Efekt działalności absolwenta kierunku turystyka od razu może być widoczny tylko w przypadku, jeżeli praktyczne przygotowanie go do pracy zapewni uczelnia. W krajowym lub zagranicznym przedsiębiorstwie turystycznym oceniane są efekty praktycznego rozwiązania konkretnego problemu, przedstawione w formie dokumentu projektowego. Wiedza absolwentów o metodach opracowania takiej dokumentacji jest zbyt mała. Jedynie z takim doświadczeniem projektowym absolwent może stworzyć własną firmę turystyczną, ponieważ zdolność do projektowania dokumentacji, nie tylko turystycznej, powinna umożliwiać zarabianie pieniędzy.

W dzisiejszych czasach zdolność inżyniera turystyki do wyszukiwania sposobów samodzielnego zdobywania środków finansowych jest bardzo potrzebna. Korzystanie z kredytów bankowych i funduszy strukturalnych w trudnych warunkach finansowych państwa jest dla turystyki bardzo ryzykowne. Problem ten stanie się jeszcze ostrzejszy w obliczu kryzysu energetycznego. W warunkach gospodarki rynkowej nic nie jest dawane za darmo, pula kredytów ulgowych zmaleje, ważny będzie ich zwrot w terminie. Prawidłowe wykorzystanie państwowych pieniędzy będzie głównym kryterium przy akredytacji instytucji krajowych oraz stanowisk kierowniczych. Inżynierowie turystyki muszą posiadać zdolność do zarabiania pieniędzy z wykorzystaniem wszelkich dostępnych środków: przyrodniczych, rekreacyjnych, wycieczkowych, sportowych, kulturowych, edukacyjnych – bez żadnej pomocy państwa, w warunkach wzrastającej konkurencji.

W ramach przystosowania absolwentów kierunków TiR do nowych wymogów należy do grona już obowiązkowych przedmiotów wprowadzić operacyjne programowanie działalności gospodarczej i nauczyć studentów projektowania dokumentacji turystycznej na różnych etapach działań poprzez wykonywanie zadań przedprojektowych, projektów roboczych (realizowanych w trakcie badań), projektów technicznych, roboczych map i wykresów, projektów jednoetapowych wdrożeniowych, kalkulacji cenowych, pisania recenzji ekspertowych, zapoznać z wymaganiami prawnymi. Pełny, kompetentny projekt turystyczny powinien stanowić poradnik i przewodnik, zapewniać pomoc. Zapoznanie z metodą projektowania dokumentacji turystycznej może pomóc absolwentom TiR w znalezieniu pracy w innych pokrewnych branżach gospodarczych (np. związanych z maszynami rolnymi, w gospodarce nieruchomościami, w statystyce, kulturze i innych), co może być atutem tego zawodu.

Przedsiębiorstwo agroturystyczne

Wprowadzenie do specjalności TiR nowych dyscyplin związane jest z koniecznością poszerzenia wiedzy o elementy innych nauk oraz posiadania umiejętności ewidencyjnych, rejestracyjnych, kalkulacyjnych, algorytmizacji, planowania i prognozowania, co jest podstawą wszystkich prac inżynieryjno−ekonomicznych. Przykładem tego stanu rzeczy jest działalność agroturystyczna gospodarstw rolnych, w której połączono dwie różne dziedziny gospodarcze: rolniczą (typowo produkcyjną) oraz usługową, tj. socjalną, kulturalną, rekreacyjną, sportową, organizacyjną.

Tylko na pierwszy rzut oka może się zdawać, że prowadzenie gospodarstwa agroturystycznego jest sprawą najłatwiejszą w całej turystyce. Wynika to z deklaracji, których pełne są publikacje z konferencji naukowo−praktycznych. W literaturze wizerunek agroturystyki zwykle się wiąże z koniecznością utrzymywania bezpośrednich kontaktów – nie wymagających rozbudowanej bazy noclegowej bądź żywieniowej – z dziką, nienaruszoną przyrodą. Dotyczy to zmęczonych mieszkańców dużych aglomeracji, chcących poznać „coś nowego” na wsi, obserwować tryb życia mieszkańców wsi, korzystać z produktów gospodarstwa rolnego itp. Dlaczego mimo to dużo gospodarstw z tytułu „agroturystycznych”, nie znajduje ani turystów, ani „zmęczonych” zgiełkiem gości z miast?

Prawdopodobnie problem ten wiąże się z niedopracowaną reklamą. Jednak walory, którymi dysponują gospodarstwa wiejskie – piękne krajobrazy, czysta woda, powietrze, ekologiczna produkcja – powinny być odpowiednio eksponowane, a dzięki temu mogą zyskać zaufanie. W odnalezienie, a następnie ocenę atrakcji przyrodniczych na obszarach wiejskich powinna być włożona praca inżyniera turystyki. A przecież dodatkowy zysk gospodarstw agroturystycznych z turystyki i rekreacji w dużym stopniu zależy od umiejętności odnajdywania najtrafniejszych cech otaczających krajobrazów oraz od odpowiedniej ich prezentacji. Prezentacja ta powinna być zorientowana na bardzo wymagających turystów, płacących za pobyt, sprawiających kłopoty i krytycznie odnoszących się do gospodarzy. Z tego powodu prowadzenie działalności agroturystycznej wymaga ogromnego nakładu pracy, nerwów i wiedzy. Dlatego większość gospodarstw agroturystycznych faktycznie żyje tylko z produkcji rolnej, a nie z turystyki.

Do niewykorzystanych rezerw podwyższenia zysku ekonomicznego gospodarstwa agroturystycznego należą: prezentacja technologii produkcji ekologicznie czystej oraz infrastruktury rolnej. Problem produkcji ekologicznie czystej ma obecnie zasięg światowy. Gospodarstwo agroturystyczne może z korzyścią dla siebie prezentować doświadczenie w technologii tej produkcji, wygłaszać o tym wykłady w szkołach rolniczych, na seminariach i festynach rolniczych, zorganizowanych w okresie zimowym oraz uczestniczyć w turystyce kongresowej.

Działalność turystyczna będąca częścią działalności agroturystycznej wymaga także ogromnych wysiłków planotwórczych i projektowych, ponieważ niezbędna jest tu praca z wieloma ludźmi przez cały rok. Gospodarstwa te zwykle położone są na szlakach turystyki aktywnej i zobowiązane do aktywnego uczestnictwa w funkcjonowaniu tych szlaków. Inżynier turystyki, pracujący w gospodarstwie agroturystycznym, powinien być przygotowany do roli pilota grupy turystycznej w terenie: demonstrować fachowo znajdujące się w zasięgu gospodarstwa obiekty przyrodnicze, umieć okazać podstawową pomoc medyczną, zapewnić schronienie ludziom w czasie niepogody i nocleg dla turystów, stworzyć im atmosferę gościnności. Gospodarstwo agroturystyczne nie jest zwykłym gospodarstwem, jest to przedsiębiorstwo. Z tego tytułu ma ono obowiązek zatrudniać pomocników, co rozwiązałoby problemy zatrudnienia absolwentów TiR.

Teoria oceny i prezentacji

W literaturze turystycznej brakuje informacji o tym, że gospodarstwo agroturystyczne powinno być jednocześnie jednostką produkcyjną, edukacyjną, informacyjną, pomocniczą, ratowniczą, remontową, hotelarską, organizacyjną, uzdrowiskową. Gospodarstwo agroturystyczne ma także szansę aktywnie realizować działalność rekreacyjną, tj. projektować i zakładać na swoich użytkach gruntowych pola, paletki, pasy trawiaste oraz gazony, ogrody kwiatowe ze specjalnie dobranych roślin eterycznych w celu wykorzystania bioenergetycznych efektów kombinacji kolorów kwiatów i zapachów olejków roślinnych. Może ono prowadzić działalność leczniczą: zapewnić ciszę na tle przyrody dla ukojenia nerwów, przyrządzać napary z traw, aplikacje z glin kolorowych, ustalać diety, gotować dania z kuchni domowej w tych samych celach leczniczych, co rekomenduje medycyna nietradycyjna. Wszystkie te działania turystyczno−agroturystyczne powinny być odpowiednio udokumentowane.

W związku z wymaganiami projektowymi obowiązkowe jest także wprowadzenie na kierunkach turystyki i rekreacji przedmiotu teoria oceny i prezentacji obiektów przyrodniczych w turystyce edukacyjnej, aktywnej, wiejskiej, kongresowej oraz w agroturystyce. Krajobrazy wiejskie, które tak się podobają „zmęczonym mieszkańcom dużych aglomeracji”, corocznie wymagają kosmetycznej poprawy, przebudowy i regularnej pielęgnacji. W składzie programowym teorii oceny i prezentacji obiektów przyrody w agroturystyce powinna się znaleźć wiedza z zakresu architektury zielonej oraz urbanistyki.

Wymagania projektowe dotyczą także kwestii związanych z przygotowaniem referatów z zakresu przyrodoznawstwa i ich wygłoszeniem różnym grupom turystów. Te sprawy są ważne dla pilotów grup turystycznych, ponieważ potrzebują solidnej wiedzy przyrodniczej, krajoznawczej i pracy przygotowawczej. Istotne jest także to, żeby kontakt gospodarstw agroturystycznych z turystami nie był przypadkowy, lecz zaplanowany i ciągły, co będzie główną reklamą jakości ich pracy oraz gwarancją stabilności ekonomicznej. Z tego powodu do rozpoczęcia działalności agroturystycznej nie wystarczą same chęci i obecność domów noclegowych.

Kompleksowy projekt

W kraju oficjalnie nie funkcjonuje doradztwo agroturystyczne, które jest bardzo odpowiedzialną branżą gospodarczą oraz pomocniczą. Obecnie funkcjonuje ono razem z doradztwem rolniczym, choć może mieć swoje oddzielne instytucje doradcze, aby pełniej wykorzystać możliwości zarządzania agroturystyką.

Niezbędność opanowania przez absolwentów kierunku turystyka i rekreacja metod planowania i projektowania dokumentacji ma także ważny podtekst organizacyjny. W naszym rozumieniu funkcjonujące szlaki i ścieżki turystyczne powinny mieć swojego opiekuna, dyrektora, podobnie jak każda autostrada ma swoją dyrekcję. Inżynier turystyki i rekreacji w swojej końcowej pracy dyplomowej może opracować projekt organizacji i funkcjonowania odcinka szlaku turystyki tematycznej lub paletki rekreacyjnej, który od razu po wdrożeniu może efektywnie funkcjonować, a jego autor pracować jako dyrektor. Wśród wymienionych obowiązkowych wymogów stawianych dyrektorowi są także: konieczność posiadania wiedzy prawnej, finansowej, logistycznej oraz twórczość, rozum i zdrowy rozsądek przy podejmowaniu nietypowych i czasem ryzykownych decyzji. Nie mniej ważne są zdolności pedagogiczne i kulturalne. Pomocą w jego pracy będą służyć robocze, jednoetapowe projekty turystyczne.

Zmiany programowe na kierunkach turystyki i rekreacji rozpoczynają się od egzaminów rekrutacyjnych, na których powinny panować idee przyszłych rozwiązań turystycznych i rekreacyjnych na konkretnych obszarach. Szkoła wyższa zobowiązana jest zapewnić przekształcenie tych idei w formę projektową i obliczeniową. Z projektem konkretnych rozwiązań spraw turystycznych absolwent TiR wchodzić powinien na egzamin dyplomowy. Idee projektowania i planowania muszą być także głównymi zagadnieniami omawianymi na seminariach dyplomowych.

Jednym z możliwych wariantów rozwiązań problemów turystyki jest kompleksowy projekt organizacji i funkcjonowania szlaku turystycznego, ścieżki turystycznej lub paletki rekreacyjnej, do opracowania którego można angażować kilku studentów lub inżynierów TiR (do wykonania poszczególnych etapów projektowych, analitycznych, organizacyjnych, finansowych, ewentualnie do opracowania alternatywnych projektowych rozwiązań). Wtedy wybór najlepszego wariantu należy do ekspertów na specjalnie zorganizowanym konkursie, jak się to robi w architekturze. Projekt turystyczno−rekreacyjny jest dokumentem twórczym. Może zostać opracowany w wyższych uczelniach w trybie przygotowania prac dyplomowych w sposób, w jaki opracowuje się projekty w krajowych i zagranicznych biurach turystycznych.

Uczestnictwo absolwentów kierunku turystyka i rekreacja szkół wyższych w podobnych konkursach jest kwestią bardzo prestiżową, ponieważ daje realne szanse zademonstrowania możliwości inżynierskich i dyrektorskich. W funduszach strukturalnych UE powinny się znaleźć środki na poparcie działalności aktywnej, twórczej młodzieży w zakresie turystyki i rekreacji. Jest to zadanie nie tylko dla Polski, lecz także dla całej Europy, ponieważ w uczelniach krajowych uczą się nie tylko Polacy.

Kiedyś Galileusz sformułował prawo dotyczące badań środowiska przyrodniczego: „Mierz co mierzalne, a niemierzalne uczyń także mierzalnym”. To trafnie ilustruje tezę, że działalność turystyczna i rekreacyjna powinna mieć nowe podstawy – mierzalne, planowe i projektowe.

Dr hab. Władysław Chiżniak, specjalista w dziedzinie agrotechniki i chemii rolnej, pracuje w Katedrze Turystyki i Rekreacji Politechniki Białostockiej.