Zawód nauczycielski należy nie tylko do najstarszych w świecie, ale także – jako bodajże jedyny – stał się przedmiotem odrębnych badań naukowych. Do głównych problemów badawczych pedeutologii (gr. paideutes – nauczyciel, logos – nauka) należą: dobór do zawodu, kształcenie, osobowość, praca i doskonalenie zawodowe nauczycieli. Słowem te zmienne, które hipotetycznie mogą mieć wpływ na efektywność działań pedagogicznych.

W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat warunki pracy dydaktyczno−wychowawczej w szkole uległy radykalnym przeobrażeniom. Znacznie powiększyły się zasoby wiedzy ludzkiej, zróżnicowały jej źródła, nasiliła agresja wśród młodocianych. Żeby tylko wymienić te najważniejsze. Pozostałe uwarunkowania i predyktory nauczycielskich osiągnięć, jak kryteria doboru na studia, programy kształcenia, a także – z małymi wyjątkami – formy doskonalenia zawodowego nauczycieli zasadniczo się nie zmieniły. Wciąż o przydatności do studiów, powodzeniu w toku ich trwania, a także formalnych kwalifikacjach nauczyciela decyduje przede wszystkim wiedza kierunkowa, związana z przedmiotem nauczania. W ten sposób teoria, według której nauczyciel jest specjalistą w dziedzinie ludzkiego zachowania, którego praca polega na intencjonalnym motywowaniu do jego zmiany, całkowicie rozminęła się z praktyką.

Jeszcze nie tak dawno nauczyciel był najbardziej kompetentnym, wiarygodnym i – w zasadzie – jedynym źródłem wiedzy naukowej dla ucznia. Na niej opierał się jego zawodowy i pedagogiczny autorytet. Dzisiaj znaczna część tej wiedzy pochodzi ze źródeł pozaszkolnych, które w dodatku są nie tylko powszechnie dostępne, ale także bardziej atrakcyjne od tych, które może zaoferować przeciętna szkoła. Są to zjawiska nieodwracalne i mogą się tylko – wraz z postępem cywilizacyjnym – pogłębiać.

Klęska współczesnej szkoły nie polega na tym, że straciła ona monopol na przekazywanie wiedzy, umiejętności i wartości, lecz na trudności w przyjęciu tego do wiadomości. Nauczycielom wciąż trudno się z tym pogodzić, że kształcenie i wychowanie dokonuje się również oprócz – a niekiedy wbrew – szkolnej edukacji.

Cechą wyróżniającą współczesnego absolwenta studiów nauczycielskich od przedstawicieli innych profesji powinny być przede wszystkim najwyższe kwalifikacje w zakresie znajomości źródeł wiedzy i umiejętności docierania do nich. Wiedzę kierunkową, niezależnie od jej zasobów wyniesionych ze studiów, będzie i tak musiał uzupełniać przez całe życie. Kompetentnym przewodnikiem ucznia po źródłach wiedzy powinien być od pierwszego dnia swojej pracy. Dzisiaj kompetencje te, oprócz braku umiejętności wywierania wpływu na ludzi, są najsłabszym elementem przygotowania zawodowego nauczycieli. Dopóki prawda ta nie dotrze do organizatorów i realizatorów kształcenia nauczycieli, szkoła będzie pogrążać się w kryzysie.