1 lutego prof. Barbara Kudrycka, minister nauki i szkolnictwa wyższego, powołała Zespół do spraw Opracowania Założeń Reformy Systemu Nauki oraz Założeń Reformy Systemu Szkolnictwa Wyższego (skład zespołu na str. 18 oraz na stronie internetowej MNiSW).

Sprawy szkolnictwa wyższego dyskutowane były na czterech tematycznych spotkaniach: Zarządzanie szkołami wyższymi, Model kariery akademickiej, Finansowanie szkolnictwa wyższego, Dydaktyka. Przed każdym spotkaniem, dwie osoby były proszone o przygotowanie autorskich, krótkich opracowań będących wprowadzeniem do dyskusji. Dyskusja dotyczyła zagadnień poruszonych we wprowadzeniach oraz innych tematów przedstawionych przez uczestników dyskusji.

Odbyły się również posiedzenia wspólne obu podzespołów (nauka i szkolnictwo wyższe), podczas których w ostatecznym przeglądzie spisanych wcześniej zagadnień oraz w dyskusji mogli uczestniczyć wszyscy członkowie zespołu. Piszę o tym tak szczegółowo, aby czytelnicy Projektu założeń reformy systemu nauki i szkolnictwa wyższego (patrz: strona internetowa MNiSW) lepiej zrozumieli jego konstrukcję i dającą się zauważyć niespójność w prezentowaniu zagadnień. Jest to swoisty zbiór haseł – tematów spisanych na żywo przez sekretarza, które zespół zaproponował jako materiał wyjściowy do opracowania jednorodnego tekstu założeń reformy ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym.

Jest oczywiste, że tak przygotowany dokument wywoła szeroką i ożywioną dyskusję, w tym w dużej mierze krytyczną tak wobec proponowanych rozwiązań, jak i zespołu. Sporo zapisów powinno być uzupełnionych komentarzami precyzującymi intencje dyskutantów. Zaletą Projektu natomiast jest to, że dyskusja o sprawach szkolnictwa wyższego została rozpoczęta.

W czasie dyskusji prowadzonych już w ramach spotkań KRASP, również z poprzednim zespołem ministerialnym, zgodziliśmy się, aby nowelizację ustawy przeprowadzić w dwóch etapach: etap pierwszy – szybka nowelizacja dotycząca spraw ważnych dla uczelni i nie budzących kontrowersji, etap drugi – pozostała część zmian, których przygotowanie wymaga więcej dyskusji, a więc i czasu.

W Projekcie można znaleźć hasła – tematy należące do obydwu grup. Ważna jest więc identyfikacja tych haseł, które nie budzą kontrowersji i będą pomocne w działaniu uczelni oraz tych, które należy odłożyć, gdyż wymagają dalszej dyskusji. Sporo haseł wymaga rozwinięcia, bez którego pojawiają się interpretacje odmienne od intencji zespołu.

Z przebiegu dotychczasowej dyskusji wynika, że najwięcej emocji budzi sprawa habilitacji. W karierze akademickiej konieczne są progi pozwalające ocenić wagę pracy badawczej oraz dojrzałość naukową każdego pracownika naukowego.

Pierwszym progiem jest praca doktorska, która powinna zawierać oryginalne, nowe wartości naukowe.

Drugim progiem jest aktualnie habilitacja, krytykowana (nie przez wszystkich) z kilku powodów:

• Średni okres konieczny do jej przygotowania jest zbyt długi, również dla osób bardzo zdolnych, szybko osiągających dojrzałość naukową po doktoracie. W wielu dziedzinach, oprócz prac stanowiących podstawę rozprawy habilitacyjnej, konieczne jest przedstawienie dodatkowego dorobku naukowego, którego zdobywanie trwa wiele lat i prowadzi często do niepożądanych efektów, gdy liczba publikacji dominuje nad ich jakością.

• Z punktu widzenia pracy badawczej, czas na przygotowanie dorobku naukowego do pracy habilitacyjnej nie jest optymalnie wykorzystany, gdyż często podejmuje się tematy bezpieczniejsze z punktu widzenia przygotowania rozprawy habilitacyjnej, a nie ambitniejsze i bardziej ryzykowne z naukowego punktu widzenia.

• Kolokwium habilitacyjne odbywa się przed radą wydziału, w której większość głosujących bardzo często jest niekompetentna w problematyce naukowej habilitacji.

• Habilitacja jest słabo rozpoznawalnym stopniem naukowym na świecie.

Trzecim progiem jest tytuł profesora przyznawany przez Prezydenta RP.

Dyskusja nad modyfikacją kariery akademickiej trwa od dłuższego czasu. Wszyscy uczestnicy dyskusji podkreślają konieczność podniesienia poziomu prac doktorskich. Zdecydowana większość jest za utrzymaniem tytułu profesorskiego przyznawanego przez Prezydenta RP. Niewielka grupa jest za utrzymaniem habilitacji w obecnej postaci. Bardzo nieliczna grupa jest za likwidacją habilitacji bez wprowadzania innego mechanizmu selekcyjnego. Zdecydowana większość uważa, że konieczne jest utrzymanie progu – oceny dojrzałości naukowej pomiędzy doktoratem a tytułem profesorskim.

W Projekcie zaproponowano, aby w miejsce habilitacji, wprowadzić „certyfikat promocyjny” – CP (uprawnienie promocyjne), który pozbawiony byłby wad habilitacji, a równocześnie wprowadzał ocenę naukową kandydata na wysokim poziomie. CP uprawniałby do: kierowania pracami doktorskimi, wydawania opinii o pracach doktorskich i w przewodach o przyznanie CP, członkostwa w radzie wydziału.

Jedna z możliwych propozycji procedury postępowania mogłaby wyglądać w następujący sposób:

Po doktoracie, w momencie uznanym przez zainteresowanego za stosowny, występuje on do dziekana (lub CK, lub innej instancji) o uruchomienie procedury przyznania mu CP na podstawie osiągniętych rezultatów naukowych.

Ważne jest, aby dla każdej dziedziny nauki wybrać najlepszą formę przedstawienia rezultatów pracy badawczej. Dla tych dziedzin nauk, w których wyniki badań publikowane są w czasopismach, mogłyby to być 2−4 prace zamieszczone w dobrych czasopismach o zasięgu międzynarodowym. Dla niektórych nauk humanistycznych mogłaby to być inna forma uznana za odpowiednią (np. monografia lub książka).

Dorobek naukowy powinien wskazywać na podjęcie ważnej tematyki badawczej oraz dojrzałość do prowadzenia badań.

CP można by uzyskać w okresie od roku do kilku lat po doktoracie.

O ocenę dorobku naukowego proszeni byliby 3−4 recenzenci zewnętrzni, w tym zagraniczni, jeśli to możliwe (sposób powoływania recenzentów do ustalenia).

Dziekan lub przewodniczący rady naukowej zwoływałby otwartą dysputę kandydata z recenzentami i zaproszonymi dodatkowo 2−4 specjalistami (krajowymi i zagranicznymi).

Recenzenci i zaproszeni specjaliści decydowaliby o przyznaniu CP zainteresowanemu. W ten sposób zarówno dorobek naukowy, jak i cały proces przyznawania CP byłby rozpatrywany i oceniany przez większe grono specjalistów niż w przypadku habilitacji.

Decyzja o przyznaniu CP zatwierdzana byłaby przez CK (lub inną instancję – do ustalenia).

Dalsza część kariery naukowej: tytuł profesora byłby przyznawany przez Prezydenta RP; profesorowie tytularni mogliby przejść w stan spoczynku po osiągnięciu wieku emerytalnego.

W Projekcie jest więcej haseł – tematów wymagających wyjaśnień. Myślę, że warto podjąć ten wysiłek, gdyż zmiany w systemie szkolnictwa wyższego i nauki w Polsce są potrzebne.