Od kilku tygodni głównym tematem dyskusji w środowisku akademickim jest przedłożony przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Projekt założeń reformy systemu nauki i reformy systemu szkolnictwa wyższego. Temu też poświęcone było wspólne posiedzenie prezydiów KRASP i PAN 15 maja br., którego efektem było wypracowanie stanowiska odnoszącego się w sposób ogólny do Projektu, oraz stanowiska w konkretnej kwestii drogi awansu naukowego. Ufamy, że oba przyjęte stanowiska dobrze oddają wagę spraw i opinie większości naszego środowiska.

We wspólnym stanowisku wyrażamy pogląd, że proponowana reforma nie powinna być rozpatrywana w oderwaniu od tego, co dzieje się w innych obszarach życia gospodarczego i społecznego – powinna stanowić istotną część szeroko zakrojonego programu rozwoju kraju poprzez edukację i naukę, które są dziś wyznacznikami rozwoju cywilizacyjnego i społecznego.

Projekt podejmuje wiele problemów, które środowiska akademickie i naukowe podnoszą od wielu lat. Prezydia KRASP i PAN zadeklarowały gotowość do konstruktywnej współpracy w przygotowaniu niezbędnych projektów ustawodawczych rozwiązujących te problemy i uzyskaniu dla nich akceptacji społecznej.

Wiele kwestii wymienionych w Projekcie wymaga jednak dyskusji i uzgodnień. Najbardziej sporny, choć nie najważniejszy dla reformy, pomysł zniesienia habilitacji nie musi być przeszkodą w porozumieniu. Wydłużenie drogi awansu naukowego nie jest spowodowane wymogiem uzyskania habilitacji, lecz przede wszystkim nagminnym podejmowaniem przez młodych doktorów dodatkowego zatrudnienia, niezwiązanego z ich pracą naukową. Obowiązująca procedura habilitacyjna jest niedoskonała i wymaga zmian, m.in. zróżnicowania obowiązujących norm i procedur stosownie do specyfiki poszczególnych działów nauki. Nie widzimy jednak istotnego powodu, dla którego, modyfikując wymogi związane dotychczas ze stopniem doktora habilitowanego, należałoby zrezygnować z jego dobrze zakorzenionej w polskiej tradycji akademickiej nazwy.

Najważniejszym zadaniem środowiska naukowego, obok zdecydowanej poprawy warunków dla twórczości naukowej i szkolnictwa akademickiego, jest udoskonalenie systemu oceny dorobku naukowego tak, aby była ona oparta na rzetelnej i merytorycznej krytyce naukowej, oraz powiązana z tym kwestia przestrzegania zasad etyki w nauce. Wyraziliśmy w związku z tym gotowość do poparcia, po niezbędnych uzgodnieniach szczegółowych, zapowiedzianych przez rząd rozwiązań zwiększających konkurencję między naukowcami i ośrodkami badawczymi oraz mobilność kadr naukowych. Uważamy, że zatrudnienie naukowców w uczelniach i placówkach PAN, z wyjątkiem stanowisk profesorskich, powinno być tylko kontraktowe, przy czym należy wprowadzić i wyegzekwować regułę jednoetatowości. Warunkiem wprowadzenia tych zasad jest jednak wydatne podniesienie uposażeń, zwłaszcza młodej kadry naukowej w publicznych uczelniach i placówkach badawczych.

Propozycja wyróżniania w systemie szkolnictwa wyższego i nauki tzw. okrętów flagowych budzi w środowisku akademickim kontrowersje i obawy, ale przy odpowiedniej konkretyzacji będzie służyć ochronie poziomu wiodących ośrodków badawczych i dydaktycznych. Ich wybór powinien być okresowo weryfikowany, a decydujący wpływ na podejmowane decyzje powinny mieć organy reprezentujące środowisko akademickie. Dodatkowe środki przeznaczone dla wiodących placówek nie mogą być uzyskiwane kosztem zubożenia pozostałych placówek.

Stanowisko prezydiów KRASP i PAN dotyczyło przede wszystkim zagadnień ogólnych, o stanowisko przyjęte następnego dnia przez obradujące samodzielnie Prezydium KRASP, odnosi się do wielu konkretnych postulatów i propozycji rozwiązań Projektu. W stanowisku tym wymieniliśmy m.in. te koncepcje i rozwiązania, które mają charakter prorozwojowy i w znacznym stopniu odpowiadają postulatom formułowanym w uchwałach Zgromadzenia Plenarnego i Prezydium KRASP. Oczekujemy, że ministerstwo zaprezentuje wkrótce plan realizacji przedstawionych zamierzeń, w którym znajdą się także kwestie nieuwzględnione w Projekcie lub uwzględnione w sposób zbyt powierzchowny, jak np. poszanowanie własności intelektualnej.

Odnosząc się do krytycznej kwestii modelu finansowania szkolnictwa wyższego, postulujemy działania prowadzące do powstania rynku edukacyjnego, do którego uczelnie publiczne i niepubliczne będą miały jednakowy dostęp. Postulujemy również wprowadzenie zasady finansowania z budżetu ministerstwa kosztów przewodów w ramach ścieżki awansu naukowego w uczelniach publicznych i niepublicznych, a także wprowadzenie mechanizmów przeciwdziałania wieloetatowości nauczycieli akademickich.

Niedopracowana kompozycja i redakcja dokumentu utrudnia zrozumienie modelu reformy i dyskusję środowiskową. W szczególności, cele i warunki realizacji proponowanych zmian zostały sformułowane jedynie w odniesieniu do tej części projektu, która dotyczy nauki. Można także zauważyć niedostateczne odniesienie się do konieczności wzrostu finansowania nauki i szkolnictwa wyższego z budżetu państwa jako warunku powodzenia reform. Postulowany w Projekcie wzrost finansowania nauki i szkolnictwa wyższego z budżetu państwa o 0,158 proc. PKB rocznie nie gwarantuje sukcesu w realizacji zaplanowanych reform.