Od początku byliśmy przekonani, że ze środowiska akademickiego powinny wypływać inicjatywy doskonalące jakość pracy nauczycieli i że szkolenie wewnętrzne może sprostać tym wyzwaniom. Asystenckie Warsztaty Pedagogiczne stwarzają okazję do powstawania ciekawych inicjatyw dydaktycznych oraz dają możliwości rozwoju pedagogicznego asystentom Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego w Katowicach.

Uczenie się przez uczestnictwo

Na podstawie doświadczeń przeprowadzonych warsztatów pedagogicznych wydaje się, że najistotniejsza jest sama forma pracy z nauczycielami. Zajęcia warsztatowe dostarczają im perspektywicznego spojrzenia na zagadnienia dydaktyczne, psychologiczne i etyczne, wspomagając proces nieformalnej nauki związanej z ich pracą. Oczywiście, trudno w ramach zajęć przeprowadzić szczegółową analizę celów każdego pracownika, ale szanse na ich wyrażenie są dużo większe w trakcie interaktywnego kontaktu w grupie. Fascynuje wzrost efektywności przyswajanej wiedzy w trakcie obopólnej wymiany doświadczeń pracowników zatrudnionych w różnych katedrach i wydziałach, posiadających różnorodny staż pracy. Jednym z ważniejszych zagadnień dotyczących pracy z osobami mającymi doświadczenie zawodowe jest współdziałanie trzech istotnych filarów nauczania dorosłych. Pierwsze dwa to zdobywanie wiedzy i umiejętności, uzupełniane poprzez trzeci filar, zwany doświadczaniem interakcji społecznych. Ten ostatni jest szczególnie istotny w metodach warsztatowych i treningowych. Dzięki niemu rozwijane także zostają wewnętrzne procesy mentalne, m.in. samoświadomość, kształtowanie przekonań czy postrzeganie. Sama nauka dużo wydajniej przebiega poprzez obserwowanie własnych zachowań na tle zachowań grupy, porównywanie własnych decyzji, działań, stanowisk i poglądów z decyzjami, działaniami, stanowiskami i poglądami innych. Wymaga to stworzenia nauczycielom licznych możliwości sprawdzenia się w sytuacjach złożonych i ulegających częstym zmianom (stosowanie nowych metod pracy, tworzenie wspólnych projektów i inicjatyw, samodzielne kreowanie gier dydaktycznych itp.).

Modyfikacja własnych zachowań prowokuje u nauczycieli osiąganie większej dojrzałości zawodowej i rozwój całej osobowości. Uczenie się przez uczestnictwo pomaga wyzbyć się automatyzacji reakcji dominujących w codziennej pracy wykładowców. Doświadczanie licznych wzorców jest katalizatorem takich form aktywności, do których uczestnicy z reguły nie byliby zdolni. Konstatując, kształcenie nauczycieli akademickich powinno przyjmować formy jak najbliższe formom szkoleniowym, a prowadzący zajęcia powinni pełnić role trenerów moderujących wspólne dyskusje. Oczywiście, można byłoby nauczycieli akademickich wysłać na odpowiedni kurs pedagogiczny lub polecić stosowną literaturę albo inne źródła, jednak korzyści z wzajemnej integracji środowiska akademickiego oraz ciekawych inicjatyw międzywydziałowych i międzykatedralnych przemawiają na korzyść tej formy wewnętrznego doskonalenia kadry.

Wspólna odpowiedzialność

Aktywne angażowanie się grupy powinno przede wszystkim owocować powstawaniem nowych, wspólnych przedsięwzięć i wyzwań dydaktycznych. Jednym z nich są coroczne warsztaty treningowe, kończące cykl zajęć. Każdego roku AWP proponują uczestnikom ciekawe tematycznie warsztaty medialne, tworzenia wizerunku czy autoprezentacji. W plenerze odbywają się outdoorowe szkolenia doskonalące umiejętności zarządzania czasem czy współpracy zespołowej. Warsztaty wyjazdowe mają także wznieść uczestników ponad wydarzenia i stresy codzienności. Są elementem wspólnego świętowania sukcesów całej grupy i momentem podsumowania wyników całorocznej pracy. Nieocenioną rolę pełni wzajemna informacja zwrotna pomiędzy trenerami i uczestnikami.

Do tej pory uczestnicy zostali zaangażowani w przygotowanie krajowej konferencji dydaktycznej Profesjonalizacja kompetencji dydaktycznych nauczycieli akademickich w nauczaniu przedmiotów ekonomicznych (2005). Referaty z konferencji oraz gry dydaktyczne tworzone w ramach warsztatów przez nauczycieli akademickich ukazały się w postaci podręcznika pod tym samym tytułem (2006). W tym roku wydany został Poradnik dydaktyka szkoły wyższej, nad którym również pracowali asystenci biorący udział w warsztatach. Takie i podobne inicjatywy ożywiają środowisko akademickie, wnoszą sporo refleksji w stosowane metody i formy pracy, są także odpowiedzią na potrzeby pracowników i wynikają z oczekiwań studentów.

Asystenckie Warsztaty Pedagogiczne realizują cele dydaktyczne zgodne z założonym programem kształcenia. Każdego roku negocjowane są z grupami treści wchodzące do owego programu. Wspólne negocjacje stają się koniecznością ze względu na siłę zaangażowania, wiedzę grupy oraz jej oczekiwania. Zawartość programowa jest niezmienna i składa się z następujących bloków tematycznych: Sprawne komunikowanie się w procesie edukacyjnym, Dydaktyka nauczania przedmiotów ekonomicznych, Osobowość nauczyciela akademickiego, Etos nauczyciela akademickiego, Emisja głosu i praca z tekstem, Multimedia w kształceniu.

Bloki te obejmują 120 godzin dydaktycznych zajęć obowiązkowych. Zakres tematyczny i zagadnienia poszczególnych bloków umieszczone są na stronie internetowej http:// www.ae.katowice.pl/betapl/kategoria/313/. Nie zdarzyło się jednak, by uczestnicząca w warsztatach grupa nauczycieli akademickich nie wniosła nowych treści do proponowanego jej programu. Przyjęcie wzajemnej odpowiedzialności za całokształt pracy ma znaczenie motywujące i pomaga zlikwidować dystans psychiczny, który mógłby przeszkadzać w budowaniu wzajemnych relacji.

Aktywne metody szkolenia

Zdecydowanie należy zauważyć, iż zainteresowania uczestników warsztatów pozostają w ścisłym związku z ich problemami i wyzwaniami zawodowymi. Nauka nie jest więc oderwana od praktyki, z którą nauczyciele akademiccy spotykają się na co dzień. Aby wszechstronna współpraca była możliwa, prowadzący muszą posiadać świadomość problemów wypływających z otoczenia środowiska akademickiego. Brak orientacji w charakterze pracy wykładowcy uniemożliwia stosowanie poradnictwa. Poprawienie jakości pracy nauczycieli akademickich jest największym wyzwaniem dla prowadzących, wymaga od nich bowiem podejmowania tematów często odbiegających od założonego wcześniej programu. Poszerzanie zakresu omawianych treści bądź rozwijanie umiejętności niezbędnych do pracy na gruncie typowo praktycznym, wymaga dużej elastyczności oraz posiadania umiejętności transferowania własnych doświadczeń na grupę. Skuteczność zajęć wzrasta poprzez przyjęcie przez prowadzących otwartej postawy oraz nastawienia na budowanie atmosfery bezpieczeństwa i akceptacji.

Kluczem efektywnej realizacji zajęć jest natomiast planowanie wielu scenariuszy realizacji danego tematu. Uczestnicy warsztatów, ich zaangażowanie wobec tematu, nastrój i wiedza dyktują sposób, w jaki należy zająć się danym zagadnieniem. Jeśli potrzebne jest wprowadzenie teoretyczne, należy rozpocząć od wykładu interaktywnego połączonego z prezentacją multimedialną. W ten sposób szanse na udział w dyskusji osób o różnym poziomie wiedzy wzrastają. Bywa, że prezentacja udostępniana jest tylko drogą mailową. Czasami pewne publikacje, materiały oferowane są wyłącznie zainteresowanym. W związku z powyższym praca z nauczycielem akademickim zawiera w sobie elementy typowego mentoringu, ukierunkowana jest na wymianę wiedzy, wsparcie i doradzanie.

Kolejnym czynnikiem podtrzymującym zainteresowanie warsztatami jest różnorodność stosowanych metod. Realizując tematy mniej zajmujące należy położyć nacisk na aktywne metody szkolenia. Czego możemy się obawiać stosując metody aktywne? Z doświadczenia pracy z pomocą metod warsztatowych wynika, że największym wrogiem prowadzącego jest odczuwanie nieustannej presji czasu. Skutecznym rozwiązaniem jest praca w małych grupach. W założeniach AWP przyjęto, iż grupa nie powinna być większa niż 20 osób, w praktyce w zajęciach uczestniczy ok. 13−17 osób.

Spoiwem łączącym tradycyjne metody nauczania z metodami warsztatowymi są różnego rodzaju dyskusje i debaty. Bardzo często opierają się one na analizie przypadków (case study) pojawiających się w trakcie argumentacji. Osoba opisuje dokładnie przypadek, do którego budowane są pytania, na które grupa poszukuje odpowiedzi. Dyskusję można wywołać również poprzez ciekawy tekst (dyskusja sokratejska) lub podanie kontrowersyjnej opinii. Prowadzić zaś można ją w parach i grupach (dyskusja wielokrotna), korespondencyjnie lub za pomocą plakatu. Każda dyskusja staje się inspirująca, szczególnie ta, której przebieg ilustrowany jest za pomocą metody metaplanu, linii czasu lub piramidy argumentów. Realizując tematy warto również pokusić się o wprowadzanie grupy w klimaty kreatywności, stosując metody np. Tony’ego Buzana. Zdecydowanie częściej nauczyciele akademiccy oczekują zajęć aktywizujących niż dostarczania im skondensowanej wiedzy w formie wykładu. Najważniejszą jednak wskazówką dla prowadzącego jest to, iż powinien zawsze posiadać w swojej ofercie cały szereg zróżnicowanych metod nauczania. Istotne staje się również nienadużywanie jednorodnych form pracy, powodujących zmęczenie.

Przygotowanie pedagogiczne nauczycieli akademickich nie zawsze musi się odbywać w sposób sformalizowany, powinno raczej odpowiadać sytuacji, z której wyrosła potrzeba i być bliskie naturalnym wyzwaniom wypływającym z otoczenia akademickiego. Istnieje wiele sposobów zachęcania nauczycieli do osiągania mistrzostwa w ich codziennej pracy dydaktycznej. Warsztaty pedagogiczne są jednak propozycją, która posiada dużo walorów. Wielu nauczycieli postrzega sens poszerzania wiedzy pedagogicznej i dzielenia się nią w trakcie spotkań, na których mają wystarczająco dużo czasu i wsparcia, by zrealizować chociaż część założonych sobie celów. Stworzenie takich warunków na warsztatach cyklicznych ma wpływ m.in. na wymianę wiedzy praktycznej, integrację uczestników, rozwiązywanie bieżących problemów. Ponadto istnieje potrzeba nawiązania akademickiej kultury współpracy, która zwiększy możliwość kształtowania środowiska akademickiego i da realne szanse wsparcia realizacji wielu przedsięwzięć.