

Książka jest przykładem badawczego i popularyzatorskiego zespolenia historii regionalnej z dziejami powszechnymi.

Książki nadesłane

Kwame Anthony Appiah, Kosmopolityzm. Etyka w świecie obcych, tłum. Joanna Klimczyk, wyd. prószyński i s−ka, Warszawa 2008.

Yossi Melman, Meir Javedanfar, Nuklearny sfinks. Iran Mahmuda Ahmadinedżada, tłum. Aleksandra Amal El−Maaytah, wyd. prószyński i s−ka, Warszawa 2008.

Elżbieta Marecka, Franciszek Marecki, Informatyczne systemy finansów, wyższa szkoła biznesu w dąbrowie górniczej, Dąbrowa Górnicza 2007, seria: Prace Naukowe WSB.

Konkurencyjność przedsiębiorstw na rynku krajowym i międzynarodowym, red. nauk. Krystyna Kowalska, wyższa szkoła biznesu w dąbrowie górniczej, Dąbrowa Górnicza 2007, seria: Prace Naukowe WSB.

Inżynieria biomedyczna. Księga współczesnej wiedzy tajemnej w wersji przystępnej i przyjemnej, pod red. nauk. Ryszarda Tadeusiewicza, uczelniane wyd. Naukowo−dydaktyczne AGH, Kraków 2008.

William Ockham, Traktat o predestynacji, tłum. i komentarz Marcin Karas, ośrodek myśli politycznej, Kraków 2007, seria: Klasyka Myśli Filozoficznej.

Arkady Rzegocki, Racja stanu a polska tradycja myślenia o polityce, ośrodek myśli politycznej, Kraków 2008, seria: Biblioteka Myśli Politycznej.

Realizm polityczny. Przypadek polski, pod red. Jacka Kloczkowskiego, ośrodek myśli politycznej, wyższa szkoła europejska im. Ks. J. Tischnera, Kraków 2008, seria: Polskie Tradycje Intelektualne.

Zbigniew Stawrowski, Niemoralna demokracja, ośrodek myśli politycznej, wyższa szkoła europejska im. Ks. J. Tischnera, Kraków 2008, seria: Biblioteka Myśli Politycznej.

Mieczysława Demska−Trębacz, Kamień paleologów. Okruchy z dziejów lubelskiego rodu, wyd. polihymnia, Lublin 2008.

Stanisław Sławomir Nicieja, Wzgórze Uniwersyteckie w Opolu. Ludzie i zabytki. Fakty i legendy, wyd. MS opole, Opole 2008.

Studia ekonomiczne – czy tylko wiedza i umiejętności?, pod red. Jerzego Dietla i Zofii Sapijaszki, fundacja edukacyjna przedsiębiorczości, Łódź 2008.

Jacek Perlin, Język portugalski dla początkujących. Wersja brazylijska, wyd. V, wyd. „wiedza powszechna”, Warszawa 2008.

Oskar Perlin, Język hiszpański dla początkujących, wyd. XV, wyd. „wiedza powszechna”, Warszawa 2008, seria: Uczymy się Języków Obcych.

Irena Dobrzycka, Bronisław Kopczyński, Język angielski dla zaawansowanych, wyd. XIII, wyd. „wiedza powszechna”, Warszawa 2008, seria: Uczymy się Języków Obcych.

Jolanta Sikora−Penazzi, Krystyna Sieroszewska, Popularny słownik francusko−polski, wyd. III, wyd. „wiedza powszechna”, Warszawa 2008.

Wielki słownik polsko−francuski. Tom V U−Ż, wyd. „wiedza powszechna”, Warszawa 2008.

Polscy uczniowie w świetle badań PISA, instytut problemów współczesnej cywilizacji, Warszawa 2008, seria: Zeszyty IPWC.

Jarosław Iwaszkiewicz, Wenecja i inne szkice, SW czytelnik, Warszawa 2008.

Jerzy Giedroyc, Czesław Miłosz, Listy 1952−1963, oprac. i wstęp Marek Kornat, sw czytelnik, Warszawa 2008, seria: Archiwum KULTURY.

Paweł Jasienica, Kraj nad Jangcy, wstęp Jan Rowiński, wyd. prószyński i s−ka, Warszawa 2008.

Anna Czekanowska, Kultury tradycyjne wobec współczesności. Muzyka, poezja, taniec, wyd. TRIO, collegium civitas, Warszawa 2008.

Hanna Cieśla, Ilona Łopieńska, Mały słownik tematyczny włosko−polski, wyd. IV nowe oprac., wyd. wiedza powszechna, Warszawa 2008.

Lisetta Stembor, Gramatyka języka niderlandzkiego z ćwiczeniami, wyd. IV, wyd. wiedza powszechna, wyd. wiedza i ty, Warszawa 2008.

Romuald Hanisz, Elżbieta Marecka, Franciszek Marecki, Mirosław Zaborowski, Rościsław Buń, Maria Gruz, Informatyczne systemy zarządzania finansami. Wprowadzenie do problematyki, pod red. Tadeusza Wieczorka, wyższa szkoła biznesu w dąbrowie górniczej, Dąbrowa Górnicza 2008, seria: Prace Naukowe WSB.

Halina Chwistecka−Dudek, Włodzimierz Sroka, Alianse strategiczne: problemy teorii i dylematy praktyki, wyższa szkoła biznesu w dąbrowie górniczej, Dąbrowa Górnicza 2008, seria: Prace Naukowe WSB.

The Challenges of the Globalization Process. India in the Age of Globalization, pod red. Jolanty Kubickiej, wyższa szkoła biznesu w dąbrowie górniczej, Dąbrowa Górnicza 2007, seria: Prace Naukowe WSB.

Pierre Chuvin, Ostatni poganie. Zanik wierzeń pogańskich w cesarstwie rzymskim od panowania Konstantyna do Justyniana, tłum. Joanna Stankiewicz−Prądzyńska, SW czytelnik, Warszawa 2008, seria: Pejzaże kultury.

Daniel C. Dennett, Odczarowanie. Religia jako zjawisko naturalne, tłum. i wstęp Barbara Stanosz, państwowy instytut wydawniczy, Warszawa 2008, seria: Biblioteka Myśli Współczesnej.

Prywatność – prawo czy produkt?, instytut problemów współczesnej cywilizacji, Warszawa 2008, seria: Zeszyty IPWC.

Lee Smolin, Kłopoty z fizyką. Powstanie i rozkwit teorii strun, upadek nauki i co dalej, tłum. Jerzy Kowalski−Glikman, wyd. prószyński i s−ka, Warszawa 2008, seria: Na Ścieżkach Nauki.

Jonathan Sutherland, Diane Canwell, Klucz do marketingu. Najważniejsze teorie, pojęcia, postaci, tłum. Zbigniew Dziedzic, wyd. naukowe pwn, Warszawa 2008, seria: Klucz do...

Andrew Heywood, Klucz do politologii. Najważniejsze ideologie, systemy, postaci, tłum. Piotr Kornobis, Krzysztof Wolański, wyd. naukowe pwn, Warszawa 2008, seria: Klucz do...

Jerzy Bralczyk, Mówi się. Porady językowe profesora Bralczyka, wyd. naukowe pwn, Warszawa 2008.

Piszemy poprawnie. Poradnik językowy PWN, wyb. i opr. Aleksandra Kubiak−Sokół, wyd. naukowe pwn, Warszawa 2008.

John Black, Słownik ekonomii, tłum. Ewa Freyberg, Mateusz Mokrogulski, Ewelina Nojszewska, Mariusz Próchniak, Małgorzata Znoykowicz−Wierzbicka, wyd. naukowe pwn, Warszawa 2008, seria: Oxford Paperback Reference.

Jonathan Sutherland, Diane Canwell, Klucz do zarządzania strategicznego. Najważniejsze teorie, pojęcia, postaci, tłum. Zbigniew Dziedzic, wyd. naukowe pwn, Warszawa 2007, seria: Klucz do...

Jonathan Sutherland, Diane Canwell, Klucz do zarządzania zasobami ludzkimi, tłum. Aneta Będkowska, wyd. naukowe pwn, Warszawa 2007, seria: Klucz do...

Poprawnie po polsku. Poradnik językowy PWN, wyb. i opr. Aleksandra Kubiak−Sokół, wyd. naukowe pwn, Warszawa 2007.

Tomasz Bielak, Proza Maciej Słomczyńskiego (Joe Alexa), wyd. wyższej szkoły zarządzania ochroną pracy w katowicach, Katowice 2008.

Zbigniew Pietrasiński, Ekspansja pięknych umysłów. Nowy Renesans i ożywcza autokreacja, wyd. CiS, Warszawa 2008.

Anne Harrington, Wewnętrzna siła. Umysł, ciało i medycyna, tłum. Anna E. Eichler, Piotr J. Szwajcer, Wyd. CiS, Warszawa 2008.

Tomasz Załuski, Modernizm artystyczny i powtórzenie. Próba reinterpretacji, TAiWPN Universitas, Kraków 2008, seria: Horyzonty Nowoczesności.

Alex Kerr, Psy i demony. Ciemne strony Japonii, tłum. z jęz. ang. Tadeusz Stanek, TAiWPN Universitas, Kraków 2008.

Wojciech Józef Burszta, Świat jako więzienie kultury. Pomyślenia, państwowy instytut wydawniczy, Warszawa 2008, seria: Biblioteka Myśli Współczesnej.

Paweł Oksanowicz, Zlew, Wyd. replika, Zakrzewo 2008.

Ian Steward, Listy do młodego matematyka, tłum. Paweł Strzelecki, wyd. prószyński i s−ka, Warszawa 2008.

„Nowe Problemy Turystyki”, 1/2008, wyższa szkoła hotelarstwa, gastronomii i turystyki w Warszawie.

Brigitte Hamann, Cesarzowa Elżbieta, tłum. Jan Koźbiał, państwowy instytut wydawniczy, Warszawa 2008, seria: Biografie Sławnych Ludzi.

Aleksander Wat, Publicystyka, opr. Piotr Pietrych, SW czytelnik, Warszawa 2008, seria: Pisma Zebrane.