– To rzeczywiście trudne wyzwanie pełnienie funkcji po wybitnej osobowości, bo w takich przypadkach poprzeczka jest ustawiona bardzo wysoko. Jestem pełen uznania dla rektora Ziejki za dwie kadencje w uniwersytecie i za kierowanie przez trzy lata KRASP, ale najważniejsze dla każdego rektora uniwersytetu jest realizować zamierzenia i działać bez kompleksów. Przez ostatnie trzy lata byłem prorektorem do spraw rozwoju UJ i wspólnie z rektorem Ziejką pracowaliśmy na rzecz uniwersytetu i szerzej – całego polskiego szkolnictwa wyższego. Zamierzam to kontynuować.

– Stworzyliśmy kilka lat temu strategię rozwoju UJ. Jej główny cel to położenie trwałych podstaw pod utrzymanie pozycji jednego z najlepszych uniwersytetów w Polsce i znaczącego uniwersytetu w Europie. Oznacza to stabilizację liczby studentów, nacisk na znaczną poprawę jakości nauczania oraz zapewnienie studentom i pracownikom warunków lokalowych i logistycznych na europejskim poziomie. Ważna jest też międzynarodowa pozycja uczelni. Proces Boloński i budowa wspólnej przestrzeni edukacyjnej to najważniejsze kwestie europejskie w obszarze edukacji. Chcemy trwale zakotwiczyć w niej nasz uniwersytet.

– Nigdy nie rozważaliśmy takiego kroku, jak wstrzymanie rekrutacji i uważalibyśmy go za nieetyczny – to pomysł gazety – ale wśród ludzi nauki panowało autentyczne wzburzenie. Środowisko akademickie rzadko gwałtownie manifestuje swoje poglądy. Przez lata przyjmowaliśmy do wiadomości, że górnictwo czy hutnictwo potrzebuje wsparcia i wierzyliśmy w zapewnienia kolejnych premierów, że edukacja i społeczeństwo oparte na wiedzy jest priorytetem. Tu jednak nie dość, że nie uzyskiwaliśmy potwierdzenia tych słów, to jednym ruchem pióra chciano nas pozbawić około 10 procent dochodu, niewiele obiecując w zamian. Pracownicy naukowi, zwłaszcza młodzi, do najbogatszych nie należą. Na szczęście argument, że to nie jest żaden przywilej, tylko konieczność budowania warsztatu pracy twórcy i naukowca – dla uczonego to nie długopis czy nawet komputer, ale księgozbiór, prenumerata czasopism i konieczność uczestnictwa w obiegu naukowym – znalazł zrozumienie u prezydenta Lecha Kaczyńskiego. Mamy nadzieje, że przyszłe rozwiązania będą wspierały te grupy. Czas, w którym można było odkładać sprawy edukacji i badań naukowych na następne lata, bezpowrotnie minął. Jeżeli nadal będziemy zaniedbywać te sfery, to w przyszłości poniesiemy poważne koszty cywilizacyjne tego zaniechania.

– Moim zdaniem, dobrze się stało, że takie połączenie nastąpiło. Jedność nauczania i badań naukowych to podstawa funkcjonowania uniwersytetu, a jeżeli wiąże się także z jednością organizacyjną, to dodatkowy plus. W szkołach wyższych prowadzi się ponad 70 procent badań naukowych, więc choćby kwestia ich finansowania powinna być dużo prostsza. Mówi się też od lat o reformie jednostek badawczo−rozwojowych, a także lepszym wykorzystaniu potencjału Polskiej Akademii Nauk. To są sprawy ściśle związane z działalnością naukową prowadzoną w szkołach wyższych. Utworzenie jednego ministerstwa, a także zapowiedź powołania Narodowego Centrum Badań i Prac Rozwojowych stwarza szansę na większą skuteczność we wprowadzaniu tych reform. Musimy tylko tę szansę wykorzystać.

– Mamy obecnie bardzo gorący i pracowity okres. Poza statutami, o których dyskutowaliśmy w uczelniach przez ostatnich kilka miesięcy i które już są uchwalone, tworzymy obecnie regulaminy studiów, a także kończymy zamianę systemu studiów z jednorodnego na trójstopniowy, czyli: licencjat, magisterium, doktorat. Wiele spraw musi zostać uporządkowanych, choćby definitywne określenie statusu doktoranta.

– Niestety, to prawda. Nie najlepszą rolę odegrał tu algorytm podziału dotacji na poszczególne szkoły wyższe. Uczelnie masowo zaczęły przenosić asystentów na studia doktoranckie, ponieważ w algorytmie był zapis, że doktorant liczy się w nim razy pięć, a asystent raz, i to pośrednio. Teraz ten status jest jasny – doktorat, zgodnie z zasadami Procesu Bolońskiego, jest trzecim poziomem studiów. Musimy mieć jednak świadomość, że studia doktoranckie to zupełnie coś innego niż pisanie doktoratu w ramach asystentury. One muszą mieć charakter rzeczywistych studiów, a nie tylko być okazją do napisania pracy. Przy tak masowym podejściu do studiów trzeciego stopnia pojawia się też problem ich poziomu. Utrzymanie jakości musi być priorytetem.

– Uniwersytety i inne uczelnie prowadzące studia doktoranckie kształcą kadrę dla pozostałych szkół wyższych. W moim przekonaniu, kadra dydaktyczna będzie kluczem do przyszłości szkolnictwa wyższego. Kształcimy tych młodych ludzi także dla szerokiego otoczenia i gospodarki, bo wielu doktorantów uczy się w innych typach uczelni, na przykład uczelniach technicznych.

– System finansowania wszystkich szkół wyższych na jednakowym poziomie – czy jest to Uniwersytet Jagielloński, Warszawski, czy taki, który dopiero stawia pierwsze kroki – jest na dłuższą metę nie do utrzymania. Koszty kształcenia są różne, bo prowadzenie działalności naukowej na najwyższym poziomie przecież kosztuje.

– Nie mówię tu o niczym, czego już nie robi świat. Wszystkie kraje, jeżeli chcą kształcić pewną grupę na najwyższym poziomie, finansują dobrze szkoły, które takie wykształcenie gwarantują. Tak robią Francuzi, Niemcy, Anglicy, a także Chińczycy i Rosjanie. Nie powinno się to odbywać kosztem innych uczelni, ale jeśli nakłady na szkolnictwo wyższe i naukę mają wzrastać, to bez sensu byłoby dzielić je wszystkim po równo. W nauce zdecydowaliśmy, że są instytuty kategorii A, B, C i D, a tak samo jest przecież w edukacji. Czas spojrzeć prawdzie w oczy. Algorytm musi brać to pod uwagę.

– Proszę mnie dobrze zrozumieć – to nie ma być zabieranie komukolwiek, ale inna filozofia podziału wzrostu finansowania.

– Chcę wierzyć w to, co mówią ministrowie i premier. Problem polega na tym, czy państwo w tej chwili stać na wszystko. Pewnie nie, ale jeszcze raz powtarzam: to jest ostatni dzwonek dla edukacji i nauki, kiedy te zmiany muszą się rozpocząć. Przez ostatnich kilkanaście lat co roku obcinano pieniądze na naukę i szkolnictwo wyższe. Jeżeli miałoby to trwać dalej, to rzeczywiście szkoły wyższe i inne instytucje naukowe muszą głośno powiedzieć, że się na to nie zgadzają. Ekonomia idzie raz w górę, raz w dół, polityka raz w lewo, raz w prawo, a edukacja musi iść do przodu – w kierunku lepszego wykształcenia, lepszego zrozumienia świata.

– Wpisujemy się w struktury europejskie i system boloński. Jedni to kontestują, inni są zadowoleni. Generalnie wprowadzenie możliwości zmiany kierunku czy specjalności po studiach licencjackich trzeba oceniać pozytywnie. Inna rzecz, że sami studenci najczęściej woleliby jednolite studia pięcioletnie. Myślę, że to jest okres przejściowy i z czasem możliwości będą coraz szersze.

– Wymusza i są one dla nas dobre. Przypomnijmy, że Mikołaj Kopernik w naszym uniwersytecie zdobył podstawy ówczesnego kanonu wiedzy, we Włoszech zrobił doktorat z medycyny, później napisał porządną książkę o złym i dobrym pieniądzu, a tak naprawdę znany jest z tego, że „wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię”. Gdybyśmy mu kazali kształcić się tylko w jednej specjalności, z pewnością nie zrobiłby wszystkich tych rzeczy. Nie bójmy się tego otwarcia, bo to naprawdę poszerza możliwości. Weszliśmy w okres, kiedy już nigdy nie będzie tak, że ktoś zdobywa wykształcenie i ono wystarcza mu do końca życia, ponieważ wiedzy przybywa w postępie geometrycznym. Konieczne jest zatem kształcenie ustawiczne. Jeżeli tak, to musimy przede wszystkim kształcić ludzi o szerokich horyzontach, zdolnych do przyswajania nowych informacji. Z własnego doświadczenia wiemy, jaką część wykształcenia wykorzystujemy na co dzień. Im profil nauczania jest szerszy, tym mamy większą szansę użyć swej wiedzy.

– Środowisko akademickie generalnie jest oczywiście konserwatywne, ale nie widzę w tym nic dziwnego, bo uniwersytet to tak zwana instytucja długiego trwania, więc tu nic nie dzieje się szybko, a tradycja odgrywa ważną rolę. Co wcale nie znaczy, że uniwersytet nie dostosowuje się do nowych wyzwań. Są też liderzy zmian i chcemy, jako Konferencja, takie zmiany inicjować. Wracamy tu do pytania, czym jest uniwersytet? Czy ma kształcić, dając encyklopedyczną wiedzę, czy też kształtować osobowość i ludzi, którzy są w stanie nauczyć się wszystkiego samodzielnie? Oczywiście, opowiadam się za tą drugą koncepcją. Uniwersytet powinien kształcić takich absolwentów, aby w przyszłości byli oni zdolni rozwiązać każdy problem. Celem musi być formowanie młodych ludzi do nowych wyzwań, a te na pewno nie dadzą się wpisać co roku w program studiów, bo, oczywiście, bezwładność uniwersytecka istnieje. Musimy iść w stronę kształcenia cech charakteru i osobowości.

– Są dwie rzeczy, które wyglądają na kontradykcję: musimy przyspieszyć kariery i nie zepsuć tego, co mamy. W moim przekonaniu, nikt nie powinien stawiać sprawy w stylu: „habilitacja albo śmierć”, choć istnieje szereg poważnych argumentów, żeby habilitację utrzymać. Przyspieszyć kariery trzeba tym, którzy na to zasługują. Na pewno jest grupa znakomitych młodych ludzi, których kariera klasyczna – z habilitacją, tak, jak wygląda ona dziś – ogranicza. Istnieje często zbyt wiele wymogów formalnych, na przykład rada wydziału ustala, że publikacji powinno być piętnaście. Nonsensem jest liczenie ilości publikacji, a niedostrzeganie ich jakości. Czasem trzy lub wręcz jedna publikacja w renomowanym czasopiśmie warta jest więcej niż te piętnaście. Nauka nie jest demokratyczna i nigdy nie będzie. Zawsze będą zdolniejsi i bardziej pracowici, i to oni mają prawdziwe osiągnięcia naukowe. Musimy stworzyć system, który będzie to uznawał jako rzecz naturalną. Dziś mamy model oparty bardziej na sumie zasług niż na wybitnych osiągnięciach. Walczmy z absurdalnym konserwatyzmem.

– Oczywiście, reguły także muszą ulec zmianie i po to powołaliśmy tę komisję. Mam nadzieję, że po zebraniu głosów i podsumowaniu dyskusji przedstawi ona swoje propozycje. Muszą też być uczelnie, które dają przykład, że nawet w istniejących ramach można wiele zrobić. Chciałbym, aby taką uczelnią był mój uniwersytet.

– Tych form naszej aktywności międzynarodowej jest wiele. Poza wymienionymi mamy też realizowany właśnie w tym roku po raz pierwszy projekt wspólnych polsko−francuskich programów magisterskich. Bierze w nim udział kilkanaście polskich uczelni. Mamy też programy wieloletnie, na przykład Study in Poland, prowadzony wspólnie z fundacją „Perspektywy”, zachęcający do studiowania w Polsce. Jeśli chodzi o działania tego typu, myślę, że powinniśmy iść w kierunku promocji studiów w dużych ośrodkach, takich jak Warszawa, Poznań, Kraków czy Gdańsk, i przyjmować tam studentów przede wszystkim europejskich, a także w ramach Erasmus Mundus – studentów z całego świata. Najważniejszą jednak rzeczą, w moim przekonaniu, jest wysyłanie naszych studentów za granicę, aby mogli studiować tam jeden czy dwa semestry. Chcę, żeby stało się to regułą w moim uniwersytecie, a mam nadzieję, że KRASP przyjmie to jako zalecenie dla wszystkich uczelni. To będzie się wiązać, oczywiście, z otwarciem naszych szkół na studentów zagranicznych.

– Nie obawiałbym się tego zjawiska. Taka grupa istnieje i zawsze będzie istniała. To bardzo dobrze. Oni w dużej części wracają, wyposażeni w bagaż doświadczeń. Najważniejsze, abyśmy dbali o poziom naszych uczelni i potrafili konkurować we wspólnej przestrzeni edukacyjnej, a wtedy Polska będzie się liczyć na edukacyjnej mapie Europy.